Trafik Kazalarında Sosyal Psikolojik Etmenler: Sürücü Davranışları, Becerileri ve Sosyal Politik Çevre

Yıl: 2002 Cilt: 5 Sayı: 9-10 Sayfa Aralığı: 1 - 36 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Trafik Kazalarında Sosyal Psikolojik Etmenler: Sürücü Davranışları, Becerileri ve Sosyal Politik Çevre

Öz:
Trafik kazaları nedeniyle Türkiye'nin ödediği sosyal ve ekonomik bedel çok yüksek düzeylere ulaşmıştır. Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde yol güvenliği sorununu sadece geleneksel "insan, araç ve yol" üçlemesi ile açıklamak mümkün değildir. Bu yazıda, Türkiye'nin özellikleri göz önüne alınarak, trafik güvenliği ve sürücü davranışları sosyal psikolojik açıdan ele alınmaktadır. Geleneksel "bireysel farklılıklar" yaklaşımından çok "ortam içinde insan" yaklaşımı gibi sistem ve/veya bütüncül yaklaşımlarının soruna daha kalıcı çözümler getireceği öne sürülmektedir, insan faktörü dikkate alındığında, kazaların başlıca nedeni trafik ihlalleridir. Başta trafik ihlali alışkanlığı olmak üzere, sürücü davranışları hem sürücülük becerilerine aşırı güvenme gibi bireysel hem de caydırıcı sosyal normların eksikliği gibi sosyal nedenlerle açıklanabilir. Sürücülük performan-sı ile güvenli sürücülük becerileri arasındaki asimetrik ilişkinin de ihlallerde ve kazalarda önemli bir rolü olabilir. Riskli araç kullanmanın nedeni ne olursa olsun, sürdürülebilir trafik güvenliği için çok iyi planlanmış ve kültürel özellikleri dikkate alan davranış değişim programlarının uygulanması gerekir. Yazının son bölümünde bu tür programlar özetlenmekte ve trafik güvenliğinde dikkate alınması gereken dört temel unsur (yasama, denetim, pekiştirme ve eğitim) kapsamlı olarak tartışılmaktadır.
Anahtar Kelime: sürücü becerileri sürücü davranışı trafik kazaları trafik güvenliği

Konular: Sosyal Çalışma Sosyoloji

-

Öz:
Social and economic cost of traffic accidents in Turkey has reached an alarming level. It is almost impossible to completely understand the problem of road safety within the framework of the conventional "human-vehicle-road" trilogy only in developing countries including Turkey. In this review, jhe issue of traffic safety and driver behavior was analyzed from the social psychological perspective by considering the culture specific characteristics. It was asserted that the system and/or integrative approaches such as "person in situation", rather than "individual differences" perspective may be much more effective for attaining permanent solutions. Concerning human factors in traffic accidents, traffic violations' seem to be the primary causal agent. Most of the driver behaviors including violations can be explained on the basis of both individual level, such as overconfidence on the driving skills, and social level, such as the lack of deterrent social norms. The asymmetrical interplay between driving and safety skills also plays a role on the risky driving and violations. Whatsoever the reasons of risky driving, there is an urgent need for the well-designed and applicable behavior modification programs which take into account cultural specific aspects for sustainable traffic safety. For this purpose, the commonly known behavior change models were summarized and the four fundamental elements of traffic and transportation safety (legislation, enforcement, reinforcement, and education) were extensively discussed in the final section of this paper.
Anahtar Kelime: driver skills driver behavior traffic accidents traffic safety

Konular: Sosyal Çalışma Sosyoloji
Belge Türü: Makale Makale Türü: Derleme Erişim Türü: Erişime Açık
  • Aixiel-Aty, M. A., & Radwan, A. E. (2000). Modeling traffic accident occurrence and involvement. Accident Analysis und Prevention, 25, 633-642.
  • Aberg, L. (2001). Attitudes. In P. E. Barjonet (Ed.), Traffic psychology today. Norwell: Kluwer Academic Publishers,
  • Aberg, L. (1998). Traffic rules and traffic safety. Safety Science, 29,205-115.
  • Aberg, L. (1993). Drinking and driving: Intentions, attitudes, and social norms of Swedish male drivers. Accident Analysis and Prevention, 25, 289-296.
  • Ajzen, I. (1988). Altitudes, personality, and behavior. Milton Keynes: Open University Press.
  • Ajzen, I. (1985). From intentions to actions: A theory of planning behavior. In Kulh, J., Bechman, J, (Eds.), Action control: From cognition to behavior. Berlin: Springer Verlag Press.
  • Amado, S. (2002). thlal eden sürücülerin psikoteknik sonuçlarının değerlendirilmesi. XII. Ulusal Psikoloji Kongresi'nde sunulan bildiri, 9-13 Eylül 2002, Ankara.
  • Blockey, P. N., & Hartley, L. R. (1995). Aberrant driving behavior: Errors and violations. Ergonomics, 38, 1759-1771.
  • Carbonell, E. J. (2001). Social intervention in traffic safety. In P. E. Barjonet (Ed.), Traffic psychology today. Norwell: Kluwer Academic Publishers.
  • Cooper, P, J. (1997). The relationship between speeding behavior (as measured by violation convictions) and crash involvement. Journal of Safety Research, 28, 83-95.
  • Deery, H. A. (1999). Hazard and risk perception among young novice drivers. Journal of Safety Research, 3(1, 225-236.
  • Elander, L, West, R, & French, D. (1993). Behavioral correlates of individual differences in road traffic crash risk: An examination of methods and findings. Psychological Bulletin, 113, 269-294.
  • Evans, L. (1991). Traffic safety and the driver. New York: Van Nostrand Reinhold.
  • Fishbein, M., & Ajæn, 1. (1974). Attitudes towards objects as predictive of single and multiple behavior criteria. Psychological Review, 81, 59-74.
  • Grayson, G.B. ve Greoger, J.A. (2000). Risk, hazard perception and perceived control. Paper present at the DTLR Novice Driver Conference. June 2000
  • Huguenin, R.D. & Rumar, K. (2001). Models in traffic psychology. In P. E. Barjonet (Ed.), Traffic psychology today. Norwell: Kluwer Academic Publishers.
  • Jackson S.H. & Blackman, R. (1994). A Driving-Simulator Test of Wilde's Risk Homeostasis Theory, Journal of Applied Psychology, 79, 950-958
  • Jonah, B. A. (1997). Sensation seeking and risky driving: A review and synthesis of the literature. Accident Analysis and Prevention, 29, 651-665.
  • Koçaroğlu, G., & Akün, E. (2002). Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Psiko-Teknik Değerlendirme Merke/i'ne başvuran sürücülerin trafik kurallarına uyma eğilimlerinin ve tutumlarının incelenmesi. XII. Ulusal Psikoloji Kongre-si'nde sunulan bildiri, 9-13 Eylül 2002, Ankara.
  • Koren, D., Arnon, I., & Klein, E. (2001). Long-term course of chronic posttraumatic stress disorder in traffic accident victims: a three-year prospective follow-up study. Behavior Research und Therapy, 39, 1449-1458.
  • Lajunen, T. (1997). Personality factors, driving style, and traffic safety. PhD thesis, Faculty of Arts, University of Helsinki.
  • Lajunen, T. (1999). The role of personality characteristics in individual differences in traffic accident liability. Türk Psikoloji Yoxilun, 2, 83-95.
  • Lajunen, T., Sümer, N., & Özkan, T. (2001). Do personality traits predict a professional driver's involvement in traffic accidents? Journal of Traffic Medicine, 29(1-2), 32-35.
  • Lajunen, T., Sümer, N., & Ö/,kan, T. (2001). Do symptoms of psychopathology predict a professional driver's involvement in traffic accidents? Journal of Traffic Medicine, 29, 32-35.
  • Lajunen, T., & Sunımala, H. (1995). Driving experience, personality, and skill and safety motive dimensions in drivers' self-assessments. Personality and Individual Differences, 3,307-318.
  • Lester, J. (1991). Individual differences in accident liability: A Review of the literature. (No 306). Crowthorne, England: Transport and Road Research Laboratory.
  • Lewin, l. (1982) Driver training: A perceptual-motor skill approach. Ergonomics, 25, 17-924.
  • Lonero, L. P., Clinton, K., Wilde, G.J.S., Roach, K., McKnighl, A.J., MacLean, H., Guastello, S. J., & Lamble, R.W. (1995). What works in changing road user behavior: In search ol safer roads. Summary of a report published at website: http://www.drivers.com/cgi-bin/go.cgi?type=ART&id=00000() 170&static= 1
  • McKenna, F. P. (1993). It won't happen to me: Unrealistic optimism or illusion of control? British Journal of Psychology, 84, 39-50.Miller, J. G. (1984). Culture and the development of everyday social explanation. Journal of Personality Social Psychology, 46, 961-978.
  • Morris, F. H., Matthews, B. A., & Riad, J. K. (2000). Characteroiogical, situational, and behavioral risk factors for motor vehiele accidents: A prospective examination. Accident Analysis und Prevention, 32, 505-515.
  • Özkan, T. (2001). The role of personality characteristies, psycho-motor/cognitive abilities, and driver behaviors and skills in predicting accident involvement. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. ODTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
  • Parker, D., Manstead, A. S. R., & Stradling, S. G. (1995). Exten-ding the theory of planned behavior: The role of personal norm. British Journal of Social Psychology, 34, 127-137.
  • Parker, D., Manstead, A. S. R., & Stradling, S. G. Reason, J. T., & Baxter, J.S. (1992). Intention to commit driving violations: An application of the theory of planned behavior. Journal of Applied Psychology, 77, 94-101.
  • Parker, D., Reason, J. T., Manstead, A. S. R., & Stradling, S. G. (1995). Driving errors, driving violations, and accident involvement. Ergonomics, 38, 1036-1048.
  • Parker, D., Stradling, S. G., (2001). Influencing driver attitudes and behaviors. DETR, Road Safety Research Report No. 17. at www. dtlr.gov.uk.
  • Parker, D., Stradling, S. G., & Manstead, A. S. R. (1996). Modifying belief and attitudes to exceeding the speed limit: An intervention study based on the theory of planned behavior. Journal of Applied Psychology, 26, 1-19.
  • Reason, J., Manstead, A., Stradling, S., Baxter, J. & Campbell, K. (1990). Errors and violations on the roads. Ergonomics, 33, 1315-1332.
  • Rimmö, P., & Aberg, L. (1999). On the distinction between violations and errors: Sensation seeking associations. Transportation Research Part F, 2, 151-166.
  • Ross, L. (1977). The rrttuitive psychologist and his shortcomings: Distortions in the attribution process, in L. Berkowitz (Ed.), Advances in experimental social psychology (Vol.10). New York: Academic Press.
  • J Rothengatter, T. (2001). Objectives, topics, and methods. In P. E. Barjonet (Ed.), Traffic psychology today. Norwell: Kluwer Academic Publishers.
  • Rothengatter, T. (1997). Psychological aspects of road user behavior. Applied Psychology: An international Review, 46, 223-234.
  • Siegrisl, S., & Roskova, E. (2001). The effects of safety regulations and law enforcement. In P. E. Barjonet (Ed.), Traffic psychology today. Norwell: Kluwer Academic Publishers.
  • Siero, S., Boon, M., Kok, G., & Siero, F. (1989). Modification of driving behavior in a large transport organization: A field experiment. Journal of Applied Psychology, 74, 417-423.
  • Stradling, S. G., & Meadows, M. L. (2000). Highway code and aggressive violations in UK drivers. Global Web Conference on Aggressive Driving Issues at www.drivers.eom
  • Sullman, M., & Meadows, M.L. (2000). Errors, lapses and violations in the drivers of heavy vehicles. International Conference on Traffic and Transport Psychology, Bern, 4-7 September 2000.
  • Summala, H. (2001). Traffic Psychology for the 200()'s: Profession and science. In P. E. Barjonet (Ed.), Traffic psychology today. Norwell: Kluwer Academic Publishers.
  • Sümer, H. C. (2000). Performans değerlendirmesine tarihsel bir bakış ve kültürel bir yaklaşım, in Z. Ayçan (Ed.). Akademisyenler ve profesyoneller gözüyle Türkiye 'de yönetim, liderlik ve insan kaynaklan uygulamaları. Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları.
  • Sümer, N. (1997). Trafik kazalarında kişilik faktörleri. Türk Psi-koloji Bülteni, 3 (7), 61-66.
  • Sümer, N. (2001). Trafik kazalarını kestirmede sürücülük beceri-leri, hala ve ihlallerin rolü. Trafik ve Yol Güvenliği Kongresi, 25-27 Nisan 2001, Ga/i Üniversitesi, Ankara.
  • Sümer, N. (basımda). Personality and behavioral predictors of traffic accidents: Testing a contextual mediated model. Accident Analysis and Prevention: An International Journal.
  • Sümer, N., & Ö/kan. T. (2002). Sürücü davranışları, becerileri, bazı kişilik özellikleri ve psikolojik belirtilerin trafik kazalarındaki rolleri. Türk Psikoloji Dergisi, 50, 1-26.
  • Sümer, N., Lajuncn, T., & Özkan, T. (2002). Sürücü davranışlarının kaza riskindeki rolleri: ihlaller ve hatalar. Uluslararası Trafik ve Yol Güvenliği Kongresi ve Fuarı. 8-12 Mayıs, 2002, Gazi Üniversitesi, Ankara.
  • Sümer, N., Özkan, T., & Lajunen, T. (2002). Sürücü davranışları ölçeklerinin yapı geçerliği ve yordayıcı gücü. Panel sunumu, XII. Ulusal Psikoloji Kongresi, 11-13, Eylül, 2002, Ankara.
  • Taylor, S. E., & Brown, J. D. (1988). Illusion and well-being: A social psychological perspective on mental health. Psychological Bulletin, 103, 193-210.
  • Taylor, S. E., & Brown, J. D. (1994). "Illusion" of mental health does not explain positive illusions. American Psychologist, 49, 972-973.
  • Trafik Güvenliği Projesi, SWEROAD Raporu. (2001 ). Ulusal Karayolu Trafik Güvenlik Projesi. Taslak Nihai Rapor. Ankara.Trafik istatistik Yıllığı. (2001). T.C. içişleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü Trafik Hizmetleri Başkanlığı, Ankara.
  • United Nations. (1999). Statistics of road traffic accidents in Europe and North America. Geneva: United Nations.
  • Van Uden, J. H. A., & Heijkamp, A. H. (1995). Intrinsic road safety: A new approach? Safety Science, 19, 245-252.
  • Vasconcellos, E. A. (1999). Urban development and traffic accidents in Brazil. Accident Analysis and Prevention, 31, 319-328.
  • Vasconcellos, E. A. (1996). Reassessing traffic accidents in developing countries. Transport Policy, 2, 263-269.
  • Vrie/.e, N. De. (2001). Effectiveness of road safety campaigns. In P. E. Barjonet (Ed.), Traffic psychology today. Norwell: Kluwer Academic Publishers.
  • Walton, D. (1999). Examining the self-enhancement bias: Professional truck drivers' perceptions of speed, safety, skill, and consideration. Transportation Research Part F, 2, 91-113.
  • West, R., Elander, J., & French, D. (1992). Decision making, personality and driving style as correlates of individual crash risk (Contractor's Report No. 309). Crowthorne, England: Transport and Research Laboratory.
  • Wilde, G. J. S. (1994). Target Risk: Dealing with the Danger of Death, Disease and Damage in Everyday Decisions. PDE Publications.
  • Wilde, G. J. S., Gerszke, D. & Paulo//a, L. (1998). Risk optimization training and transfer. Transportation Research Part F: Traffic Psychology and Behavior, 1, 77-93.
  • Xie, C., & Parker, D. (2002). A social psychological approach to driving violations in two Chinese cities. Transportation Research Part F, 5, 251-266.
  • 'Yasak, Y., Şendağ, E., Doğruyusever, Ş., Oğuz, Ö., & Turan, G. (2002). Psikolojik değerlendirme amacıyla "psikoteknik değerlendirmeye" katılan sürücülerle yapılan yarı yapılandırılmış görüşme sonuçlarının değerlendirilmesi. XII. Ulusal Psikoloji Kongresi'nde sunulan bildiri, 9-13 Eylül 2002,
APA Sümer N (2002). Trafik Kazalarında Sosyal Psikolojik Etmenler: Sürücü Davranışları, Becerileri ve Sosyal Politik Çevre. , 1 - 36.
Chicago Sümer Nebi Trafik Kazalarında Sosyal Psikolojik Etmenler: Sürücü Davranışları, Becerileri ve Sosyal Politik Çevre. (2002): 1 - 36.
MLA Sümer Nebi Trafik Kazalarında Sosyal Psikolojik Etmenler: Sürücü Davranışları, Becerileri ve Sosyal Politik Çevre. , 2002, ss.1 - 36.
AMA Sümer N Trafik Kazalarında Sosyal Psikolojik Etmenler: Sürücü Davranışları, Becerileri ve Sosyal Politik Çevre. . 2002; 1 - 36.
Vancouver Sümer N Trafik Kazalarında Sosyal Psikolojik Etmenler: Sürücü Davranışları, Becerileri ve Sosyal Politik Çevre. . 2002; 1 - 36.
IEEE Sümer N "Trafik Kazalarında Sosyal Psikolojik Etmenler: Sürücü Davranışları, Becerileri ve Sosyal Politik Çevre." , ss.1 - 36, 2002.
ISNAD Sümer, Nebi. "Trafik Kazalarında Sosyal Psikolojik Etmenler: Sürücü Davranışları, Becerileri ve Sosyal Politik Çevre". (2002), 1-36.
APA Sümer N (2002). Trafik Kazalarında Sosyal Psikolojik Etmenler: Sürücü Davranışları, Becerileri ve Sosyal Politik Çevre. Türk Psikoloji Yazıları, 5(9-10), 1 - 36.
Chicago Sümer Nebi Trafik Kazalarında Sosyal Psikolojik Etmenler: Sürücü Davranışları, Becerileri ve Sosyal Politik Çevre. Türk Psikoloji Yazıları 5, no.9-10 (2002): 1 - 36.
MLA Sümer Nebi Trafik Kazalarında Sosyal Psikolojik Etmenler: Sürücü Davranışları, Becerileri ve Sosyal Politik Çevre. Türk Psikoloji Yazıları, vol.5, no.9-10, 2002, ss.1 - 36.
AMA Sümer N Trafik Kazalarında Sosyal Psikolojik Etmenler: Sürücü Davranışları, Becerileri ve Sosyal Politik Çevre. Türk Psikoloji Yazıları. 2002; 5(9-10): 1 - 36.
Vancouver Sümer N Trafik Kazalarında Sosyal Psikolojik Etmenler: Sürücü Davranışları, Becerileri ve Sosyal Politik Çevre. Türk Psikoloji Yazıları. 2002; 5(9-10): 1 - 36.
IEEE Sümer N "Trafik Kazalarında Sosyal Psikolojik Etmenler: Sürücü Davranışları, Becerileri ve Sosyal Politik Çevre." Türk Psikoloji Yazıları, 5, ss.1 - 36, 2002.
ISNAD Sümer, Nebi. "Trafik Kazalarında Sosyal Psikolojik Etmenler: Sürücü Davranışları, Becerileri ve Sosyal Politik Çevre". Türk Psikoloji Yazıları 5/9-10 (2002), 1-36.