Ebu’l-Hattab el-Esedi ve Hattabiyye Fırkası

SENZEYBEK, AYTEKIN

Ebu’l-Hattab el-Esedi ve Hattabiyye Fırkası

Aytekin ŞENZEYBEK (Yrd. Doç. Dr., Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslam Mezhepleri Tarihi Ana bilim dalı Öğretim Üyesi)

Marife Dini Araştırmalar Dergisi

41 0

Yıl: 2015 Cilt: 15 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 87 - 116 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Ebu’l-Hattab el-Esedi ve Hattabiyye Fırkası

Öz:

Ebu'l-Hattab el-Esedi İmamiyye Şia'sının altıncı imamı Cafer es-Sadık'ın fanatik bir taraftarıdır. Cafer es-Sadık ve ondan önce gelen bütün imamlara tanrısallık atfetmesi sebebiyle İmam Cafer tarafından topluluğundan uzaklaştırılmıştır. Nusayri ve Orta Asya İsmailileri tarafından kutsallık atfedilen Ebu'l-Hattab ve Hattabiyye fırkasının İslam Mezhepleri Tarihi açısından en önemli özelliği bazı kaynaklarda "öz İsmaililik" olarak nitelendirilmesidir. Bu yönüyle Hattabiyye, İsmailiyye fırkasının kökeni olarak takdim edilmiştir. Ancak bu durumun fikri açıdan mı yoksa diğer faktörler sebebiyle mi olduğu hususu net olarak ortaya konulmamıştır. Bu araştırmamızda belirtilen hususun netliğe kavuşturulması için Ebu'l-Hattab'ın hayatı, karakter yapısı, ileri sürdüğü fikirler ve bu fikirlerin özgünlüğü, İmam Cafer es-Sadık ve oğlu İsmail ile olan ilişkileri, ölümünden sonra fırka içerisinde meydana gelen bölünmeler ve bu bölünmeler esnasında yeni teşekkül etmekte olan İsmaili fırkalarla Ebu'l-Hattab taraftarları arasındaki ilişkiler detaylıca incelenecektir

Anahtar Kelime:

Konular: Din Bilimi

Abu’l-Khattab Al-Asadi and Sect of Khattabiyya

Öz:

Abu’l-Khattab al-Asadi is fanatical fans of Jafar as-Sadiq who is sixth imam of İmamiyye Şia. Because of attributing divinity, Jafar as-Sadiq and all of the imams who comes before the Jafar as-Sadiq are removed from society by İmam Jafar. Abu’l-Khattab who was attributed holiness by Nusayris and Central Asia Ismailis and sect of Khattabiyya’s the most feature about the History of Islamic Sects is being characterized as “gist Ismailism” in some sources. In this regard, Khattabiyya is presentation as the origin of the Ismailiyya sect. But this situation is clearly not demonstrated about whether in terms of this idea or other reasons. In our survey, Abu’l-Khattab’s life, his character, his doctrines and originality of this doctrines, relationship with Imam Jafar as-Sadiq and Cafer’s son Ismail, divisions in the sect after his dead, and relationship between fans of Abu’l-Khattab and sects of Ismailiyya during this divisions will be covered in detail

Anahtar Kelime:

Konular: Din Bilimi

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Bibliyografik

Arendonk, C. Van, “Haşebiyye”, İA, İstanbul 1987, 5-1/347-348.
Bağdadi, Ebu Mansur Abdülkahir b. Tahir b. Muhammed, el-Fark Beyne’l-Fırak, tsh. Muhammed Osman el-Haşit, Kahire tsz.
Benli, Yusuf, Hicri II. Asırda Kufe Merkezli Şii Nitelikli Gulat Hareketleri, Harran Üniversitesi SBE (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Şanlıurfa 1999.
Berki, Ebu Cafer Ahmed b. Abdillah b. Ahmed b. Muhammed b. Halid, Ricalü’l-Berki, thk. Haydar Muhammed Ali el-Bağdadi, Kum 1430.
Cilli, Muhammed b. Ali, “Risaletü’l-Endiyye”, Silsiletü’t-Türasi’l-Alevi, Lübnan 2006.
Cufi, Mufaddal b. Ömer, el-Heft ve’l-Ezılle, thk. Arif Tamir, Beyrut 1981.
Cüveyni, Alaaddin Ata Melik, Tarih-i Cihangüşa, çev. Mürsel Öztürk, Ankara 1988.
Daftary, Farhad, The Ismailis Their History and Doctrines, Cambridge 2007.
Ebu Hatim er-Razi, Ahmed b. Hamdan, Kitabü’z-Zine fi’l-Kelimati’l-İslamiyyeti’l-Arabiyye, (nşr. Abdullah Sellüm es-Samerrai, el-Ğulüvv ve’l-Fıraki’l-Ğaliye fi’l-Hadarati’l-İslamiyye içinde), Bağdat 1972.
Eşari, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmail, İlk Dönem İslam Mezhepleri Makalatü’l-İslamiyyin ve İhtilafu’l-Musallin, çev. Mehmet Dalkılıç-Ömer Aydın, İstanbul 2005.
Eşari, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmail, Makalatü’l-İslamiyyin ve İhtilafu’l-Musallin, tsh. Helmut Ritter, Wiesbaden 1980.
Eşari, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmail, Makalatü’l-İslamiyyin ve İhtilafu’l-Musallin, thk. Naim Zerzur, Beyrut 2005.
Eşari, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmail, Makalatü’l-İslamiyyin ve İhtilafu’l-Musallin, thk. M. Muhyiddin Abdülhamid, Kahire 1950.
Friedman, Yaron, The Nusayri-Alawis: An Introduction to the Religion, History and Identity of the Leading Minority in Syria, Brill 2010.
Hasibi, Hüseyin b. Hamdan, “Fıkhu’r-Risaleti’r-Rastbaşiyye”, Silsiletü’t-Türasi’l-Alevi, Lübnan 2006.
Hilli, Ebu Mansur el-Hasen b. Yusuf b. el-Mutahhar el-Esedi (Allame Hilli), Hulasatü’l-Ekval fi Marifeti’rRical, thk. Cevad el-Kayyumi el-İsfehani, Kum 1417.
Himyeri, Ebu Said Neşvan b. Said b. Neşvan, el-Huru’l-Iyn, nşr. Kemal Mustafa, Beyrut 1985.
Ivanov, Valdimir Alekseevich, The Alleged Founder of Ismailism, Bombay 1946.
İbn Asakir, Ebu’l-Kasım Ali b. Hasan b. Hibetullah, Tarihu Medineti Dımeşk, thk. Amr b. Ğarame elAmravi, Beyrut 1995.
İbn Babeveyh, Şeyh Saduk Ebu Cafer Muhammed b. Ali el-Kummi, Men La Yehduruhu’l-Fakih, tsh. Ali Ekber el-Ğıfari, Kum 1404.
İbn Davud el-Hilli, Takiyyüddin el-Hasen b. Ali, Ricalü İbn Davud, thk. Muhammed Sadık Âl-i Bahri’lUlum, Necef 1972.
İbn Ebi’d-Dem el-Hamevi, Şihabu’d-Din Ebu İshak İbrahim b. Abdillah el-Hemedani el-Hamevi eş-Şafii, Usulu’n-Nihal ve Kitab el-Furuku’l-İslamiyye, thk. Seyit Bahcıvan, Konya 2007.
İbn Hazm, Ebu Muhmmed Ali b. Ahmed b. Said el-Endülisi, el-Fasl fi’l-Milel ve’l-Ehvai ve’n-Nihal, thk. Ahmed Şemsüddin, Beyrut 1999.
İbnu’l-Esîr, Ebû’l-Hasen Ali b. Ebî’l-Kerem Muhammed b. Muhammed Abdilkerim eş-Şeybânî, el-Kâmîl fî’t-Târîh, thk. Muhammed Yusuf er-Rikak, Beyrut 1987.
İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasen İzzeddin Ali b. Muhammed b. Abdilkerim, el-Kâmil fi’t-Tarih, thk. Ömer Abdüsselam Tedmuri, Beyrut 1997, 6/581.
İbnü’l-Ğadairi, Ahmed b. el-Huseyn b. Ubeydullah b. İbrahim, Ricalü İbni’l-Ğadairi, thk. Muhammed Rıza el-Celali, Kum 1422.
İbnü’n-Nedim, Ebu’l-Ferec Muhammed b. İshak, el-Fihrist, thk. İbrahim Ramazan, Beyrut 1997.
İsferayini, Ebu’l-Muzaffer, et-Tabsir fi’d-Din ve Temyizi’l-Fırkati’n-Naciye ani’l-Fıraki’l-Halikin, thk. Zahid el-Kevseri, Kahire 1999.
Kehhale, Ömer Rıza, Mu’cemü Kabaili’l-Arab el-Hadise ve’l-Kadime, Beyrut 1997.
Keşşi, Ebu Amr Muhammed b. Ömer b. Abdi’l-Aziz, Marifetü Ahbari’r-Rical (Ricalü’l-Keşşi), Yay. Haz. Ali el-Mahallati el-Hairi, Bombay 1317/1899.
Kummi, Sad b. Abdillah Ebi’l-Halef el-Eşari, Kitabü’l-Makalat ve’l-Fırak, tsh. Cevad Meşkur, Tahran 1963.
Kummi/Nevbahti, Şii Fırkalar-Kitabü’l-Makalat ve’l-Fırak-Fıraku’ş-Şia, çev. Hasan Onat vd., Ankara 2004.
Küleyni, Ebû Ca’fer Muhammed b. Ya’kûb b. İshâk, el -Kafi, thk. Eli ekber el-Ğıfari, Tahran 1367.
Lewis, Bernard, “İsmaililer”, İA, tsz., 5-2. Kısım, ss. 1120-1124.
Lewis, Bernard, The Origins of Ismailism, Cambridge 1940.
Makdisi, el-Mutahhar b. Tâhir (355/967), Kitâbu’l-Bed’ ve’t-Târîh, Kahire ty.
Makrizi, Takiyyüddin Ahmed b. Ali, el-Mevaiz ve’l-İtibar bi-Zikri’l-Hıtat ve’l-Asar el-Maruf bi-Hıtati’lMakrizi, thk. M. Zeynuhum-M. Şerkavi, Kahire 1998.
Massignon, Louis, “Karmatiler”, İA, İstanbul 1977, 6/354-359.
Massignon, Louis, Selman Pak et les Premices Spirituelles de l’Islam Iranien, Paris 1933.
Massignon, Louis. ‘Esquisse D’une Bibliographie Qarmate’, A Volume of Oriental Studies Presented to Edward G. Browne on his 60th Birthday (7 February 1922), ed. Thomas W. Arnold and R. A. Nicholson, Cambridge 1922, ss. 329-338.
Meşkur, Cevad, Mezhepler Tarihi Sözlüğü, çev. M. Mahfuz Söylemez vd., Ankara 2011.
Muhammed b. Sinan, “Kitabü’l-Hucub ve’l-Envar”, Silsiletü’t-Türasi’l-Alevi, Lübnan 2006.
Naşi el-Ekber, Abdullah b. Muhammed, Mesailu’l-İmame ve Muktetefat mine’l-Kitabi’l-Evsat fi’l-Makalat, thk. Josef Van Ess, Beyrut 1971.
Necaşi, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Ali b. Ahmed b. el-Abbas el-Esedi el-Kufi, Ricalü’n-Necaşi, Beyrut 2010.
Nevbahti, Ebu Muhammed Hasan b. Musa b. Hasan, Fırakü’ş-Şia, thk. Hellmut Ritter, İstanbul 1931.
Nu’mân b. Muhammed b. Mansur, el-Kâdî Ebû Hanîfe, Deaimü’l-İslam, thk. Asaf b. Ali Asğar Feyzi, Kahire 1963.
Nüveyri, Şihâbu’d-Dîn Ahmed b. Abdilvehhâb, Nihâyetu’l-Ereb fî Funûni’l-Edeb, thk. Necib Mustafa Fevvaz-Hikmet Keşli Fevvaz, Beyrut 2004.
Onat, Hasan, “Hattabiyye”, DİA, İstanbul 1997, 16/192-493.
Öz, Mustafa, “Haşebiyye”, DİA, İstanbul 1997, 16/402-403.
Razi, Fahruddin, İ’tikadatü Fıraki’l-Müslimin ve’l-Müşrikin, nşr. Ali Sami en-Neşşar, Kahire 1938.
Semani, Ebu Sa’d Abdülkerim b. Muhammed b. Mansur et-Temimi, el-Ensab, thk. Abdullah Ömer elBarudi, Beyrut 1988.
Şehristani, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdilkerim b. Ebi Bekr Ahmed, el-Milel ve’n-Nihal, thk. Emir Ali Mehna-Ali Hasan Faur, Beyrut 1993.
Taberani, Ebu Said Meymun, “el-Cevheriyyetü’l-Kelbiyye”, Silsiletü’t-Türasi’l-Alevi, Lübnan 2006.
Taberani, Ebu Said Meymun, “er-Risaletü’l-Mürşide”, Silsiletü’t-Türasi’l-Alevi, Lübnan 2006.
Taberani, Ebu Said Meymun, “Mecmuu’l-A’yad”, Silsiletü’t-Türasi’l-Alevi, Lübnan 2006.
Taberi, Ebu Cafer Muhammed b. Cerir b. Rüstem, Tarihu’r-Rusul ve’l-Müluk, Beyrut 1387.
Tefrişi, Mustafa b. Huseyn el-Huseyni, Nakdü’r-Rical, Kum 1418.
Tucker, F. William, “Ebû Mansur el-Îcli ve Mansuriyye: Avrupa Ortaçağı Terörizmi Hakkında Bir Çalışma (Abû Mansur al-Ijli and the Mansuriyya: a Study in Medieval Terrorism)”, çev. E. Ruhi Fığlalı, AÜİİED, Ankara 1982, 5/217-229.
Tusi, Ebu Cafer Muhammed b. Hasan b. Ali, el-Fihrist, thk. Cevad el-Kayyumi, Kum 1417.
Tusi, Ebu Cafer Muhammed b. Hasan b. Ali, İhtiyaru Marifeti’r-Rical el-Maruf bi-Ricali’l-Keşşi, talik: Mirdamad el-Esterabadi, thk. Mehdi er-Racai, Kum 1404.
Tusi, Ebu Cafer Muhammed b. Hasan b. Ali, Ricalü’t-Tusi, thk. Cevad el-Kayyumi el-İsfehani, Kum 1410.
Tusi, Ebu Cafer Muhammed b. Hasan b. Ali, Tehzibu’l-Ahkam, Tahran 1946.
Ummü’l-Kitab, çev. İsmail Kaygusuz, İstanbul 2009.
Zerkeşi, Ebu Abdillah Bedruddin Muhammed b. Abdillah b. Bahadır, Bahru’l-Muhit fi Usuli’l-Fıkh, Kahire 1994.

APA	SENZEYBEK A (2015). Ebu’l-Hattab el-Esedi ve Hattabiyye Fırkası. , 87 - 116.
Chicago	SENZEYBEK AYTEKIN Ebu’l-Hattab el-Esedi ve Hattabiyye Fırkası. (2015): 87 - 116.
MLA	SENZEYBEK AYTEKIN Ebu’l-Hattab el-Esedi ve Hattabiyye Fırkası. , 2015, ss.87 - 116.
AMA	SENZEYBEK A Ebu’l-Hattab el-Esedi ve Hattabiyye Fırkası. . 2015; 87 - 116.
Vancouver	SENZEYBEK A Ebu’l-Hattab el-Esedi ve Hattabiyye Fırkası. . 2015; 87 - 116.
IEEE	SENZEYBEK A "Ebu’l-Hattab el-Esedi ve Hattabiyye Fırkası." , ss.87 - 116, 2015.
ISNAD	SENZEYBEK, AYTEKIN. "Ebu’l-Hattab el-Esedi ve Hattabiyye Fırkası". (2015), 87-116.

APA	SENZEYBEK A (2015). Ebu’l-Hattab el-Esedi ve Hattabiyye Fırkası. Marife Dini Araştırmalar Dergisi, 15(1), 87 - 116.
Chicago	SENZEYBEK AYTEKIN Ebu’l-Hattab el-Esedi ve Hattabiyye Fırkası. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 15, no.1 (2015): 87 - 116.
MLA	SENZEYBEK AYTEKIN Ebu’l-Hattab el-Esedi ve Hattabiyye Fırkası. Marife Dini Araştırmalar Dergisi, vol.15, no.1, 2015, ss.87 - 116.
AMA	SENZEYBEK A Ebu’l-Hattab el-Esedi ve Hattabiyye Fırkası. Marife Dini Araştırmalar Dergisi. 2015; 15(1): 87 - 116.
Vancouver	SENZEYBEK A Ebu’l-Hattab el-Esedi ve Hattabiyye Fırkası. Marife Dini Araştırmalar Dergisi. 2015; 15(1): 87 - 116.
IEEE	SENZEYBEK A "Ebu’l-Hattab el-Esedi ve Hattabiyye Fırkası." Marife Dini Araştırmalar Dergisi, 15, ss.87 - 116, 2015.
ISNAD	SENZEYBEK, AYTEKIN. "Ebu’l-Hattab el-Esedi ve Hattabiyye Fırkası". Marife Dini Araştırmalar Dergisi 15/1 (2015), 87-116.