Yıl: 2016 Cilt: 5 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 145 - 182 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

YANYA'DA İLK OSMANLI HÂKİMİYET DÖNEMİ VE XIV. YÜZYILA AİT UNUTULMUŞ BİR ZÂVİYE

Öz:
Osmanlı Devleti'nin Balkan topraklarına geçiş ve yerleşme sürecinin tanıkları olan tekke ve zaviyeler hem Osmanlı tarihi hem de İslam tarihi açısından büyük önem taşımaktadırlar. Ancak erken dönem kaynak sıkıntısı bu kentlere ilk Osmanlı girişleri ve fetih süreçlerini aydınlatacak kadar net bilgiler vermediği gibi bu süreçte kurulan yapılar da buna paralel olarak ihmal edilmişlerdir. İşte bu tekke/zaviyelerden biri de Osmanlı Devleti'nin Yanya'da kurduğu ilk hâkimiyet döneminde inşa edilen, Arnavutluk'un en eski Halveti tekkesi/zâviyesi olarak kabul gören ve bugün Yunanistan sınırları içerisinde bulunan Şeyh Haşim Zâviyesi'dir. Zâviye hakkında şimdiye kadar ayrıntılı bir çalışma yapılmadığı gibi hakkında bilinenler ise sadece 1390'larda Evrenos Bey tarafından inşa edildiğini belirtmekten öteye geçmemiştir. Bu nedenle araştırmamızın ilk aşaması Yanya'da ilk Osmanlı hâkimiyet dönemini ve dolayısıyla zâviyenin kuruluş tarihini tespite çalışmaktır. Ardından zâviyenin kaynaklara yansıyan ismi, gerçekten bir Halveti zâviyesi olarak mı kurulduğu tartışılacak ve bugünkü durumundan bahsedilecektir.
Anahtar Kelime:

Konular: Tarih Siyasi Bilimler Kültürel Çalışmalar Sanat

THE FIRST PERIOD OF OTTOMAN RULE IN IOANNINA AND A FORGOTTEN ZAVIYE FROM XIVTH CENTURY

Öz:
Ottoman dervish lodges that witnessed the Ottoman conquest and first settlements in the Balkan Peninsula were important for both Ottoman and Islamic history. However in accordance with the lack of resources giving enough information about early Ottoman period's first conquests and settlements, the first architectural structures have been neglected as well. One of them, known as the oldest Halveti lodge of Albania, Seyh Hasim Zaviye, which originates from the first period of the Ottoman rule, is located today in Ioannina, Greece. No detailed studyon the tekke has been made so far, and no further information, except its foundationin 1390's by Evrenos Beg, could be offered yet. Therefore, the first phase of ourpaper is to determine the first period of the Ottoman rule in Ioannina and thus thefoundation date of this dervish lodge. Then the name of zaviye which was reflectedto the Ottoman sources will be identified and will be discussed whether this dervishlodge was established as an Halveti zaviye. Finally we will mention about thecurrent state of this forgotten XIVth century's structure from the first Ottoman rulein Ioannina.
Anahtar Kelime:

Konular: Tarih Siyasi Bilimler Kültürel Çalışmalar Sanat
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • I. Arşiv Belgeleri ve Yayınlanmış Defterle
  • BOA, A.MKT. UM, Dosya No: 347, Gömlek No: 33.
  • BOA, C.EV., Dosya No: 133, Gömlek No: 6643.
  • BOA, DH. MKT. Dosya No: 1655, Gömlek No: 115.
  • BOA, DH.MKT., Dosya No: 1666, Gömlek No: 33.
  • BOA, EV.MKT. No: 00636.00131/636/106.
  • BOA, İ. TAL., Dosya No: 9, Gömlek No: 1310.
  • BOA, ŞD., Dosya No: 176, Gömlek No: 37.
  • BOA, Y. MTV, Dosya No: 182, Gömlek No: 130.
  • BOA, Y.PRK-ASK, Dosya No: 16, Gömlek Sıra No: 38.
  • BOA. EV. MKT. No: 00636.00131/636/106.
  • BOA. İ. EV., Dosya No: 41, Gömlek No: 1324.
  • BOA. Y. MTV. Dosya No: 95, Gömlek No: 63.
  • VGM, Defter No: 008/78.00111.
  • VGM, Defter No: 02411/00040.
  • VGM, No: 006/ 219, Gazi Evrenos Bey Zaviyesi (Yanya).
  • Hicrî 859 Tarihli Sûret-i Defter-i Sancak-i Tırhala I., neşr. Melek Delilbaşı- Muzaffer Arıkan, TTK Ankara 2001.
  • AKGÜNDÜZ, Ahmet, İslâm Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, TTK, Ankara 1988.
  • ARAVANTİNOS, Panagiotes, ??????????? ??? `??????? I/II, Athens, 1856.
  • ________, ????????? ??? ???????, Vol. II, Ioannina 1984.
  • AŞKAR, Mustafa, "Bir Türk Tarikatı Olarak Halvetiyye'nin Tarihî Gelişimi ve Halvetiyye Silsilesinin Tahlili", Ankara Üniversitesi İlahiyat Fak. Dergisi, S. XXXIX, Ankara 1999, s. 535-563.
  • http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/37/779/9983.pdf. (Erişim: 10.5.2015)
  • AYVERDİ, Ekrem Hakkı, Avrupa'da Osmanlı Mimari Eserleri, Bulgaristan-Yunanistan-Arnavutluk, IV. Cilt, Fetih Cemiyeti Yay., İstanbul 1982.
  • BAKIRCI, N.-Türkan, Hüseyin Kürşad, "Tekke ve Zaviyelerin Balkanlar'daki Rolü ve Önemi", Türük, Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, S. 1, 2013, s. 145-160.
  • BARKAN, Ömer Lütfi "İstila Devrinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler", Vakıflar Dergisi, S. II, Ankara, 1942, s. 279-304.
  • ________, "Osmanlı İmparatorluğu'nda Toprak Vakıflarının İdarî-Malî Muhtariyeti Meselesi", Türk Hukuk Tarihi Dergisi, C. I, Ankara 1944, s. 11- 25.
  • BARTL, Peter, Millî Bağımsızlık Hareketi Esnasında Arnavutluk Müslümanları (1878-1912), çev. Ali Taner, Bedir Yay, İstanbul 1998CLAYER, Natalie, L'Albanie, Pays des Derviches: Les Ordres Mystiques Musulmans en Albanie à l'époque Postottomane (1912-1967), Balkanologische Veröffentlichungen (17), Berlin-Wiesbaden: OsteuropaInstut der Freien Üniversitat 1990.
  • DELİLBAŞI, Melek, "Selanik ve Yanya'da Osmanlı Egemenliği'nin Kurulması", Belleten, C. 51, S. 199, Ankara 1987, s. 75-106.
  • ________, Johannis Anagnostis, "Selânik (Thessaloniki)'in Son Zaptı Hakkında Bir Tarih", TTK, Ankara 1989.
  • ________, "1564 Tarihli Mufassal Yanya Livası Tahrir Defterine Göre Yanya Kenti ve Köyleri", Belgeler, C. XVII, S. 21, TTK, Ankara 1997, s. 1- 41.
  • DELİLBAŞI, Melek-ORUÇ, Hatice, "The Properties of Fatima Sultan in Ioannina in the Sixteenth Century", The Ottoman Empire, The Balkans, The Greek Lands: Toward a Social and Economic History, Studies in Honour of John C. Alexander, The Isis Press, Istanbul 2007, s. 61-87.
  • ELSİE, Robert, "Islam and the Dervish Sects of Albania: An Introduction to Their History, Development and Current Situation", The Islamic Quarterly, XLII/4, 1998), s. 7-8, http://www.elsie.de/pdf/articles/A1998Islam.pdf (Erişim: 15.06.2015).
  • ________, Historical Dictionary of Albania, New Edition, Oxford 2004. Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, VIII. Kitap, Haz. Seyit Ali Kahraman- Yücel Dağlı- Robert Dankoff, Y.K.Y., İstanbul 2003.
  • Historia Politica et Patriarchica Constantinopoleos, Epirotica, ed. Immanuel Bekkerus, Bonnae 1849.
  • HOCA, Nazif, "Yanya", İA, C. XIII, İstanbul 1988, s. 358-360. İBN-İ ŞEYH AŞUB, El-menâkıb, C. II, http://www.alislam.org/nutshell/files/turbah-tr.pdf (Erişim: 10.5.2015).
  • İNALCIK, Halil, "Arnawutluk", EI2 , C. I, Brill 1958, s. 650-658.________, Hicrî 835 Tarihli Sûret-i Defter-i Sancak-i Arvanid, TTK, Ankara 1987.
  • ________, "Osmanlı Devleti'nde Uc (Serhad)lar", Doğu Batı, Makaleler II, İstanbul (2008), s. 45-60.
  • ________, "Osmanlı Fetih Yöntemleri", Doğu Batı, Makaleler II, Ankara (2008), s. 61-84.
  • İZETİ, Metin, Balkanlar'da Tasavvuf, İnsan Yay., İstanbul 2013.
  • Kılıç, Ayşegül, Bir Osmanlı Akıncı Beyi Gazi Evrenos Bey, İthaki Yay., İstanbul 2014.
  • KİEL, Machiel, "Yanya", DİA, C. 43, İstanbul 2013, s. 317-321.
  • KORDOSİS, Mihail S., ?? ????????? ????????, Athens 2003.
  • KOULİDAS, Konstantinos I., ?? ????????????? ???????? ??? ?????? ??? ?????????, ???????? ¨??????????? ???????, Ioannina 2004.
  • KÖSE, Fatih, İstanbul Halveti Tekkeleri, M.Ü. İlahiyat Fak. Yay., İstanbul 2012.
  • KÜÇÜK, Hülya, Kurtuluş Savaşı'nda Bektaşiler, Kitap Yay., İstanbul 2003.
  • LAMPRİDES, Ioannes, ?????????? ?????????? ?, ???????? ??????????? ???????, Ioannina 1971.
  • LOWRY, Heath W., Osmanlı Döneminde Balkanların Şekillenmesi 1350- 1550, Kuzey Yunanistan'ın Fethi, İskânı ve Türkleşmesi, Bahçeşehir Ünv. Yay., İstanbul 2008.
  • NİCOL, Donald M., The Despotate of Epiros 1267-1479, A Contribution to the History of Greece in the Middle Ages, Cambridge Unv. Press, New York 1984.
  • NORRİS, H. T., Islam in the Balkans, Religion and Society Between Europe and Arab World, University of South Carolina Press, Hong Kong 1993.OCAK, Ahmet Yaşar, Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler 15-17.
  • Yüzyıllar, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 1998.
  • ÖNGÖREN, Reşat, "Balkanlar'ın İslâmlaşmasında Sûfîlerin Rolü", Balkanlar'da İslam Medeniyeti Milletlerarası Sempozyumu Tebliğleri IRCICA, Sofya, 21-23 Nisan 2000, s. 47-73.
  • ________, Osmanlılar'da Tasavvuf, Anadolu'da Sûfîler, Devlet ve Ulemâ (XVI. Yüzyıl), İz Yay., İstanbul 2012.
  • ÖZTÜRK, Nazif, Menşe'i ve Tarihi Gelişimi Açısından Vakıflar, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yay., Ankara 1983.
  • PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. I, MEB Yay., İstanbul 1983.
  • PİRSİNELLAS, V., ??????? ??? ?????? ?????????, ?????????? ?????, Ioannina 1959.
  • Prosopographisches Lexicon Der Palaiologenzeit (PLP) Edit. Erich Trapp, III. Fasikül, Wien 1978.
  • SALAMANGA, D., "???? ???????, ? ?????? ???????????? ??? ?????????", ?????????? ????? ??, Ioannina 1953, s. 163-165.
  • ________, ?????????? ?????, Ioannina 1954.
  • ________, ??????????? `???????? ??????????, Ioannina 1958.
  • ________, ????????? ??? ????????, ????????-?????????? ??????????, Ioannina 1965.
  • ________, "????????", ????????? ?????, S. 188, Ioannina, 1967, s. 339-387.
  • SARISAKAL, Baki, Bir Zamanlar Yanya, http://www.bakisarisakal.com/birzamanlaryanya.pdf (Erişim: 10.5.2015)
  • SMİRİS, Giorgos, "?? ????????????? ?????? ??? ????????? ??? ? ?????????? ??? ?????????? ?????", ?????????? ???????, V. 34, Ioannina 2000, s. 9-65.SOYYER, A.Yılmaz, 19. Yüzyılda Bektaşîlik, Frida Yay., İstanbul 2012.
  • ŞAPOLYO, Enver Behnan, Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi, Milenyum Yay., İstanbul 2013.
  • TEKİN, Kemal Hakan, "Türk-İslam Sanatında Tesbih Üzerine Notlar, Turkish Studies, V. 9/10, Ankara 2014, s. 1009-1018.
  • http://www.turkishstudies.net/Makaleler/1944338435_48TekinKemalHakan -ntt-1009-1018.pdf (Erişim: 10.5.2015)
  • ULUDAĞ, Süleyman, "Halvetiyye", DİA, C. XV, İstanbul 1997, s. 393-395.
  • VRANOUSSES, L. I., ?? ???????? ??? ????????? ???' ????????? ?????? ????????, ???????? ??????????? ??????? 12, Ioannina 1962.
  • YILDIRIM, Rıza, Seyyid Ali Sultan (Kızıldeli) ve Velâyetnâmesi, TTK, Ankara 2007.
  • ________, "Abdallar, Akıncılar, Bektaşilik ve Ahl-i Beyt Sevgisi: Yemînî'nin Muhiti ve Meşrebi Üzerine Notlar", Belleten, C. LXXV, S. 272, Nisan, Ankara 2011, s. 51-85.
  • ZACHARİADOU, Elizabeth, "Marginalia on the History of Epirus and Albania (1380-1418), WZKM, C. 78, Wien 1998, s. 195-210.
APA Kılıç A (2016). YANYA'DA İLK OSMANLI HÂKİMİYET DÖNEMİ VE XIV. YÜZYILA AİT UNUTULMUŞ BİR ZÂVİYE. , 145 - 182.
Chicago Kılıç Ayşegül YANYA'DA İLK OSMANLI HÂKİMİYET DÖNEMİ VE XIV. YÜZYILA AİT UNUTULMUŞ BİR ZÂVİYE. (2016): 145 - 182.
MLA Kılıç Ayşegül YANYA'DA İLK OSMANLI HÂKİMİYET DÖNEMİ VE XIV. YÜZYILA AİT UNUTULMUŞ BİR ZÂVİYE. , 2016, ss.145 - 182.
AMA Kılıç A YANYA'DA İLK OSMANLI HÂKİMİYET DÖNEMİ VE XIV. YÜZYILA AİT UNUTULMUŞ BİR ZÂVİYE. . 2016; 145 - 182.
Vancouver Kılıç A YANYA'DA İLK OSMANLI HÂKİMİYET DÖNEMİ VE XIV. YÜZYILA AİT UNUTULMUŞ BİR ZÂVİYE. . 2016; 145 - 182.
IEEE Kılıç A "YANYA'DA İLK OSMANLI HÂKİMİYET DÖNEMİ VE XIV. YÜZYILA AİT UNUTULMUŞ BİR ZÂVİYE." , ss.145 - 182, 2016.
ISNAD Kılıç, Ayşegül. "YANYA'DA İLK OSMANLI HÂKİMİYET DÖNEMİ VE XIV. YÜZYILA AİT UNUTULMUŞ BİR ZÂVİYE". (2016), 145-182.
APA Kılıç A (2016). YANYA'DA İLK OSMANLI HÂKİMİYET DÖNEMİ VE XIV. YÜZYILA AİT UNUTULMUŞ BİR ZÂVİYE. Trakya Üniversitesi Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, 5(1), 145 - 182.
Chicago Kılıç Ayşegül YANYA'DA İLK OSMANLI HÂKİMİYET DÖNEMİ VE XIV. YÜZYILA AİT UNUTULMUŞ BİR ZÂVİYE. Trakya Üniversitesi Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi 5, no.1 (2016): 145 - 182.
MLA Kılıç Ayşegül YANYA'DA İLK OSMANLI HÂKİMİYET DÖNEMİ VE XIV. YÜZYILA AİT UNUTULMUŞ BİR ZÂVİYE. Trakya Üniversitesi Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, vol.5, no.1, 2016, ss.145 - 182.
AMA Kılıç A YANYA'DA İLK OSMANLI HÂKİMİYET DÖNEMİ VE XIV. YÜZYILA AİT UNUTULMUŞ BİR ZÂVİYE. Trakya Üniversitesi Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi. 2016; 5(1): 145 - 182.
Vancouver Kılıç A YANYA'DA İLK OSMANLI HÂKİMİYET DÖNEMİ VE XIV. YÜZYILA AİT UNUTULMUŞ BİR ZÂVİYE. Trakya Üniversitesi Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi. 2016; 5(1): 145 - 182.
IEEE Kılıç A "YANYA'DA İLK OSMANLI HÂKİMİYET DÖNEMİ VE XIV. YÜZYILA AİT UNUTULMUŞ BİR ZÂVİYE." Trakya Üniversitesi Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, 5, ss.145 - 182, 2016.
ISNAD Kılıç, Ayşegül. "YANYA'DA İLK OSMANLI HÂKİMİYET DÖNEMİ VE XIV. YÜZYILA AİT UNUTULMUŞ BİR ZÂVİYE". Trakya Üniversitesi Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi 5/1 (2016), 145-182.