ŞİFA OCAKLARINDA KOZMOGONİNİN KÜLTÜREL SÜREKLİLİĞİ
Yıl: 2016 Cilt: 14 Sayı: 109 Sayfa Aralığı: 173 - 186 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022
ŞİFA OCAKLARINDA KOZMOGONİNİN KÜLTÜREL SÜREKLİLİĞİ
Öz: Ağaçlar, yaygın olarak uzun ömürlülüğü ve iri yapıları nedeniyle toplumların geleneksel dünya görüşlerini ve tasavvurlarını etkilemiştir. Kozmik ağaç tasavvuru yaratılış ve türeyiş mitleri, destan, efsane, masal, hikâye, menkıbe gibi sözlü anlatılara ait önemli motiflerde ve epizotlarda yer almaktadır. Türk kültüründe gökten (cennet) yere indirilen Umay, ağaçtan (kayın) türemeye eşlik eder. Aynı zamanda Umay, annenin ve bebeğin koruyucusu olarak tasarlanır. Mitolojik bilgi, ritüel sağaltım aracılığıyla halk hekimliğine aktarılmakta ve günümüzde uygulanabilir bir beceri olarak kullanılmaktadır. Ağacın halk hekimliğinde "iyileştirici"; geleneksel dünya görüşü bağlamında "yeniden doğuş, Merkez simgeciliği, evliya ağaç, ana/ata ağaç, soy, bulunduğu yeri koruma"; büyüsel işlemde "maji ve fetiş" gibi özelliklere sahip olduğu söylenebilir. Bu bağlamda Eskişehir ve Kütahya örneklerinde türbe, ağaç ve kutsal su üçlemesinin Merkez simgeciliğini oluşturduğu anlaşılmaktadır. Bu kutsal mekânları yönetmek için de ocak sahipleri hizmet etmektedir. Aileyi de temsil eden ocak kavramı, Anadolu'da kamlıktan (Şamanizm) halk hekimliği ve inanç merkezlerine dönüşmüştür. Kozmogoni, Türk kültür ekolojisi içinde Kümbet (Eskişehir), Çamlıca ve Karaağaç köylerinde (Kütahya) Yarım ocaklarında "ağaç yarığından geçme" gibi sağaltım uygulamasıyla kültürel sürekliliğini devam ettirmektedir. Sağaltım için türbelerin meşe ve çamları (kozmik ağaç) kullanılmaktadır. Çubuk Tekkesi (Kümbet), Seyit Ali Sultan Türbesi (Çamlıca), Büyük ve Küçük tekkeler (Karaağaç) ziyaret fenomenini oluşturmaktadır. Bu çalışmada Kümbet (Eskişehir), Çamlıca ve Karaağaç köylerinde (Kütahya) geleneksel sağaltım yöntemlerini uygulayan şifacılar örneklem olarak seçilmiştir. Veriler doküman araştırması ve sahada görüşme yöntemleri yoluyla elde edilmiştir. Uygulamalar, bu verilerle folklor ve disiplinler arası bağlamda incelenmiş ve çalışma görsel verilerle desteklenmiştir
Anahtar Kelime: Konular:
The Cultural Contunity of Cosmogony in Healing Lore
Öz: Trees affected the imaginations and traditional worldviews of societies, generally because of their longevity and great size. The imagination of cosmic tree is located in major motifs and episodes of oral narratives such as myths of descent and creation, epic, legend, fairy tale, story, tale of saint. The Umay that is brought down from the sky (heaven) accompanies to descent from the tree (beech) in Turkish culture. At the same time, Umay is imagined as mother's and baby's guardian. Mythological knowledge is transferred to folk medicine through ritual treatment and used as an applicable skill. It can be said that tree has features such as "healing" in the folk medicine, "rebirth, Central symbolism, tree saint, mother/ancestor tree, lineage, protecting its place" in the context of traditional worldview, "magick and fetish" in the magical process. In this context, it is understood that triology of tomb, tree and sacred water generates the Central symbolism in the samples of Eskişehir and Kütahya. The owners of the centers also serve to manage the sacred places. The concept of fireplace that also symbolizes family was transformed into centers of folk medicine and religion from Shamanism within the Anatolia. The cosmogony, maintains its cultural continuity by healing practice such as "passing through cleft of tree" in healing lore of defect (Yarım) within the villages of Kümbet (Eskişehir), Çamlıca and Karaağaç (Kütahya) through the ecology of Turkish culture. The oaks and pines (cosmic tree) of the tombs are used for healing. The Lodge of Çubuk (Kümbet), Tomb of Sayyid Ali Sultan, Small and Great dervish lodges (Karaağaç) generate the phenomenon of the visit. In this study, the healers that apply the traditional healing methods in villages of Kümbet (Eskişehir), Çamlıca and Karaağaç (Kütahya) have been selected as samples. The datas were obtained by both methods of document research and interview through the fieldwork. The applications was examined in the context of folklore and interdisciplinary by these datas and the study has been supported by visual datas
Anahtar Kelime: Konular:
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Aday, Erdal. "Kütahya İli Türbe ve Yatırları Et- rafında Oluşan İnanç ve Uygulamalar". Ya- yımlanmamış Doktora Tezi. Balıkesir: Balı- kesir Üniversitesi, 2013.
- Atasağun, Galip. "Ziyaret Fenomeni". SÜİFD 21 (Bahar 2006): 33-60.
- Barkan, Ö. Lütfi. "Osmanlı İmparatorluğu'nda Kolonizatör Türk Dervişleri". Türkler. C.9: 133-153, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
- Bonnefoy, Yves. Antik Dünya ve Geleneksel Toplumlarda Dinler ve Mitolojiler Sözlüğü. (Haz. Levent Yılmaz) C.1, Ankara: Dost Ki- tabevi, 2000.
- Çetin, İsmet. "Orta Asya Türk Kültüründe Efsun ve Efsun Törenleri-2". Millî Folklor 11 (Güz 1991): 27-32.
- Çobanoğlu, Özkul. "Batı Sibirya Türk Kültürü Tetkiklerine Göre Kayın Ağacının Türk Mi- tolojisinde 'Kutsal'laşmasının Maddi Kül- türel Nedenleri". [Bildiri]. (Ed. Ülkü Çelik Şavk) 3. Uluslararası Türkiyat Araştırma- ları Sempozyumu Bildirileri Kitabı, 26-29 Mayıs 2010, (ss.245-247). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Basımevi, 2011.
- Descola, Philippe. Doğa ve Kültürün Ötesinde. (Çev. İsmail Yerguz) İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2013.
- Dundes, Alan. "Folk Ideas as Units of Worldvi- ew". The Journal of American Folklore 84- 331 (1971): 93-103 Toward New Perspectives in Folklore.
- Eliade, Mircea. Ebedi Dönüş Mitosu. (Çev. Ümit Altuğ) İstanbul: İmge Kitabevi Yayınları, 1994.
- ____. Mitlerin Özellikleri. (Çev. Sema Rifat) İs- tanbul: Om Yayınevi, 2001.
- Ergin, Muharrem. Dede Korkut Kitabı-I. Ankara: TTK Yayınları, 1989.
- Ergun, Pervin. Türk Kültüründe Ağaç Kültü. Ankara: AYK Atatürk Kültür Merkezi Baş- kanlığı, 2004.
- Ersoy, Ruhi. "Kadın Kamlar'dan Göçerevli Türkmenler'de 'Ebelik' Kurumuna Dönü- şüm". Türkbilig: Türkoloji Araştırmaları 13 (2007): 60-71.
- Frazer, J. G. Altın Dal. (Çev. Mehmet H. Doğan) İstanbul: YKY, 2004.
- Gürsoy, Ülkü. "Türk Kültüründe Ağaç Kültü ve Dut Ağacı". Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi 61 (2012): 43-54.
- Gürsoy-Naskali, Emine. Altay Destanı Maaday- Kara, İstanbul: YKY, 1999.
- Harva, Uno. Altay Panteonu. (Çev. Ömer Suve- ren) İstanbul: Doğu Kütüphanesi, 2015.
- Jung, C. G. Dört Arketip. (Çev. Zehra Aksu Yıl- mazer) İstanbul: Metis Yayınları, 2005.
- Kalafat, Yaşar. "Gök Tanrı İnancından Günümü- ze Kadar Efsunlama". Türk Dünyası Tarih Dergisi 69 (1992): 50-57.
- Kindred, Glennie. "The Yew: Sacred Tree of Transformation and Rebirth". Samhain (1997) (11.08.2015) http://www.whitedragon. org.uk/articles/yew.htm
- Köse, Ali ve Ayten, Ali. Türbeler, Popüler Din- darlığın Mekânları. İstanbul: Timaş Yayın- ları, 2010.
- Lvova, E. L. ve diğer. Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri: Kâinat ve Za- man. Nesneler Dünyası. (Çev. Metin Ergun) C. 1, Konya: Kömen Yayınları, 2013a.
- ____. Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dün- ya Görüşleri: İnsan ve Toplum. (Çev. Metin Ergun) C. 2, Konya: Kömen Yayınları, 2013b.
- ____. Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dün- ya Görüşleri: Simge ve Ritüel. (Çev. Metin Ergun) C. 3, Konya: Kömen Yayınları, 2013c.
- Ocak, Ahmet Yaşar. Alevî-Bektaşî İnançlarının İslam Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları, 2002.
- Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi. C.1, Ankara: TTK Yayınları, 2010.
- Örnek, Sedat Veyis. Sivas ve Çevresinde Haya- tın Çeşitli Safhalarıyla İlgili Batıl İnançla- rın ve Büyüsel İşlemlerin Etnolojik Tetkiki. Ankara: AÜ, DTCF Yayınları, No: 174, 1966.
- Özönder Barutçu, Sema. "Yenisey Kitabeleri ve Yer-Sular". Journal of Turkish Studies 22, (Hasibe Mazıoğlu Armağanı C. II) 1998:171- 184.
- Özünel Ölçer, Evrim. "Kendine Dönüşen Kah- raman: Oğuz Kağan Destanında İktidar ve Kut". Millî Folklor 104 (Kış 2015): 5-19.
- Potapov, L. P. Altay Şamanizmi. (Çev. Metin Er- gun), Konya: Kömen Yayınları, 2012.
- Seyyid Sahih Ahmed Dede. Mevlevîlerin Tarihi (Mecmûatü't-Tevârîhi'l-Mevleviyye. (Haz. Cem Zorlu). İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
- Uysal, A. Osman. Germiyanoğulları Beyliğinin Mimarî Eserleri, Ankara: AKMB Yayınları, 2006.
- Kaynak Kişiler
- (K.1) Kemalettin Kara, 1931, Emekli-Çiftçi, İl- kokul, Eskişehir, Seyitgazi-Kümbet köyü, 01.11.2013 tarihli görüşme.
- (K.2) Mevlüt Özdemir, 1943, Emekli, İlkokul, Eskişehir, Kümbet köyü, 01.11.2013 tarihli görüşme.
- (K.3) Hasan Hüseyin Kayıhan, 1956, İlkokul, Emekli, Kütahya, Çamlıca köyü (Tekke Mev- kii), 01.05.2015 tarihli görüşme.
- (K:4) Necati Kuru, 1945, Okuma yazma yok, Emekli, Kütahya, Karaağaç Köyü, 09.08.2015 tarihli görüşme.
- (K.5) Osman Çetin, 1974, Üniversite, Yönetici, Kütahya, Karaağaç köyü, 09.08.2015 tarihli görüşme.
| APA | KOÇ A (2016). ŞİFA OCAKLARINDA KOZMOGONİNİN KÜLTÜREL SÜREKLİLİĞİ. , 173 - 186. |
| Chicago | KOÇ ADEM ŞİFA OCAKLARINDA KOZMOGONİNİN KÜLTÜREL SÜREKLİLİĞİ. (2016): 173 - 186. |
| MLA | KOÇ ADEM ŞİFA OCAKLARINDA KOZMOGONİNİN KÜLTÜREL SÜREKLİLİĞİ. , 2016, ss.173 - 186. |
| AMA | KOÇ A ŞİFA OCAKLARINDA KOZMOGONİNİN KÜLTÜREL SÜREKLİLİĞİ. . 2016; 173 - 186. |
| Vancouver | KOÇ A ŞİFA OCAKLARINDA KOZMOGONİNİN KÜLTÜREL SÜREKLİLİĞİ. . 2016; 173 - 186. |
| IEEE | KOÇ A "ŞİFA OCAKLARINDA KOZMOGONİNİN KÜLTÜREL SÜREKLİLİĞİ." , ss.173 - 186, 2016. |
| ISNAD | KOÇ, ADEM. "ŞİFA OCAKLARINDA KOZMOGONİNİN KÜLTÜREL SÜREKLİLİĞİ". (2016), 173-186. |
| APA | KOÇ A (2016). ŞİFA OCAKLARINDA KOZMOGONİNİN KÜLTÜREL SÜREKLİLİĞİ. Milli Folklor Dergisi, 14(109), 173 - 186. |
| Chicago | KOÇ ADEM ŞİFA OCAKLARINDA KOZMOGONİNİN KÜLTÜREL SÜREKLİLİĞİ. Milli Folklor Dergisi 14, no.109 (2016): 173 - 186. |
| MLA | KOÇ ADEM ŞİFA OCAKLARINDA KOZMOGONİNİN KÜLTÜREL SÜREKLİLİĞİ. Milli Folklor Dergisi, vol.14, no.109, 2016, ss.173 - 186. |
| AMA | KOÇ A ŞİFA OCAKLARINDA KOZMOGONİNİN KÜLTÜREL SÜREKLİLİĞİ. Milli Folklor Dergisi. 2016; 14(109): 173 - 186. |
| Vancouver | KOÇ A ŞİFA OCAKLARINDA KOZMOGONİNİN KÜLTÜREL SÜREKLİLİĞİ. Milli Folklor Dergisi. 2016; 14(109): 173 - 186. |
| IEEE | KOÇ A "ŞİFA OCAKLARINDA KOZMOGONİNİN KÜLTÜREL SÜREKLİLİĞİ." Milli Folklor Dergisi, 14, ss.173 - 186, 2016. |
| ISNAD | KOÇ, ADEM. "ŞİFA OCAKLARINDA KOZMOGONİNİN KÜLTÜREL SÜREKLİLİĞİ". Milli Folklor Dergisi 14/109 (2016), 173-186. |
