Osmanlı Tasvir Sanatında Görselin "Okunması": İmgenin Ardındaki Hikâyeler (Şehir Oğlanları ve İstanbul'un Meşhur Kadınları)

DEĞİRMENCİ, Tülün

Osmanlı Tasvir Sanatında Görselin "Okunması": İmgenin Ardındaki Hikâyeler (Şehir Oğlanları ve İstanbul'un Meşhur Kadınları)

Tülün DEĞİRMENCİ (Pamukkale Üniversitesi, Denizli, Türkiye)

Osmanlı Araştırmaları

26 5

Yıl: 2015 Cilt: 0 Sayı: 45 Sayfa Aralığı: 25 - 55 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Osmanlı Tasvir Sanatında Görselin "Okunması": İmgenin Ardındaki Hikâyeler (Şehir Oğlanları ve İstanbul'un Meşhur Kadınları)

Öz:

Başlıca amacı eşlik ettiği metni görselleştirmek olan İslâm kitap resimlerinin en belirleyici özelliklerinden biri imge ve metin arasındaki organik ilişkidir. Bunun dışında herhangi bir metne eşlik etmeyen tek yaprak albüm/murakka resimleri de İslâm tasvir sanatı geleneğinde epeyce yaygın bir şekilde karşımıza çıkar. Yazılı bir metnin bağlamından yoksun murakka resimlerini anlamak, yani imgenin çağdaş izleyicileri tarafından görülme/algılanma biçimine yaklaşmak için tasvirin yaratıldığı ve tüketildiği toplumun sözlü ve/veya sözel kültüründen yola çıkılarak bir "görsel okuma" kavramının geliştirilmesi elzemdir. Nitekim, bu sözel bağlam, imgeyi oluşturan ve bugünden bakıldığında "sıradan" görünen pek çok ikonografik ayrıntının çağdaş izleyicileri için belirli öykülere tekabül eden kodlamalar olduğunu gösterecektir. Bu yazıda çoğunlukla 17. yüzyılda Osmanlı İstanbul'unda üretilmiş, belirli genç erkek ve kadınları betimleyen bir grup albüm resminden yola çıkılarak, bu imgelerin oluşumunda etkili olan sözel bağlam üzerinde durulacaktır. Özellikle 17. yüzyılla birlikte Osmanlı İstanbul'unun değişen demografik yapısı ve bunun sonucunda ortaya çıkan yeni sosyalleşme mekanları, bu mekanlarda değişen iletişim biçimleri ile tasvirlerin bu yeni iletişim biçimlerine göre uğradığı biçim ve içerik değişimleri arasındaki bağ bu tartışmanın ana eksenini oluşturacaktır.

Anahtar Kelime:

Konular: Tarih Kültürel Çalışmalar Edebiyat Sanat

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Yazma Eserler
Hikâyât-ı Sipâhî-yi Kastomonî ve Tûtî, Millet Kütüphanesi, Ali Emiri, Roman 146.
Mısır Vâlisi Koca Cafer Paşa'nın Hikâyesi, Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi No. 6264.
Yayınlar
Abdülaziz Bey, Osmanlı Âdet, Merasim ve Tabirleri, Kazım Arısan-Duygu Arısan Günay (haz.), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları 2002.
And, Metin: "17. Yüzyıl Türk Çarşı Ressamları," Tarih ve Toplum 6 (1985), s. 40-45.
.... , "17. Yüzyıl Türk Çarşı Ressamlarının Padişah Portreleri," Türkiyemiz 58 (1989), s. 4-13.
Aktepe, M. Münir: "XVII. Asrın ilk Yarısında İstanbul'un Nüfus Mes'elesine dair bazı Vesikalar," İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, IX/13 (Eylül 1958), s. 1-30.
Andreasyan, Hrand D.: "Celâlilerden Kaçanların Geri Gönderilmesi," Ord. Prof. İsmail Hakkı Uzunçarşılı'ya Armağan, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi 1988, s. 45-53.
Artan, Tülay: "Forms and forums of expression: İstanbul and beyond, 1600-1800," The Ottoman World, Christine Woodhead (ed.), New York: Routledge 2012, s. 378-405.
Assman, Jan: Kültürel Bellek. Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik, Ayşe Tekin (çev), İstanbul: Ayrıntı Yayınları 2001.
Bağcı, Serpil: "Presenting Vassal Kalender's Works: The Prefaces of Three Ottoman Al- bums," Muqarnas, 30 (2013), s. 255-313.
Boratav, Pertev Naili: Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği, İstanbul: Adam Yayınları 1988.
Boyar, Ebru ve Kate Fleet: Osmanlı İstanbul'unun Toplumsal Tarihi, Serpil Çağlayan (çev.), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları 2014.
Buzov, Snjezana: "Osmanlı'da karışık içerikli mecmûalar: bir başka arşiv," Türk Edebiyatı Çalışmaları VII, Mecmûa: Osmanlı edebiyatının kırkambarı, H. Aynur, M. Çakır, H. Koncu, S. Kuru, A. E. Özyıldırım (haz.), İstanbul: Turkuaz 2012, s. 33-42.
Değirmenci, Tülün: "An Illustrated Mecmua: The Commoners Voice and the Iconography of the Court in Seventeenth-Century Ottoman Painting," Ars Orientalis, 41 (Decem- ber 2011), pp. 187-218.
Düzdağ, M. Ertuğrul: Şeyhülislâm Ebussuûd Efendi Fetvaları Işığında 16. Asır Türk Hayatı, İstanbul: Enderun Kitabevi 1983.
Gelibolulu Mustafa 'Âlî: Mevâ'idü'n-nef?is fî-Kavâ'idi'l-mecalis, Mehmet Şeker (ed.) An- kara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 1997.
Ergin, Nina: "İstanbul'da Hamam İşletmeciliği: On Yedinci ve On Sekizinci Yüzyılda Çemberlitaş Hamamı," Anadolu Medeniyetlerinde Hamam Kültürü: Mimari, Tarih ve İmgelem, Nina Ergin (der.), Ayşe Özbay Erozan (çev.), İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları 2012, s. 182-209.
Faroqhi, Suraiya: "Migration into Eighteenth-Century 'Greater İstanbul' as Reflected in the Kadı Registers of Eyüp," Turcica, 30 (1988), pp. 163-183.
Fentress, James ve Chris Wickham: Social Memory, Oxford: Blackwell Publishers, 1992.
Fetvacı, Emine: "The Album of Ahmed I," Ars Orientalis, 42 (2012), pp. 127-138.
Kafadar, Cemal: "Sohbete Çelebi, Çelebiye mecmûa...", Türk Edebiyatı Çalışmaları VII, Mecmûa: Osmanlı edebiyatının kırkambarı, H. Aynur, M. Çakır, H. Koncu, S. Kuru, A. E. Özyıldırım (haz.) İstanbul: Turkuaz 2012, s. 43-52.
Kafadar, Cemal: "Women in Seljuk and Ottoman Society up to the mid-19th Century," Woman in Anatolia: 900 Years of the Anatolian Woman, İstanbul: Turkish Republic Ministry of Culture 1993, pp. 192-205.
Kortantamer, Tunca Nev'î-zâde Atâyî ve Hamse'si, İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları 1997.
Kavruk, Hasan: Eski Türk Edebiyatında Mensûr Hikâyeler, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları 1998.
Koçu, Reşat Ekrem: "Göbektaşı", İstanbul Ansiklopedisi, 11 (1971), s. 7060-7061.
Levend, Agâh Sırrı: Türk Edebiyatında Şehr-Engizler ve Şehr-Engizlerde İstanbul, İstanbul: İstanbul Fethi Derneği, İstanbul Enstitüsü Yayınları 1957.
İrepoğlu, Gül: Levni-Nakış Şiir Renk, İstanbul, 1999.
Majda, Tadeusz: "Rålamb'ın Türk kıyafetleri Albümü," Alay-ı Hümayun, İsveç Elçisi Rålamb'ın İstanbul Ziyareti ve Resimleri, 1657-1658, Karin Ådahl (ed.), Ali Özdamar (çev.), İstanbul: Kitap Yayınevi 2006.
Minorsky, V.: The Chester Beatty Library, A Catalogue of the Turkish Manuscripts and Mi- niatures, Dublin: Hodges Figgis & Co. Ltd 1958.
Mehmed Halife, Tarih-i Gılmani, Ömer Karayumak (haz.), İstanbul: Tercüman 1001 Te- mel Eser [tarihsiz].
Ong,Walter J.: Sözlü ve Yazılı Kültür, Sözün Teknolojileşmesi, Sema Postacıoğlu Banon, (çev), İstanbul: Metis Yayınları 2010.
Peirce, Leslie: "Ekberiyet, Cinsellik ve Toplum Düzeni: Modern Dönemin Başlangıcında Toplumsal Cinsiyetle İlgili Osmanlı Söz Dağarcığı," Modernleşmenin Eşiğinde Os- manlı Kadınları, Madeline C. Zilfi (ed.), Necmiye Alpay (çev), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları 2009, s. 166-193.
Renda, Günsel: "Ressam Gözüyle Osmanlı Hamamı," Anadolu Medeniyetlerinde Hamam Kültürü: Mimari, Tarih ve İmgelem, Nina Ergin (der.), Ayşe Özbay Erozan (çev.) İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları 2012, s. 369-403.
Renda, Günsel: "17. Yüzyıldan bir Grup Kıyafet Albümü," 17. Yüzyıl Osmanlı Kültür ve Sanatı Sempozyumu Bildirileri, 19-20 Mart 1998, İstanbul 1998, s. 153-178.
Sariyannis, Marinos: "Mobs, Scamps and Rebels in Seventeenth-Century İstanbul," Inter- national Journal of Turkish Studies, 11/1-2 (2005), pp. 1-15.
Sayers, David Selim: Tıflî Hikâyeleri, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları 2013.
Schick, Leslie Meral: "Meraklı Avrupalılar İçin Bir Başvuru Kaynağı: Osmanlı Kıyafet Albümleri," Toplumsal Tarih 116 (August 2003), s. 4-9.
Şeker, Cengiz: "The Causes of Rural Migrations in the 18th Century Ottoman Society," Osmanlı Araştırmaları, The Journal of Ottoman Studies, guest editor: Seyfi Kenan 42 (2013), pp. 207-231.
Tamdoğan, Işık: "Atı Alan Üsküdar'ı Geçti ya da 18. Yüzyılda Üsküdar'da Şiddet ve Ha- reketlilik İlişkisi," Osmanlı'da Asayiş, Suç ve Ceza, 18. -20. Yüzyıllar, Noémi Lévy ve Alexandre Toumarkine (der.), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları [tarihsiz], s. 80-95.
Tanyeli, Uğur: "Osmanlı Metropollerinde Evlerin Konfor ve Lüks Normları," Soframız Nur Hanemiz Mamur, Osmanlı Maddi Kültüründe Yemek ve Barınak, Suraiya Faroqhi- Christoph Neumann (ed.), İstanbul: Kitap Yayınevi 2006, s. 333-349.
Titley, Norah M.: Miniatures from Turkish Manuscripts, A Catalogue and Subject Index of Paintings in the British Library and British Museum, London: The British Library 1981.
Yaman, Bahattin: "Osmanlı Resim Sanatında Kıyamet Alametleri: Tercüme-i Cifru'l-Cami ve Tasvirli Nüshaları", (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Ankara: Hacettepe Üniver- sitesi 2002.
Yılmaz, Gülay: "The Economic and Social Role of Janissaries in a 17th Century Ottoman City: The Case of Istanbul". Yayınlanmamış Doktora Tezi (Montreal: McGill Uni- versity, 2011).

APA	DEĞİRMENCİ T (2015). Osmanlı Tasvir Sanatında Görselin "Okunması": İmgenin Ardındaki Hikâyeler (Şehir Oğlanları ve İstanbul'un Meşhur Kadınları). , 25 - 55.
Chicago	DEĞİRMENCİ Tülün Osmanlı Tasvir Sanatında Görselin "Okunması": İmgenin Ardındaki Hikâyeler (Şehir Oğlanları ve İstanbul'un Meşhur Kadınları). (2015): 25 - 55.
MLA	DEĞİRMENCİ Tülün Osmanlı Tasvir Sanatında Görselin "Okunması": İmgenin Ardındaki Hikâyeler (Şehir Oğlanları ve İstanbul'un Meşhur Kadınları). , 2015, ss.25 - 55.
AMA	DEĞİRMENCİ T Osmanlı Tasvir Sanatında Görselin "Okunması": İmgenin Ardındaki Hikâyeler (Şehir Oğlanları ve İstanbul'un Meşhur Kadınları). . 2015; 25 - 55.
Vancouver	DEĞİRMENCİ T Osmanlı Tasvir Sanatında Görselin "Okunması": İmgenin Ardındaki Hikâyeler (Şehir Oğlanları ve İstanbul'un Meşhur Kadınları). . 2015; 25 - 55.
IEEE	DEĞİRMENCİ T "Osmanlı Tasvir Sanatında Görselin "Okunması": İmgenin Ardındaki Hikâyeler (Şehir Oğlanları ve İstanbul'un Meşhur Kadınları)." , ss.25 - 55, 2015.
ISNAD	DEĞİRMENCİ, Tülün. "Osmanlı Tasvir Sanatında Görselin "Okunması": İmgenin Ardındaki Hikâyeler (Şehir Oğlanları ve İstanbul'un Meşhur Kadınları)". (2015), 25-55.

APA	DEĞİRMENCİ T (2015). Osmanlı Tasvir Sanatında Görselin "Okunması": İmgenin Ardındaki Hikâyeler (Şehir Oğlanları ve İstanbul'un Meşhur Kadınları). Osmanlı Araştırmaları, 0(45), 25 - 55.
Chicago	DEĞİRMENCİ Tülün Osmanlı Tasvir Sanatında Görselin "Okunması": İmgenin Ardındaki Hikâyeler (Şehir Oğlanları ve İstanbul'un Meşhur Kadınları). Osmanlı Araştırmaları 0, no.45 (2015): 25 - 55.
MLA	DEĞİRMENCİ Tülün Osmanlı Tasvir Sanatında Görselin "Okunması": İmgenin Ardındaki Hikâyeler (Şehir Oğlanları ve İstanbul'un Meşhur Kadınları). Osmanlı Araştırmaları, vol.0, no.45, 2015, ss.25 - 55.
AMA	DEĞİRMENCİ T Osmanlı Tasvir Sanatında Görselin "Okunması": İmgenin Ardındaki Hikâyeler (Şehir Oğlanları ve İstanbul'un Meşhur Kadınları). Osmanlı Araştırmaları. 2015; 0(45): 25 - 55.
Vancouver	DEĞİRMENCİ T Osmanlı Tasvir Sanatında Görselin "Okunması": İmgenin Ardındaki Hikâyeler (Şehir Oğlanları ve İstanbul'un Meşhur Kadınları). Osmanlı Araştırmaları. 2015; 0(45): 25 - 55.
IEEE	DEĞİRMENCİ T "Osmanlı Tasvir Sanatında Görselin "Okunması": İmgenin Ardındaki Hikâyeler (Şehir Oğlanları ve İstanbul'un Meşhur Kadınları)." Osmanlı Araştırmaları, 0, ss.25 - 55, 2015.
ISNAD	DEĞİRMENCİ, Tülün. "Osmanlı Tasvir Sanatında Görselin "Okunması": İmgenin Ardındaki Hikâyeler (Şehir Oğlanları ve İstanbul'un Meşhur Kadınları)". Osmanlı Araştırmaları 45 (2015), 25-55.