Ütopya, Karşı-Ütopya ve Türk Edebiyatında Ütopya Geleneği

YUMUŞAK CANBAZ, Firdevs

Ütopya, Karşı-Ütopya ve Türk Edebiyatında Ütopya Geleneği

Firdevs YUMUŞAK CANBAZ (TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Ankara, Türkiye)

Bilig / Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi

78 7

Yıl: 2012 Cilt: 0 Sayı: 61 Sayfa Aralığı: 47 - 70 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Ütopya, Karşı-Ütopya ve Türk Edebiyatında Ütopya Geleneği

Öz:

Platon'un Devlet'inden beri ideal bir toplum düzeni isteği insanoğlunu ütopyalar tasarlamaya götürmüştür. Öte yandan ütopyada, özgürlükten, eşitlik adına vazgeçilmesi ütopyayı totalitaryen bir tasarıya dönüştürmüş bu da ütopyaların, karşıütopyasını da beraberinde getirmesine yol açmıştır. Karşıütopyaların ortak özelliği, toplumları gelecekte bekleyen tehlikeleri göstermektir. Ütopya, Avrupa merkezli bir türdür. Müslüman toplumlarda ütopyanın gelişmemesi İslam ile ilişkilendirilmiş, İslam medeniyeti içinde yazılan metinlerin dünyayı değiştirmeye yönelik değil süslemeye yönelik olduğu iddia edilmiştir. Türk edebiyatında ilk ütopik metinler ise yıkılmaya yüz tutan Osmanlı Devleti'ni kurtarmaya yönelik çabalarla paralel yazılan rüyalardır. Bir başka bunalım dönemi olan Servet-i Fünûn'da da Yeşil Yurt girişimi gibi ütopyalara rastlanır. Cumhuriyetin ilanından sonra 1930'lu yıllarda ulus-devlet düşüncesini destekleyen ütopya türünde romanların yoğun olarak yazıldığı görülür. 1965'ten sonra geleceğe dönük karamsar bakış öne çıkmakta, bu nedenle edebiyatımızda ütopyadan çok karşı-ütopya yazılmaktadır. Bu durum sosyal hayatla da yakından ilişkilidir. Dolayısıyla edebiyatımızdaki karşıütopyaların, sosyolojik birer ikaz olarak değerlendirilmesi de mümkündür

Anahtar Kelime:

Utopia, Anti-Utopia and the Utopia Tradition in Turkish Literature

Öz:

Since Plato's Republic, the desire to achieve an ideal social system has led people to conceive utopias. At the same time, however, utopias came to be seen as totalitarian conceptions for they left freedom out in order to make equality possible, which resulted in the creation of anti-utopias. The feature common to anti-utopias is that they point to the possible dangers awaiting societies in the future. Utopias originated in Europe. The fact that no utopias were created in Muslim societies is attributed to Islam, and it is claimed that the texts written in Islamic civilization did not aim to change the world but to ornament it. The first utopian texts in Turkish literature were dreams written in an effort to save the declining Ottoman State. In the period of Servet-i Fünûn, which was a time of crisis, some utopias such as the Green Country (Yeşil Yurt) initiative emerged. Utopian novels favoring the nation-state became quite common in the 1930s, after the proclamation of the Turkish Republic. After 1965, a pessimist outlook on the future became dominant in Turkish literature and antiutopias outnumbered utopias, which was a situation closely related to social life. Therefore, it is possible to view these anti-utopias in our literature as sociological signs of warning.

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Adıvar, Halide Edip (1912). Yeni Turan. İstanbul: Orhaniye Matbaası.
Ağaoğlu, Ahmet (1930). Serbest İnsanlar Ülkesi. İstanbul: Sanayi-i Nefise Matbaası.
Akaş, Cem (2001). Olgunluk Çağı Üçlemesi. İstanbul: Yapı Kredi Yay.
Akçay, Ahmet Sait (2001). "Doğunun Ütopyası: Bireyin Ütopyası". Parşömen 3(2): 39-51.
Alatlı, Alev (1999). Kâbus. İstanbul: Everest Yay.
----, (2001). Rüya. İstanbul: Everest Yay.
Ali Kemal (1329/ 1913). Fetret. Dersaadet [İstanbul]: Muhtar Halid Kütübhane- si, Matbaa-i Hayriye ve Şürekası.
Altan, Çetin (1985). 2027 Yılının Anıları. İstanbul: Özgür Yay.
Bacon, Francis (2006). Yeni Atlantis. Çev. Cenk Saraçoğlu. İstanbul: Bordo Siyah Klasik Yay.
Bayar, Zühtü (1999). Sahte Uygarlık. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
Booker, M. Keith (1994). The Dystopian Impulse in Modern Literature. London: Greenwood Press.
Campanella, Tomasso (1996). Güneş Ülkesi. Çev. Vedat Günyol ve Haydar Kay- zan. İstanbul: Sosyal Yay.
Cioran, E. M. (1999). Tarih ve Ütopya. İstanbul: Metis Yay.
Dayıoğlu, Gülten (2006). Işın Çağı Çocukları. İstanbul: Altın Kitaplar Yay.
DR. (2002). Uykusuzlar. Ankara: Vadi Yay.
Gürses, Sabri (1996). Boşvermişler. İstanbul: Mitos Yay.
İbn Tufeyl (2006). Hayy Bin Yakzan. Çev. Babanzâde Reşid. Haz. Mustafa Ulu- çay. İstanbul: Etkileşim Yay.
İslam, Ayşenur Külahlıoğlu (2007). "İsmail Gaspıralı'nın Darürrahat Projesinde Ütopik İzlekler". Edebiyat ve Dil Yazıları. Ed. Ayşenur Külahlıoğlu İslam ve Süer Eker. Ankara: Grafiker Yay.
İsmail Gaspıralı (2003). Roman Hikâyeleri Darürrahat Müslümanları. Haz. Yavuz
Akpınar, Bayram Orak ve Nazım Muradov. İstanbul: Ötüken Yay.
Karaca, Birsen (1994). Rus Edebiyatından Nikolay Gavriloviç Çernişevsi'nin 'Şto delat?' (Ne yapmalı), Yevgeni İvanoviç Zamyatin'in 'Mıy' (Biz) ve Türk Edebiyatından Peyami Safa'nın 'Yalnızız' Adlı Eserinde Ütopya. Yüksek Lisans Tezi. Ankara.
Karaosmanoğlu, Yakup Kadri (1934). Ankara. İstanbul: İletişim Yay.
Kaynardağ, Arslan (1993). "Türk Yazın ve Düşünce Tarihinde Ütopya". Varlık 1025 (Şubat): 12-13.
Kılıç, Engin (2004). "Tanzimattan Cumhuriyet'e Edebi Ütopyalara Bir Bakış". Kitaplık 76 (Ekim): 73-87.
Koçak, Gülayşe (2004). Topaç. İstanbul: Kanat Kitap.
Kumar, Krishan (2006). Modern Zamanlarda Ütopya ve Karşı-ütopya. İstanbul: Kalkedon Yay.
Mehmet Murat (1891). Turfanda mı Yoksa Turfa mı?. İstanbul: Mahmut Bey Matbaası.
Mimaroğlu, İlhan (1997). Yokistan Tasarısı. İstanbul: Pan Yay.
Nar, Ali (2002). Uzay Çiftçileri. İstanbul: Elif Yay.
Oskay, Ünsal (1993). "Ütopyan Düşünce ile Distopian Düşünce ya da Batılılaş- manın Yolunun Açıldığı Toplumlarla Açılamadığı 'Doğulu' Toplumlar". Varlık 1025(Şubat): 6-8.
Özdemir, Burak (2002). Yıl 2 Bin Yüz 2. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Özdeş, Müfit (1996). Son Tiryaki. İstanbul: Metis Yay.
Özgül, M. Kayahan (1988). "Bir Ütopya Taslağı: Hayat-ı Muhayyel". Türk Dün- yası Araştırmaları 53: 133-160.
----, (2004). Türk Edebiyatında Siyasî Rüyalar. Ankara: Hece Yay.
Said, Edward (1985). Beginnings. New York: Columbia University Press.
Safa, Peyami (1996). Yalnızız. İstanbul: Ötüken Yay.
Sarcey, Michéle Riot vd. (2003). Ütopyalar Sözlüğü. Çev. Turhan Ilgaz. İstanbul: Sel Yay.
Somay, Bülent (2001). "Bülent Somay ile Edebiyat ve Ütopya Üzerine". Röporta- jı yapan: Ahmet Sait Akçay. Parşömen 3(2): 1-12.
Şasa, Ayşe (2004). Şebek Romanı. İstanbul: Gelenek Yay.
Şenel, Adam (1993). Ozmos Kronos. İstanbul: Ayrıntı Yay.
----, (2003). Teleandregenos Ütopyasında Evlilik Hayatı. İstanbul: İmge Kitabevi Yay.
Tek, Müfide Ferit (1918). Aydemir. İstanbul: Halk Kütüphanesi.
Turan, Güven (2004). "Yokülkeler... Düş Ülkeler". Kitaplık 76 (Ekim): 63-65.
Türkeş, A. Ömer (2005). "'Önce Hayaller Ölür'". Milliyet Sanat 550 (Ocak):86-87.
Uzuner, Buket (2006). Balık İzlerinin Sesi. İstanbul: Everest Yay.
Yavuz, Hilmi (2003). Kara Güneş. İstanbul: Can Yay.
Ziya Gökalp Külliyatı-Limni ve Malta Mektupları (1965) . Ed. Fevziye Abdullah Tansel. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.

APA	YUMUŞAK CANBAZ F (2012). Ütopya, Karşı-Ütopya ve Türk Edebiyatında Ütopya Geleneği. , 47 - 70.
Chicago	YUMUŞAK CANBAZ Firdevs Ütopya, Karşı-Ütopya ve Türk Edebiyatında Ütopya Geleneği. (2012): 47 - 70.
MLA	YUMUŞAK CANBAZ Firdevs Ütopya, Karşı-Ütopya ve Türk Edebiyatında Ütopya Geleneği. , 2012, ss.47 - 70.
AMA	YUMUŞAK CANBAZ F Ütopya, Karşı-Ütopya ve Türk Edebiyatında Ütopya Geleneği. . 2012; 47 - 70.
Vancouver	YUMUŞAK CANBAZ F Ütopya, Karşı-Ütopya ve Türk Edebiyatında Ütopya Geleneği. . 2012; 47 - 70.
IEEE	YUMUŞAK CANBAZ F "Ütopya, Karşı-Ütopya ve Türk Edebiyatında Ütopya Geleneği." , ss.47 - 70, 2012.
ISNAD	YUMUŞAK CANBAZ, Firdevs. "Ütopya, Karşı-Ütopya ve Türk Edebiyatında Ütopya Geleneği". (2012), 47-70.

APA	YUMUŞAK CANBAZ F (2012). Ütopya, Karşı-Ütopya ve Türk Edebiyatında Ütopya Geleneği. Bilig / Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 0(61), 47 - 70.
Chicago	YUMUŞAK CANBAZ Firdevs Ütopya, Karşı-Ütopya ve Türk Edebiyatında Ütopya Geleneği. Bilig / Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi 0, no.61 (2012): 47 - 70.
MLA	YUMUŞAK CANBAZ Firdevs Ütopya, Karşı-Ütopya ve Türk Edebiyatında Ütopya Geleneği. Bilig / Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, vol.0, no.61, 2012, ss.47 - 70.
AMA	YUMUŞAK CANBAZ F Ütopya, Karşı-Ütopya ve Türk Edebiyatında Ütopya Geleneği. Bilig / Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi. 2012; 0(61): 47 - 70.
Vancouver	YUMUŞAK CANBAZ F Ütopya, Karşı-Ütopya ve Türk Edebiyatında Ütopya Geleneği. Bilig / Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi. 2012; 0(61): 47 - 70.
IEEE	YUMUŞAK CANBAZ F "Ütopya, Karşı-Ütopya ve Türk Edebiyatında Ütopya Geleneği." Bilig / Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 0, ss.47 - 70, 2012.
ISNAD	YUMUŞAK CANBAZ, Firdevs. "Ütopya, Karşı-Ütopya ve Türk Edebiyatında Ütopya Geleneği". Bilig / Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi 61 (2012), 47-70.