ZÜRKÂNÎ’NİN MENÂHİLÜ’L-İRFÂN’I ÜZERİNE BİR İNCELEME

VURAL, Faruk

ZÜRKÂNÎ’NİN MENÂHİLÜ’L-İRFÂN’I ÜZERİNE BİR İNCELEME

Faruk VURAL (Öğr. Gör. Dr., Fatih Üniversitesi İlahiyat Fakültesi)

Bilimname

104 0

Yıl: 2015 Cilt: 0 Sayı: 29 Sayfa Aralığı: 263 - 293 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

ZÜRKÂNÎ’NİN MENÂHİLÜ’L-İRFÂN’I ÜZERİNE BİR İNCELEME

Öz:

Asırlar boyu Kur'ân'ın sistematik bir bütünlük içinde anlaşılması için yazılan iyi niyetli birçok eser, zengin bir miras olarak günümüze kadar gelmiştir. Bu zengin muhtevalı eserler başta Kur'ân tefsircilerine sonra da Kur'an'la ilgilenen bütün araştırmacılara, Kur'ân'la doğrudan ya da dolaylı ilgisi bulunan konuları öğrenmelerine ilişkin metodik bilgiler sunmaktadır. Hicri II. asırda başlayan tedvin gayretleri, günümüze değin devam etmiştir/etmektedir. Son dönemde Muhammed Abdülazîm ez-Zürkânî tarafından kaleme alınan "Menâhilü'l- İrfan fî Ulûmi'l-Kur'ân" isimli eser, modern dönemin en önemli Kur'ân ilimleri eseridir. Eser, konuları sınıflandırmadaki başarısı, kavramlara getirdiği tanımlamalar, alanında daha önce yazılmış kaynaklardan faydalanmasıyla birlikte getirdiği yeni bakış açıları ve metoduyla sonraki tefsir ve Kur'ân ilimleri araştırmacılarının vazgeçilmez başvuru kaynağı olmuştur. Ancak özellikle Suyûtî'nin el-İtkân eserinin etkisi altında olduğu da bir gerçektir. Bazı başlıklar el-İtkân'ın özeti gibidir. Kur'ân konuları hakkında oryantalist ve modernistlerin ortaya attıkları şüphe ve tereddütlere verdiği cevaplar orijinaldir. Ancak bazı tereddütlere cevaplarda zorlamalar olduğu da açıktır. Kitapta metodolojik bir dil yerine edebî yönü yüksek bir dil hâkimdir.

Anahtar Kelime:

Konular: Din Bilimi Felsefe

A REVIEW OF MANAHIL AL-IRFAN FI ULUM AL-QUR’AN OF AL-ZURQANI

Öz:

There is a rich heritage of literature developed over the centuries dedicated to a wholesome and methodological understanding of the Qur’an. This literature serves as a primary source of knowledge for exegetes and other researchers interested in themes that are directly or indirectly related with the Qur’an. This scholarship of systematic study and categorization started in the second century after Hijrah and is still ongoing. questions raised by orientalists and modernists on some of the Qur’anic issues. Yet, it is also noticeable that some answers were not satisfactory enough. The language of the book has more of a literary rather than a methodological style

Anahtar Kelime:

Konular: Din Bilimi Felsefe

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

ALTIKULAÇ, Tayyar, “Ebû Şâme el-Makdisî”, DİA, X, 234.
ARKOUN, Muhammed, Kur’ân Okumaları, (çev.) Ahmet Zeki Ünal, İnsan Yayınları, İstanbul, 1995.
AYDIN, Muhammed, “Rivayet Tefsiri’ Kavramı Ve Kur’an’ın Kur’an İle Tefsiri: Eleştirel Bir Yaklaşım”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 20 ( 2009/2), s. 5.
AYDÜZ, Davut, Tefsir Tarihi, Çeşitleri ve Konulu Tefsir, İstanbul, Işık Yayınları, 2004.
AYYILDIZ, Erol, “Mısır'da İngiliz İşgalinin Arap Dili Üzerindeki Tesirleri”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Dergisi, Sayı: 1, CiIt. I, Yıl. 1, 1986, s. 69.
BALTACI, Burhan, “Tefsir Usûlünün Yeniden İnşasına Fıkıh Usûlünün Katkısı -Şâtıbî Örneği” Tarihten Günümüze Kur’an İlimleri ve Tefsir Usûlü, İstanbul, 2009, s. 289-312.
BAZMUL, Muhammed b. Sâlim, Tezhîb ve Tertîbu İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân, Dâru’l-Hicre, Riyad, 1996.
BEKİROĞLU, Harun, Tefsir Metodolojisi Açısından el-Burhan ve el-İtkan, Araştırma Yayınları, Ankara, 2013.
BİRIŞIK, Abdülhamit, Kur’ân İlimleri Terimlerinin Kaynağı ve Oluşumu, İslamî Araştırmalar Dergisi, c. XIX, sayı. 1, yıl. 2006, ss. 29-43.
------- “Ulûmü’l-Kur’ân”, DİA, LXII, 133.
CERRAHOĞLU, İsmail, “Muhammed b. Cerîr et-Taberî ve Tefsiri, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1968, c. XVI, ss. 79-101.
------- Tefsir Usulü, T.D.V. Yayınları, Ankara, 2007, s. 231.
ÇELİK, Ahmet, “Camiu’l-Beyân an Tevîli Âyi’l-Kur’ân maddesi”, DİA, VII, 105.
------- el-Âlûsî’nin Rûhu’l-Meânî İsimli Tefsirinde İşârî Tefsîr, Atatürk Üni. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum, 1996.
ÇELİK, Ömer, “Hicri V-XI. Asırlarda Kur’ân İlimleri” Kur’ân ve Tefsir Araştırmaları-III, İSAV, İstanbul, 2002, s. 52.
ÇELİK, Hüseyin Avni, “Ebû Hayyân Endelüsî ve Tefsirdeki Metodu” Atatürk Üni. İlahiyat Fak. Dergisi, sayı.9, 1990, s. 143.
ÇETİN, Abdurrahman, Yedi Harf ve Kıraatlar, Ensar Yayınları, İstanbul, 2010.
DAĞDEVİREN, Alican, “Ebû Hayyân El-Endelüsî Ve Kıraat İlmindeki Yeri”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14/2006.
ed-DÂNÎ, Ebû Amr Osman b. Saîd b. Osman el-Umevî, Câmiu’l-Beyân fi’lkırââti’s-Seb’a el-Meşhûr, (thk. Yusuf Abdurrahman Mer’aşlî), Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1994.
ed-DÂVÛDÎ, Şemseddin Muhammed b. Ali b. Ahmed, Tabakâtü’l-Müfessirîn, Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut, t.s.
DELİSER, Bilal, ez-Zerkeşî ve Kur’ân İlimlerindeki Yeri, Gümüşhane Üniversitesi Yayınları, Gümüşhane, 2012.
DEMİRCİ, Muhsin, Tefsir Usulünün Temel Kaynakları, Marmara Üni. İlahiyat Fak. Yay., İstanbul, 2013, s. 33.
DEMİRCİ, Tefsir Usulü, Marmara Üni. İlahiyat Fakültesi Yay., İstanbul, 2013.
DUMAN, M. Zeki, Uygulamalı Tefsir Usulü ve Tefsir Tarihi, Kayseri: Erciyes Üni., Yayınları, 1992.
DURMUŞ, İsmail, “Mustafa Lutfî Menfelûtî”, DİA, XXIX, 134-136.
ERKADAN, Selahaddin, Muhtasarü'l-İtkân fî Ulûmi'l-Kur'ân, Dârü'n-Nefâis, Beyrut, 1990.
EROĞLU, Muhammed, “Âlûsî”, DİA, II, 550-551.
ERSÖZ, İsmet, “Müzakere”, Kur’ân ve Tefsir Araştırmaları-III, s. İSAV, İstanbul, 2002, s. 88-89.
ESER, Arif Serkan, Ulûmü’l-Kur’ân Geleneği ve Muhammed Abdulazim Zürkânî’nin Menâhilü’l-İrfân fi Ulûmi’l-Kur’ân, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri, 2011.
el-FÎRUZÂBÂDÎ, Ebü't-Tahir Mecdüddin Muhammed b. Yakub b. Muhammed, el-Bülğa fî Terâcimi Eimmeti’n-Nahvi ve’l-Lüğati, Dâru Sa’duddîn, y.y., 2000.
GÖRENER, İbrahim, “Kur’ân İlimleri ve Tefsir Usulünün Bir Yöntem Çağrıştırması Sorunu”, Tarihten Günümüze Kur’an İlimleri ve Tefsir Usûlü, İlim Yayma Vakfı Yayınları, İstanbul, 2008.
------- “Kur’ân İlimleri ve Tefsir Usulünün Bir Yöntem Çağrıştırması Sorunu”, Bilimnâme, XVI, 2009/1, s. 17.
GÖRGÜN, Hilal, “Mısır'da XIX. Yüzyıl Sonunda Panislamist Osmanlı Tarih Yazıcılığı: Muhammed Ferid ve Mustafa Kamil”, İslâm Araştırmaları Dergisi, Sayı 4. 2000, s. 107.
GÜRKAN, Menderes, “Zerkeşî, D.İ.A., LXIV, 289-290.
GÜRTAŞ, Ahmet, “el-Mürşidü’l-Vecîz”, DİA, XXXII, 60.
el-HAMEVÎ, Şihâbüddîn, Mu’cemü’l-Udebâ, (thk. İhsan Abbas), Dârü’l-ğarbi’l- İslâmî, Beyrut, 1993.
el-HULEYF, Fethullâh, Mevsûâtu’l-Hadâreti’l-İslâmiyye, Müessesetu Âli Beyt, t.y.
el-HÜSEYNÎ, Ebu’l-Mehâsin Muhammed b. Ali, Zeylü Tezkiretü’l-Huffâz, thk. Hüsameddin el-Kuddûsî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, t.s.
el-ITR, Nureddîn, Ulûmü’l-Kur’âni’l-Kerîm, Matbaatü’s-sabâh, Dımaşk, 1993.
İBN AKÎLE, Akîle el-Mekkî, ez-Ziyade ve’l-İhsan fi Ulumi’l-Kur’ân, Câmiatü’ş- Şârika, Şarika, 2006.
İBN ÂŞÛR, Muhammed Fâzıl, et-Tefsir ve Ricâluhû, Dârü’l-kütibi'ş-Şarkiyye, Tunus, 1966.
İBN HALLİKÂN, Ebü'l-Abbas Şemseddin Ahmed b. Muhammed, Vefeyâtü’l- Âyân ve Enbâ’ü Ebnâi’z-Zemân, (thk. İhsan Abbas), Dâru Sâdır, Beyrut, 1993.
İBNÜ’N-NEDÎM, Ebü'l-Ferec Muhammed b. İshak, el-Fihrist, (thk. İbrahim Ramazan), Dârü’l-Marife, Beyrut, 1997.
İBNÜ’L-CEZERÎ, Şemsüddîn Ebu’l-Hayr, en-Neşr fi’l-kırââti’l-aşr, (thk. Ali Muhammed ed-Dayyâ’), Matbaatü’t-ticâriyyeti’l-kübrâ, y.y., t.s.
İMAMOĞLU, İbrahim Hakkı, Celâleddîn es-Suyûtî Ve Kur’ân İlimlerindeki Yeri (el-İtkân Örneği), Basılmamış Doktora Tezi, Ankara, 2011.
KAFES, Mahmut, “Ebu Hayyân el-Endelüsî”, DİA, X, 152-153.
------- Ebû Hayyân el-Endelusî’nin Hayatı ve el-Bahru’l-Muhît İsimli Tefsirindeki Metodu, Basılmamış Doktora Tezi, Konya, 1994.
KARAGÖZ, Mustafa, “Tefsirde Rivayet-Dirayet Ayırımının Ortaya Çıkışı ve Mahiyeti”, Bilimname, V, 2004/2, s. 50.
KARAKAŞ, Vehbi, Âlûsî’nin Tefsirinde Âyetlerin İşârî Açıdan Yorumu, Basılmamış Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2002.
el-KATTÂN, el-Mennâ’ Mebâhis fî Ulûmi’l-Kur’ân, Mektebetü’l-MeârifRiyad, 1981.
------- el-Vecîz, fî Usuli’t-Tefsir, Câmiatü’l-İmam Muhammed b. Su’ûd el- İslâmiyye, Riyad, 1980.
el-KEHHÂLE, Ömer Rızâ, Mu’cemü’l-Müellifîn, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1993.
KİTABI MUKADDES, Eski ve Yeni Ahit (Tevrat ve İncil) İbrani, Kildani ve Yunani dillerden son tashih edilmiş tercümedir. Kitabı Mukaddes Şirketi, İstanbul, 1958.
el-KÜTÜBÎ, Muhammed b. Şakir, Fevâtü’l-Vefeyât, (thk. İhsan Abbas), Dâru Sadr, Beyrut, t.s.
el-MAKDİSÎ, Ebû Şâme, el-Mürşidü’l-Veciz, haz. Tayyar Altıkulaç, Dâru Sâdır, Beyrut, 1975.
------- el-İnâyetü bi’l-Kur’âni’l-Kerîm ve Ulûmihî min Bidâyeti’l-Karni’r-Râbii’lHicrî ilâ Asrine’l-Hâdıri, Nebîl b. Muhammed, Riyad, t.s.
MERTOĞLU, Suat, “İbn Cerîr et-Taberî”, DİA, XXXIX, 320.
------- “Muhammed Abdülazîm ez-Zürkânî”, DİA, LXIV, 579.
EL-MUHASİBİ, Haris b. Esed, el-Akl ve Fehmü'l-Kur'ân, thk. Hüseyin Kuvvetli, Dârü’l-Kindi, İrbid 1982.
MUHSİN, Abdulhamid, el-Âlûsî Müfessiran, Matbaatü’l-Maarif, Bağdat, 1968.
ÖNEN, Hacı, Taberî Tefsirinde Dirayet, Doktora Tezi, Ankara, 2012.
ÖZEL, Recep Orhan, Keşşâf Tefsirinin Kur’ân İlimleri Yönünden İncelenmesi, Basılmamış Doktora Tezi, Samsun, 2002.
ÖZTÜRK, Mustafa, “Taberî’nin Tefsir Anlayışında Selefîlik ve Ilımlı Zahirîlik”, Bir Müfessir Olarak Muhammed b. Cerir et-Taberî Sempozyumu, Konya 2010, s. 18.
------- “Zerkeşî’nin Kaynakları; el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân Üzerine Bir İnceleme”, Ç.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. III, sayı. 2, TemmuzAralık 2003, ss.183-211.
------- Kur’ân-ı Kerim Meâli Anlam ve Yorum Merkezli Çeviri, Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 2014.
------- Kur’ân, Tefsir ve Usul Üzerine, Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 2011.
PAÇACI, Mehmet, Çağdaş Dönemde Kur’ân’a ve Tefsire ne Oldu? Klasik Yayınları, İstanbul, 2008.
PAKİŞ, Ömer, “Zerkeşi’ye Göre Mana, Tefsir ve Te’vîl,” Dicle Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. VIII, sayı. 2, 2006, s. 315-335.
er-RÂZÎ, Fahreddîn, Mefâtîhu’l-Ğayb=et-Tefsîrü’l-Kebîr, Dârü’l-kütübi’lilmiyye, Beyrut, 1990.
RIZA, Reşid, “Tefsîrü’l-Menâr”, IX, 304, el-Hey’etü’l-Mısriyye el-Âmme li’lkitab, y.y., 1990.
es-SAFA, Muhammed, Ulûmü’l-Kur’ân min Hilali Mukaddimâti't-Tefâsîr, Müessesetü'r-Risale, Beyrut, 2004.
SAĞDIÇ, Sedat, “Zerkânî’nin Menâhilü’l-İrfân adlı eseri Çerçevesinde Kur’ân’a Yönelik Şüpheler Ve Verilen Cevaplar”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2011.
es-SÂLİH, Subhî, Mebâhis fî Ulûmi’l-Kur’ân, Dârü’l-ilmi li’l-melâyîn, y.y., t.s.
es-SEBT, Hâlid b. Osman, Kitâbu Menâhili’l-İrfân li’z-Zürkânî: Dirâse ve’tTakvîm, Dâr ibn Affân, Kahire, 2011.
es-SEHÂVÎ, Alemüddîn Ali b. Muhammed, Cemâlu’l-Kurrâ ve Kemâlu’l-İkrâ, III, (thk. Ali Hasen el-Bevvâb), Mektebetu’t-Turâs, Kahire, 1987.
es-SUYÛTÎ, Celâleddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr, el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân, )thk. Muhammed Ebu’l-Fadl) İbrahim, el-Hey’etü’l-âmme li’l-kitâb, Mısır, 1974.
------- Buğyetü’l-vüâti fî Tabakâti’l-lüğaviyyîne ve’n-Nuhâti, (thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim), Mektebetü’l-asriyye, Lübnan, t.s.
SÜLÜN, Murat, “Müzakere”, Kur’ân ve Tefsir Araştırmaları-III, İSAV, İstanbul, 2002.
eş-ŞAKİR, Tarâ Ferhad, el-Müstevâ’s-savti mine’z-zevâhiri’s-savtiyye, inde’zZerkeşî fi’l-Burhan, Âlemü’l-kütübi’l-hadîs, İrbid, 2013.
et-TAHHÂN, Abdülmüheymin, el-İmâm Ebû Amr ed-Dânî ve Kitâbuhû Câmiu’l-Beyân fi’l-Kırââti’s-Seb’i, Mektebetü’l-Menâre, Mekke, 1988.
TAŞKÖPRÜZÂDE, Ebü'l-Hayr İsamüddin Ahmed Efendi, Mevdûâti’l-Ulûm, (thk. Kâmil Kâmil Bekrî-Abdülvehhâb Ebü’n-Nûr), Dârü’l kütübi’lhadise, Kahire, 1968.
et-TAYYÂR, Süleyman b. Nâsır, Şerhu Mukaddime fî Usûli’t-Tefsîr libni Teymiyye, Dâru ibnü’l-Cevzî, h. 1428.
ULUDAĞ, Süleyman, Fahreddin Râzî, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1991.
ULVÂN, Tevfîk, “Akâidi’l-Eşâirati fî Kitâbi Menâhili’l-İrfân”, Dâru Belensiyye, Riyad, h.1422.
YAZIR, Elmalılı Hamdi, Hak Dini Kur’ân Dili, Nebioğlu Matbaası, İstanbul, 1968.
YILDIRIM, Suat, “el-Bahrü’l-Muhît”, DİA, IV, 517.
------- Kur’ân-ı Hakîm ve Açıklamalı Meâli, Define Yay., İzmir, 2013.
ZEHEBÎ, Ebû Abdullah Şemseddin Ahmed b. Osman, Siyerü A’lâmü’n-Nübelâ, Dârü’l-hadîs, Kahire, 2006.
ez-ZEHEBÎ, Muhammed es-Seyyid Hüseyin, et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn, Mektebetü Vehbe, Kahire, t.s.
ez-ZERKÂN, Muhammed Salih, Fahruddîn er-Râzî, Beyrut, Dâru’l-Fikr, t.y.
ez-ZERKEŞÎ, Ebû Abdullah Bedreddin Muhammed b. Bahadır b. Abdullah, elBurhân fî Ulûmi’l-Kur’ân, (thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim), Dâru ihyâi’l-kütübi’l-Arabiyye, Beyrut, 1957.
ez-ZİRİKLÎ, Hayrüddîn, el-A’lâm, Dârü’l-ilmi li’l-melâyin, y.y., 2002, VI, 210.
ZÜRKÂNÎ, Muhammed Abdülazîm, Menâhilü’l-İrfân, Matbaatü Îsâ el-Bâbî elHalebî, yy, ts.
------- Menâhilü’l-İrfân, thr. Ahmed Şemsüddîn, Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut, 1988, I-II.
------- Menâhilü’l-İrfân, Dârü’l-Marife, Beyrut, 2005.

APA	VURAL F (2015). ZÜRKÂNÎ’NİN MENÂHİLÜ’L-İRFÂN’I ÜZERİNE BİR İNCELEME. , 263 - 293.
Chicago	VURAL Faruk ZÜRKÂNÎ’NİN MENÂHİLÜ’L-İRFÂN’I ÜZERİNE BİR İNCELEME. (2015): 263 - 293.
MLA	VURAL Faruk ZÜRKÂNÎ’NİN MENÂHİLÜ’L-İRFÂN’I ÜZERİNE BİR İNCELEME. , 2015, ss.263 - 293.
AMA	VURAL F ZÜRKÂNÎ’NİN MENÂHİLÜ’L-İRFÂN’I ÜZERİNE BİR İNCELEME. . 2015; 263 - 293.
Vancouver	VURAL F ZÜRKÂNÎ’NİN MENÂHİLÜ’L-İRFÂN’I ÜZERİNE BİR İNCELEME. . 2015; 263 - 293.
IEEE	VURAL F "ZÜRKÂNÎ’NİN MENÂHİLÜ’L-İRFÂN’I ÜZERİNE BİR İNCELEME." , ss.263 - 293, 2015.
ISNAD	VURAL, Faruk. "ZÜRKÂNÎ’NİN MENÂHİLÜ’L-İRFÂN’I ÜZERİNE BİR İNCELEME". (2015), 263-293.

APA	VURAL F (2015). ZÜRKÂNÎ’NİN MENÂHİLÜ’L-İRFÂN’I ÜZERİNE BİR İNCELEME. Bilimname, 0(29), 263 - 293.
Chicago	VURAL Faruk ZÜRKÂNÎ’NİN MENÂHİLÜ’L-İRFÂN’I ÜZERİNE BİR İNCELEME. Bilimname 0, no.29 (2015): 263 - 293.
MLA	VURAL Faruk ZÜRKÂNÎ’NİN MENÂHİLÜ’L-İRFÂN’I ÜZERİNE BİR İNCELEME. Bilimname, vol.0, no.29, 2015, ss.263 - 293.
AMA	VURAL F ZÜRKÂNÎ’NİN MENÂHİLÜ’L-İRFÂN’I ÜZERİNE BİR İNCELEME. Bilimname. 2015; 0(29): 263 - 293.
Vancouver	VURAL F ZÜRKÂNÎ’NİN MENÂHİLÜ’L-İRFÂN’I ÜZERİNE BİR İNCELEME. Bilimname. 2015; 0(29): 263 - 293.
IEEE	VURAL F "ZÜRKÂNÎ’NİN MENÂHİLÜ’L-İRFÂN’I ÜZERİNE BİR İNCELEME." Bilimname, 0, ss.263 - 293, 2015.
ISNAD	VURAL, Faruk. "ZÜRKÂNÎ’NİN MENÂHİLÜ’L-İRFÂN’I ÜZERİNE BİR İNCELEME". Bilimname 29 (2015), 263-293.