HALAÇ TÜRKÇESİNDE {-DXK} EKİNİN BİTİMSİZ (ÇEKİMSİZ) FİİLLERDE KULLANIMLARI

Talip DOĞAN (Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal ve Beşeri Bilimler Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Konya, Türkiye)
Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi
4 0
Yıl: 2016 Cilt: 0 Sayı: 56 Sayfa Aralığı: 723 - 737 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

HALAÇ TÜRKÇESİNDE {-DXK} EKİNİN BİTİMSİZ (ÇEKİMSİZ) FİİLLERDE KULLANIMLARI

Öz:
Halaç Türkçesi, bugün İran'da Tahran'ın güneybatısında Save, Kum, Erak ve Tefriş illeri arasında konuşulmaktadır. İran'daki diğer Türkçe varyantlardan ayrı bir gelişim çizgisi takip etmiş olan Halaç Türkçesi,birçok arkaik dil özelliğini bünyesinde barındırmasıyla Türk dili alanında özgün bir konuma sahiptir.{-DXK} eki bitimsiz (çekimsiz) fiillerde, çeşitli görevlerle, Türkçenin tarihî dönemlerinde balangıçtan beri kullanılan eklerdendir. Ekin Eski Türkçede {-DUK} biçimiyle yaygın olarak kullanıldığı görülür. Daha sonra {-DXK} eki, işlekliğini Batı Türkçesinde sürdürmüş ancak Çağatay sahasında kullanımdan düşmüştür. Bu ek bitimsiz (çekimsiz) fiillerde Halaç Türkçesinde de oldukça yaygın olarak kullanılmaya devam etmektedir. Halaç Türkçesinde bitimsiz (çekimsiz) fiillerde {-dXK} ekinin bir taraftan arkaik özellikteki kullanımları korunmuş, diğer taraftan kimi sebeplerle işlev çeşitliliği ortaya çıkmıştır.
Anahtar Kelime:

Konular: Antropoloji

THE USAGES OF {-DXK} SUFFIX IN INFINITE VERBS IN KHALAJ

Öz:
Khalaj has been spoken in Save, Kum, Erak and Tefriş places in the southwestofTehraninIran.Asembodyingmanyarchaiclanguage characteristics, Khalaj, which followed a different progress from the other Turkic variants in Iran, has a unique place in Turkic language area. {-DXK} suffix is one of the suffixes used for several tasks in infinite verbs from the beginning in the historical periods of Turkic language. It is observed that suffix was commonly used in the old Turkic as {-DUK}. After that {-DXK} suffix maintained its activity in the West Turkic, but its usage was discarded in Chagatay area. This suffix has been commonly used in infinite verbs in Khalaj, too. The archaic usage of {-dXK} suffix in infinite verbs in Khalaj has been preserved, but functional variety of it has been appeared for different reasons.
Anahtar Kelime:

Konular: Antropoloji
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Akbal, O. (1980). Garipler sokağı. İstanbul: Tekin Yayınevi.
  • Arat, R. R. (1947). Kutadgu bilig I. metin. Ankara: TDK Yayınları.
  • Ayverdi, S. (2002). Boğaziçi'nde tarih. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
  • Ayverdi, S. (2008). Edebî ve mânevî dünyası içinde Fâtih. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
  • Banguoğlu, T. (2004). Türkçenin grameri. Ankara: TDK Yayınları.
  • Çağatay, S. (1948). Eski Osmanlıca'da fiil müştakları, II. partisipler. DTCF Dergisi, V/2, 525- 552.
  • Doerfer, G. (1988). Grammatik des chaladsch. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
  • Doerfer, G. (1998). Turkic languages of Iran. The Turkic languages, (ed. Lars Johanson ve Éva Á. Csató), London ve New York, Routledge, 273-282.
  • Doerfer, G.-Tezcan, S. (1994). Folklore-texte der chaladsch. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
  • Doğan, T. (2012). İran (Azerbaycan) Türk ağızlarında -(y)An eki. Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 7/2, Spring, 353-370.
  • Eckmann, J. (2003). Çağatayca el kitabı. (çev. Günay Karaağaç). Ankara: Akçağ Yayınları.
  • Eraslan, K. (1980). Eski Türkçede isim-fiiller. İstanbul: İÜEF Yayınları.
  • Ercilasun, A. B. (1984). Kutadgu Bilig grameri-fiil. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları.
  • Ercilasun, A. B. (1997). Irak Türkleri dil ve edebiyatı. Türk Dünyası Üzerine İncelemeler, Ankara: Akçağ Yayınları, 221-236.
  • Erdal, M. (2004). A Grammar of Old Turkic. Leiden, Boston: Brill.
  • Gökdağ, B. A. (2012) (Haz.). Halaç Türkçesi metinleri. Qarşu Baluqqa Selam. Ankara: Vizyon Yayınevi.
  • Gökdağ, B. A. (2014). Halaç Türkçesinde -mXş ekinin zarf fiil eki olarak kullanılmasına dair. VIII. Milletlerarası Türkoloji Kongresi, 30 Eylül - 4 Ekim 2013, Bildiri Kitabı, İstanbul, 631-642.
  • Göze, H. (2008). Mehmet Âkif. hüzünlü bir yolculuk. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
  • Gülsevin, G. (1990). Göktürk anıtları ile yaşayan üç lehçemizin (Çuvaş Türkçesi, Halaç Türkçesi, Yakut/Saha Türkçesi) tarihî ilgi düzeni. TDAY Belleten 1990, Ankara, 55-64.
  • Gülsevin, G. (2007). Eski Anadolu Türkçesinde ekler. Ankara: TDK Yayınları.
  • Gürpınar, H. R. (1969). Muhabbet tılsımı. İstanbul: Atlas Kitabevi.
  • Kara, M. (1997). Ata Atacanov'un şiirleri I. giriş-metin-aktarma. Ankara: TDK Yayınları.
  • Kara, M. (2005). Türkmen Türkçesi grameri. Ankara: Gazi Kitabevi.
  • Karadoğan, A. (2009). Türkiye Türkçesinde kılınış. Ankara: Divan Kitap.
  • Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri grameri I -fiil-basit çekim (2006). Ankara: TDK Yayınları.
  • Kazımov, Q. Ş. (2010). Müasir Azerbaycan dili. Morfologiya. Bakü: Elm ve Tehsil.
  • Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi grameri: şekil bilgisi. Ankara: TDK Yayınları.
  • Naci, F. (1990). Gücünü yitiren edebiyat. Gerçek Yayınevi.
  • Özkan, M. (1993) (Haz.). Mahmûd b. Kadî-i Manyâs. Gülistan tercümesi. Ankara: TDK Yayınları.
  • Özkan, N. (1996). Gagavuz Türkçesi grameri. Ankara: TDK Yayınları.
  • Sarıkaya, M. (1998). Güney Azerbaycan Türkçesi grameri. Yayımlanmamış doktora tezi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Schönig, C. (2013). Modern Türk dillerinin eş zamanlı tasnifi ve tarihsel yönleri (The Internal Division of Modern Turkic and Its Historical Implications). (çev. İsa SARI), Dil Araştırmaları, 12, 221-257.
  • Stachowski, M.-Menz, A. (1998). Yakut. The Turkic Languages, (ed. Lars Johanson, Éva Á. Csató), Routledge, London and New York, 427-434.
  • Şireliyev, M. Ş. (1962). Azerbaycan Dialektolojiyasının esasları. Bakü.
  • Tekin, Ş. (1990). Türkçede -MA- olumsuzluk eki ile -DIK+ eki nereden geliyor? Tarih ve toplum, Şubat, C. 13, S. 74, 14-17.
  • Tekin, Ş.- Alpay tekin, G. (1992) (Yay.). Çengname. Ahmed-i Da?i. Harvard Üniversitesi.
  • Tekin, T. (1997). On the old Turkic verbal noun suffix {-dOk}, TDA 7, 5-12.
  • Tekin, T. (2010). Orhon Yazıtları. Ankara: TDK Yayınları.
  • Üstüner, A. (1993). Anadolu ağızlarında sıfat-fiiller. Yayımlanmamış doktora tezi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Vasilyev, Y. vd. (1996). Saha (Yakut) halk edebiyatı örnekleri. Ankara: TDK Yayınları.
  • Yaghoobi, V. (2011). Bir Kaşkay Türk şiiri antolojisi: Kaşka'i Şi?ri ya Asar-i Şu?ara-yi Kaşka'î. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Yıldırım, D. (2002) (haz.). Bulud Karaçorlu Sehend. dedem Qorqud'un dillinden gardaş andı-I. Ankara: TDK Yayınları.
APA DOĞAN T (2016). HALAÇ TÜRKÇESİNDE {-DXK} EKİNİN BİTİMSİZ (ÇEKİMSİZ) FİİLLERDE KULLANIMLARI. , 723 - 737.
Chicago DOĞAN TALİP HALAÇ TÜRKÇESİNDE {-DXK} EKİNİN BİTİMSİZ (ÇEKİMSİZ) FİİLLERDE KULLANIMLARI. (2016): 723 - 737.
MLA DOĞAN TALİP HALAÇ TÜRKÇESİNDE {-DXK} EKİNİN BİTİMSİZ (ÇEKİMSİZ) FİİLLERDE KULLANIMLARI. , 2016, ss.723 - 737.
AMA DOĞAN T HALAÇ TÜRKÇESİNDE {-DXK} EKİNİN BİTİMSİZ (ÇEKİMSİZ) FİİLLERDE KULLANIMLARI. . 2016; 723 - 737.
Vancouver DOĞAN T HALAÇ TÜRKÇESİNDE {-DXK} EKİNİN BİTİMSİZ (ÇEKİMSİZ) FİİLLERDE KULLANIMLARI. . 2016; 723 - 737.
IEEE DOĞAN T "HALAÇ TÜRKÇESİNDE {-DXK} EKİNİN BİTİMSİZ (ÇEKİMSİZ) FİİLLERDE KULLANIMLARI." , ss.723 - 737, 2016.
ISNAD DOĞAN, TALİP. "HALAÇ TÜRKÇESİNDE {-DXK} EKİNİN BİTİMSİZ (ÇEKİMSİZ) FİİLLERDE KULLANIMLARI". (2016), 723-737.
APA DOĞAN T (2016). HALAÇ TÜRKÇESİNDE {-DXK} EKİNİN BİTİMSİZ (ÇEKİMSİZ) FİİLLERDE KULLANIMLARI. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 0(56), 723 - 737.
Chicago DOĞAN TALİP HALAÇ TÜRKÇESİNDE {-DXK} EKİNİN BİTİMSİZ (ÇEKİMSİZ) FİİLLERDE KULLANIMLARI. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 0, no.56 (2016): 723 - 737.
MLA DOĞAN TALİP HALAÇ TÜRKÇESİNDE {-DXK} EKİNİN BİTİMSİZ (ÇEKİMSİZ) FİİLLERDE KULLANIMLARI. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, vol.0, no.56, 2016, ss.723 - 737.
AMA DOĞAN T HALAÇ TÜRKÇESİNDE {-DXK} EKİNİN BİTİMSİZ (ÇEKİMSİZ) FİİLLERDE KULLANIMLARI. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 2016; 0(56): 723 - 737.
Vancouver DOĞAN T HALAÇ TÜRKÇESİNDE {-DXK} EKİNİN BİTİMSİZ (ÇEKİMSİZ) FİİLLERDE KULLANIMLARI. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 2016; 0(56): 723 - 737.
IEEE DOĞAN T "HALAÇ TÜRKÇESİNDE {-DXK} EKİNİN BİTİMSİZ (ÇEKİMSİZ) FİİLLERDE KULLANIMLARI." Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 0, ss.723 - 737, 2016.
ISNAD DOĞAN, TALİP. "HALAÇ TÜRKÇESİNDE {-DXK} EKİNİN BİTİMSİZ (ÇEKİMSİZ) FİİLLERDE KULLANIMLARI". Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 56 (2016), 723-737.
Sayfa Oluşturulma Tarihi
23-04-2024 0:43

İLETİŞİM

TÜBİTAK ULAKBİM TR Dizin

Yüzüncüyıl, İşçi Blokları Mahallesi

Muhsin Yazıcıoğlu Caddesi No:51/C

06530 Çankaya / ANKARA +90 (312) 298 92 00

trdizin@tubitak.gov.tr

TÜBİTAK ULAKBİM Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi Cahit Arf Bilgi Merkezi © Tüm Hakları Saklıdır. Gizlilik Politikası Kullanım Şartları