Yıl: 2017 Cilt: 0 Sayı: 13 Sayfa Aralığı: 137 - 184 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

SELANİK VİLAYETİNDE BEKTAŞİLİK

Öz:
Selanik Türk idaresine girdikten sonra Bektaşiliğin faaliyet gösterdiği önemli bölgelerden biridir. XIII. yüzyılda Sarı Saltuk'un Rumeli'de tekkeler kurmasından başlayarak Yeniçeri ordusuyla birlikte fetihlere iştirak eden Bektaşi dervişleri, devlet tarafından iskân edilen Türkmen-Yörük aşiretleri Bektaşiliğin Selanik ve çevresine taşınmasında etkili olmuştur. Fatih döneminde Selanik çevresinde tekkeler açan Bayezid Baba ve halifeleri dikkat çekmektedir. Ayrıca Kara Baba, Musa Baba, Süleyman Dede, Aydına Baba tekke ve türbeleri Selanik merkezinde Bektaşiliğim temsilcisi olmuşlardır. Selanik vilayetine bağlı Katerin, Serez, Ustrumca, Vardar, Kesrin ve Kesendire gibi yerleşim birimlerinde de tarikat yayılmıştır. Ancak 1826 yılında Yeniçeri Ocağı ile birlikte Bektaşiliğin yasaklanması hadisesinden Selanik tekkeleri de etkilenmiştir. Bu süreçte meydan odaları yıktırılırken mal varlıkları birer birer zapt edilmiştir. Bayezid Baba Tekkesi Rıfai tarikatına, Kara Baba Tekkesi Halveti tarikatına, Yenice-i Vardar'ın Esirlik köyündeki Hasan Baba Tekkesi ise Kadiri tarikatına devredilmiştir. Böylece Selanik'te kesintiye uğrayan Bektaşilik zamanla yeniden canlanmıştır. Bununla birlikte Selanik ve çevresinin Türk idaresinden çıkması üzerine bölgedeki Müslüman ahalinin durumu gün geçtikçe kötüye gitmiş, özellikle Millî Mücadele döneminde Yunanlılar bölgede Müslüman katliamına başlamışlardır. 1922 yılında ileri gelen kişilerle birlikte Bektaşi şeyhi Hasan Baba da şehit edilmiştir. 1924 nüfus mübadelesinin ardından ise bölgede Bektaşilik tamamen yok olma tehlikesi altına girmiştir. Bu çalışmada arşiv belgeleri ışığında Selanik vilayetinde tarih boyunca faaliyet gösteren Bektaşi tekke ve türbeleri ortaya konulmaya çalışılmaktadır.
Anahtar Kelime:

Konular: Tarih

BEKTASHISM IN THE PROVINCE OF THESSALONIKI

Öz:
After the Turkish administration, Thessaloniki has been one of the important regions where Bektashism operates. The Bektashi dervishes, who participated in the conquests together with the Janissaries after the formation of the monotheks of Sarı Saltuk in Rumeli in the 13th century and the Turkmen-Yörük tribes who were relocated by the government became effective in carrying Bektashism to Thessaloniki and its surroundings. During the reign of Mehmed the Conqueror, Bayezid Baba and his caliphs, which opened monocles around Thessaloniki, draw attention. In addition, Kara Baba, Musa Baba, Süleyman Dede, Aydin Baba dervish lodge and shrines were representatives of the Bektashi sect in the center of Thessaloniki. The sect was spread in settlement units such as Katerin, Serez, Ustrumca, Vardar, Kesrin and Kesendire connected to Thessaloniki province. In 1826, however, Thessaloniki monks were also affected by the ban of Bektashism along with the Janissary Corps. In this process, while the chambers of the Bektashi monks were destroyed, their property was captured. The Bayezid Baba Tekkesi was transferred to the Rifai order, the Kara Baba Tekkesi to the Halveti order, and the Hasan Baba Tekkesi in the Esarlik village of Yenice-i Vardar town to the Kadiri order. Thus, Bektashism which was interrupted in Thessalonica was revived over time. On the other hand, the situation of Muslim people in the region has worsened due to loss of Thessaloniki and its environs. Especially during the National Struggle, the Greeks started a Muslim massacre in the region. In 1922, along with the prominent people, Bektashi shahi Hasan Baba was also martyred. After the population exchange of 1924, Bektashism in the region was in danger of extinction. In this study, the Bektashi tekke and the specimens which are operating throughout the history in the province of Thessaloniki are tried to be revealed in the light of archive documents.
Anahtar Kelime:

Konular: Tarih
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • A. Arşiv Belgeleri
  • BOA, A.MKT.UM, 482/44.
  • BOA, AE.SAMD.III, 183/17791.
  • BOA, AE.SAMD.III, 75/7531.
  • BOA, AE.SMST.III, 72/5318.
  • BOA, C. EV, 124/6153.
  • BOA, C. EV, 165/8203.
  • BOA, C. EV, 398/20177.
  • BOA, C. EV, 588/29688.
  • BOA, DH.İD, 37-2/3.
  • BOA, EV.EMH, 134/8.
  • BOA, EV.MKT, 1209/99.
  • BOA, EV.MKT, 2302/100.
  • BOA, EV.MKT, 2319/19.
  • BOA, EV.MKT, 2352/101.
  • BOA, EV.MKT, 2353/13.
  • BOA, EV.MKT, 397/44.
  • BOA, EV.MKT, 6/6.
  • BOA, EV.MKT, 6/6.
  • BOA, HR.İM, 42/4.
  • BOA, İE.EV, 13/1588.
  • BOA, İE.EV, 21/2469.
  • BOA, İE.EV, 28/3291.
  • BOA, MAD, 9732, s.18, 109.
  • BOA, MAD, 9771, s.9-10, 107.
  • BOA, MAD, 9772, s.144.
  • BOA, MAD, 9773, s.73.
  • BOA, MAD, 9776, s.127.
  • VGMA, Defter nr. 1212, v.43.
  • VGMA, Defter nr. 2662, s.23.
  • VGMA, Defter nr. 4974, s.74.
  • VGMA, Defter nr. 5141, s.2.
  • VGMA, Defter nr. 663, s.187, 265.
  • VGMA, Defter nr. 994, s.4-5.
  • B. Ana Kaynaklar ve Araştırma
  • Eserler
  • “Musa Baba Türbesi”, https://selanikrehberi. com/activity/musa-baba-turbesi/, Erişim 15.03.2017.
  • AVŞAR, Ziya. (2007). “Otman Baba Vilâyetnâmesi’ne Göre Otman Baba ile Rumeli Bölgesindeki Babaların Münasebetleri”. 2. Uluslararası Türk Kültür Evreninde Alevilik ve Bektaşilik Bilgi Şöleni (17-19 Ekim 2007) Bildiri Kitabı. I. Ankara. s. 405-412.
  • AYDOĞAN, Özgür. (2017). “Selanik’te Yalnız ve Hüzünlü Bir Bektaşi Türbesi”. http:// www.anadolucografyasi.com/yazilar/ musababaselanik.html. 15.04.2017.
  • BAŞAR, Fahamettin. (2003). “Malkoçoğulları. DİA. XXVII. Ankara. s. 537-538.
  • BIÇAKÇI, İsmail. (2002). “Selanik’te Türk Mimari Eserleri”. Balkanlarda İslam Medeniyeti Milletlerarası Sempozyumu Tebliğleri (Sofya 21-23 Nisan 2000). Ed: Ali Çaksu. İstanbul. s. 433-447.
  • BİRGE, John Kingsley. (1937). The Bektashi Order of Dervishes, London.
  • CANIM, Rıdvan. (2015). “Balkan Gezi Notları-II: Balkanlarda Eskimeyen Bir Dost: Selânik”. Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, S. 4/1, s. 161-167.
  • ÇİBİK, Tuba Hatipler; UMAROĞULLARI, Filiz. (2017). “Balkanlarda Bektaşilik ve Bektaşi Tekkeleri”. İnsan ve Toplu Bilimleri Araştırmaları Dergisi, S. 6/1, s. 458-481.
  • ENGİN, Refik. (2010). “Geçmişten Günümüze Trakya ve Balkanlarda Bektaşi ve Bektaşi Sürekleri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S. 55, s. 371-404.
  • Evliya Çelebi b. Derviş Mehmed Zıllî. (2003). Evliya Çelebi Seyahatnâmesi VIII, Haz: S.A. Kahraman; Y. Dağlı; R. Dankoff. İstanbul.
  • HASLUCK, Frederick William. (1929). Christianity and Islam under the Sultans. Oxford.
  • HASLUCK, Frederick William. (1928). Bektâşilik Tedkîkleri. Çev: Râgıb Hulûsi. İstanbul.
  • KAYAPINAR, Levent. (2009). “Malkoçoğlu Bali Bey Vakfı ve Bayezid Baba Âsitanesi”. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, S. 1, s. 105-115.
  • KOCA, Şevki. (2005). Bektaşilik ve Bektaşi Dergahları. İstanbul.
  • KÜÇÜKDAĞ, Yusuf; DEĞERLİ, Ayşe; ŞAHİN, Bekir. (2015). Vesâik-i Bektaşiyan’a Göre Osmanlı Devleti’nde Bektaşi Tekkeleri. Konya.
  • MADEN, Fahri. (2013). Bektaşi Tekkelerinin Kapatılması (1826) ve Bektaşiliğin Yasaklı Yılları. Ankara.
  • MİKOV, Lyubomir. (2008). Bulgaristan’da Alevi Bektaşî Kültürü. Çev: Orlin Sabev. İstanbul.
  • NOAN, Bedri. (2002). Bütün Yönleriyle Bektâşîlik ve Alevîlik V. Ankara.
  • ODACI, Serdar. (1998). “Osmanlı Arşiv Belgelerinde II. Mahmut Dönemi Sonrası Bektaşi Dergâhları”. Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S. 7, s. 15-36.
  • ÖZ, Baki. (2001). Dünyada ve Türkiye’de Alevi-Bektaşi Dergâhları. İstanbul.
  • ÖZSOY, İskender. (2017). “2012 Gezi İzlenimleri”. www.lozanmubadilleri. org.tr/gezi-izlenimleri/2012-ilkbaharbulusmalari/. 09.04.2017.
  • SALTIK, Veli. (2005). “Sarı Saltuk ve Saltuklular”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S. 34, s. 11-31.
  • SARISAKAL, Baki. (2017). “Selanik Musa Baba Türbesi”. www.bakisarisakal. com/selanikmusababaturbesi.pdf, s. 1-5. 17.04.2017.
  • TANMAN, Baha. (1990). “Yunanistan’da Katerin’de Abdullah Baba Tekkesi”. Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, S. III/9, s. 19-28.
APA Maden F (2017). SELANİK VİLAYETİNDE BEKTAŞİLİK. , 137 - 184.
Chicago Maden Fahri SELANİK VİLAYETİNDE BEKTAŞİLİK. (2017): 137 - 184.
MLA Maden Fahri SELANİK VİLAYETİNDE BEKTAŞİLİK. , 2017, ss.137 - 184.
AMA Maden F SELANİK VİLAYETİNDE BEKTAŞİLİK. . 2017; 137 - 184.
Vancouver Maden F SELANİK VİLAYETİNDE BEKTAŞİLİK. . 2017; 137 - 184.
IEEE Maden F "SELANİK VİLAYETİNDE BEKTAŞİLİK." , ss.137 - 184, 2017.
ISNAD Maden, Fahri. "SELANİK VİLAYETİNDE BEKTAŞİLİK". (2017), 137-184.
APA Maden F (2017). SELANİK VİLAYETİNDE BEKTAŞİLİK. Alevilik Araştırmaları Dergisi, 0(13), 137 - 184.
Chicago Maden Fahri SELANİK VİLAYETİNDE BEKTAŞİLİK. Alevilik Araştırmaları Dergisi 0, no.13 (2017): 137 - 184.
MLA Maden Fahri SELANİK VİLAYETİNDE BEKTAŞİLİK. Alevilik Araştırmaları Dergisi, vol.0, no.13, 2017, ss.137 - 184.
AMA Maden F SELANİK VİLAYETİNDE BEKTAŞİLİK. Alevilik Araştırmaları Dergisi. 2017; 0(13): 137 - 184.
Vancouver Maden F SELANİK VİLAYETİNDE BEKTAŞİLİK. Alevilik Araştırmaları Dergisi. 2017; 0(13): 137 - 184.
IEEE Maden F "SELANİK VİLAYETİNDE BEKTAŞİLİK." Alevilik Araştırmaları Dergisi, 0, ss.137 - 184, 2017.
ISNAD Maden, Fahri. "SELANİK VİLAYETİNDE BEKTAŞİLİK". Alevilik Araştırmaları Dergisi 13 (2017), 137-184.