Geleneksel Halk Sanatında Şahmaran Motifleri ve Bu Motiflerin Dili

Yıl: 2016 Cilt: 22 Sayı: 88 Sayfa Aralığı: 99 - 116 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Geleneksel Halk Sanatında Şahmaran Motifleri ve Bu Motiflerin Dili

Öz:
Anadolu'da her evin yılan suretinde bir sahibi olduğu ve ev halkını çeşitli hastalıklara, nazara karşı koruduğu; eve bereket getirdiğine dair inanışlar oldukça yaygındır. Günümüzde hâlâ Anadolu'nun birçok yerinde yüzü genç ve güzel bir kız, bedeni ise çoğunlukla altı adet yılan biçimli ayağa sahip dev bir yılan şekliyle resmedilen Sahmaran'ın evlere bereket getirdiğine inanılmaktadır. Halk sanatçıları tarafından neredeyse tümüyle aynı biçimde çizilen Şahmaran figürünün, kökleri mit dünyasına uzanan sembolik unsurlar taşıdığı görülmektedir. Halk sanatçıları bu sembolik dilin farkında olmasalar da Şahmaran'ı camaltı resimlere, halıya, bakıra, gümüşe işlemeye devam ederler. Halk sanatı Şahmaran motifleri incelendiğinde; Şahmaran'ın süslü tacında ayın doğurganlık ve bereket sembolü olan hilal, bir ay simgesi olarak karşımıza çıkar. İnsanlık tarihinde binlerce yıl boyunca kadın, yılan ve büyü sözcükleri bir arada kullanılmış, bu birliktelik ay simgeciliği ile açıklanmıştır. Çeşitli kültürlerde bereket, bilgi ve ölümsüzlük dağıttığına inanılan yılan bu özelliği ise ay ve ana tanrıçadan almıştır. Şahmaran resimlerinde ana tanrıçanın sembollerinden olan, takılarla süslenmiş koçboynuzları da doğurganlığı sembolize eden bir motif olarak karşımıza çıkmaktadır. Kadın su ve ay güçlerinin sembolü olan inci, Şahmaran resimlerinde karşılaştığımız bir diğer semboldür. Kozmolojik ve sihirsel nitelikleri ile aşkın ve evliliğin sembolü olan inci, ay tanrıçayı ve nesillerin doğumunu sembolize eder. Şahmaran çizimlerinde inci, ay ve yılan aynı tabloda yer alır. İnci kadın yumurtasını sembolize ettiği için dişi ögeyi, koçboynuzları ise spiral formu sebebiyle erkek ögeyi temsil eder. Şahmaran çizimlerinde karşımıza çıkan bir diğer sembol ise ölümsüzlüğü sembolize eden bitki ve çiçek motifleridir. Bu çalışmada biz yılan- ay- tanrıçaya dair mitolojik dönemden süzülüp gelen sözlü geleneğe ve halk sanatına sızan sembolleri karşılaştırmalı olarak incelemeye çalışacağız.
Anahtar Kelime:

Konular: Antropoloji

The MotIfs of Shahmaran and the Language of These MotIfs In the TradItIonal Folk Ar

Öz:
It's a very common belief in Anatolia that each home has an owner with the shape of a snake and it protects the household from various diseases and evil eye. It is also believed that this owner provides abundance for the home. It's described with the face of a young and beautiful girl and its body mostly with a giant snake whose feet in the form six snakes. Today Shahmaran is believed in many parts of Anatolia to provide abundance fort he households. It can be seen that the roots of the figure of Shahmaran which is drawn almost identical by local artists have symbolic features from mythlogy. The local artists may not even know this symbolic language; but they continue to imprint the Sahahmaran on paintinas under glass, carpets, copper and silver. When we examine the local art motives of Shahmaran, we see there's crescent on its crown, which is the symbol for fertilitiy of the moon and abundance. The words of famele, snake and magic were being used together during the history of mankind and this was explained as moon symbolism. The snake which was believed that it given wisdom, fertilitiy and immortality took its feature from moon and mother Godness; Shahmaran paintings are seen as the motifs of symbolizing fertilitiy. Pearl which is the symbol of love and marriage with its cosmological and magical features, symbolizes the moon Goodness and the birth of generation. Pearl is the another symbol that we can see on Shahmaran pintings. On Shahmaran paintings pearl, moon and snake can be seen together. Another symbol that we can see on Shahmaran paintings are plant and flower motifs which symbolizes immortality. On the study we are going to trace the symbols which are on Shahmaran motif and comen us from the world of myth.
Anahtar Kelime:

Konular: Antropoloji
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Abiha, Ç.Birsel (2014), Anadolu Türk Kültür Geleneğinde Şahmaran, Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (yayımlanmamış) Doktora Tezi.
  • Aksoy, Neveser (1997), Unutulmaya Başlayan Bir Halk Sanatımız Camaltı Resimleri, İstanbul: Yapı Kredi Kültür- Sanat Yayınları.
  • Alptekin, Ali Berat(2012), Şahmaran Hikâyesi Üzerine Oluşan İnanışların Kökeni, 2. Tarsus Kent Sempozyumu, b.t.
  • And, Metin (1998),Minyatürlerle Osmanlı- İslam Mitologyası, İstanbul: Akbank Kültür- Sanat Kitapları.
  • Ateş, Mehmet(2001), Mitoloji ve Semboller: Anatanrıça ve Doğurganlık Sembolleri, İstanbul: b.y.
  • Beydili, Celal (2005), Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Ankara: Yurt Kitap-Yayın.
  • Black, Jeremy; GREEN, Antony (2003), Mezopotamya Mitolojisi Sözlüğü Tanrılar, İfritler, Semboller, İstanbul: Aram Yayınları.
  • Bonnefoy, Yves(2000), Antik Dünya ve Geleneksel Toplumlarda Dinler ve Mitolojiler Sözlüğü, Ankara: Dost Kitabevi.
  • Campbell, Joseph (2003),Yaratıcı Mitoloji Tanrının Maskeleri, çev.Kudret Emiroğlu, 2.b., Ankara: İmge Kitabevi.
  • Cebecioğlu, Ethem (1997), Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ankara: Rehber Yayıncılık.
  • Çıblak, Nilgün, (2007), «Tarsus Kültürünün Tanıtımında Şahmeran Efsanelerinin Önemi» Adana: Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.l6.
  • Eliade, Mircea (1992), İmgeler Simgeler, çev. Mehmet Ali Kılıçbay, Ankara: Gece Yayınları.
  • Eliade, Mircea (2003), Dinler Tarihine Giriş, çev. Lale Arslan, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
  • Mant, Sevda (1998), Halk Sanatında Şahmaran, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (yayımlanmamış) Yüksek Lisans Tezi.
  • Mülayim, Selçuk(1989), "Ana Tanrıça Kültü Üzerine Görüşler", Türk Folkloru Belleten, C:I.Türk Folklor Yayınları.
  • Oğuz, Burhan(2002), Mezar Taşında Simgeleşen İnançlar, İstanbul: AAV Yayınları.
  • Onay, Ahmet Talat (2000), Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, Ankara: Akçağ Yayınları.
  • Özdemir, Hasan (1998), "Geleneksel Kültürümüzde Şahmeran", V. Milletlerarası Halk Kültürü Kongresi Halk Edebiyatı Seksiyon Bildirileri, C.2.Ankara.
  • Sözeri, Tankut (2000), Kültürlerde Şahmeran, İstanbul: İm Yayın Tasarım.
  • Sözeri, Tankut (2004), İnançlarda Şahmeran,İstanbul: İm Yayın Tasarım.
  • Wilkinson, Philip(2011), Efsaneler- Mitler, Çev. Emel Lakşe, 2. Baskı, İstanbul: Alfa Kitabevi.
  • Yöndemli, Fuat(2006), Hayat Ağacı Ejder Yılan, 6.basım, İstanbul: Nüve Kültür Merkezi Yayınları.
  • K1. Demir, Serpil, D. Tarihi: 1959, D. Yeri: Adana (5 yaşından itibaren Tarsus'ta yaşamakta.) Lise Mezunu, Görüşme Tarihi: 20.11.2010.
  • K2. Kılıç, Hülya Yaş: 38, Doğum Yeri: Osmaniye, Eğitim Durumu: Üniversite, Görüşme yeri: Mersin 8.12.2011.
  • K3.Güray, Seyfi, Yaş: 78, D. yeri: Ceyhan, eğitim: İlkokul, Görüşmenin Yapıldığı yer- tarih: Misis, 08.11.2011.
  • K4. Tüzün, Ruziye, yaş: 78, D. Yeri: Ceyhan, Eğitim: Yok, Görüşme yeri- tarihi: Burhaniye Köyü, 08. 11. 2011.
APA ABİHA B (2016). Geleneksel Halk Sanatında Şahmaran Motifleri ve Bu Motiflerin Dili. , 99 - 116.
Chicago ABİHA Birsel Çağlar Geleneksel Halk Sanatında Şahmaran Motifleri ve Bu Motiflerin Dili. (2016): 99 - 116.
MLA ABİHA Birsel Çağlar Geleneksel Halk Sanatında Şahmaran Motifleri ve Bu Motiflerin Dili. , 2016, ss.99 - 116.
AMA ABİHA B Geleneksel Halk Sanatında Şahmaran Motifleri ve Bu Motiflerin Dili. . 2016; 99 - 116.
Vancouver ABİHA B Geleneksel Halk Sanatında Şahmaran Motifleri ve Bu Motiflerin Dili. . 2016; 99 - 116.
IEEE ABİHA B "Geleneksel Halk Sanatında Şahmaran Motifleri ve Bu Motiflerin Dili." , ss.99 - 116, 2016.
ISNAD ABİHA, Birsel Çağlar. "Geleneksel Halk Sanatında Şahmaran Motifleri ve Bu Motiflerin Dili". (2016), 99-116.
APA ABİHA B (2016). Geleneksel Halk Sanatında Şahmaran Motifleri ve Bu Motiflerin Dili. Folklor/Edebiyat, 22(88), 99 - 116.
Chicago ABİHA Birsel Çağlar Geleneksel Halk Sanatında Şahmaran Motifleri ve Bu Motiflerin Dili. Folklor/Edebiyat 22, no.88 (2016): 99 - 116.
MLA ABİHA Birsel Çağlar Geleneksel Halk Sanatında Şahmaran Motifleri ve Bu Motiflerin Dili. Folklor/Edebiyat, vol.22, no.88, 2016, ss.99 - 116.
AMA ABİHA B Geleneksel Halk Sanatında Şahmaran Motifleri ve Bu Motiflerin Dili. Folklor/Edebiyat. 2016; 22(88): 99 - 116.
Vancouver ABİHA B Geleneksel Halk Sanatında Şahmaran Motifleri ve Bu Motiflerin Dili. Folklor/Edebiyat. 2016; 22(88): 99 - 116.
IEEE ABİHA B "Geleneksel Halk Sanatında Şahmaran Motifleri ve Bu Motiflerin Dili." Folklor/Edebiyat, 22, ss.99 - 116, 2016.
ISNAD ABİHA, Birsel Çağlar. "Geleneksel Halk Sanatında Şahmaran Motifleri ve Bu Motiflerin Dili". Folklor/Edebiyat 22/88 (2016), 99-116.