Diyarbakır Hevsel Bahçeleri ve Dicle Nehri: Arazi Değişimlerinin Jeomorfolojik Kayıtları

KARADOĞAN, SABRİ; Kuzucuoglu, Catherine

Diyarbakır Hevsel Bahçeleri ve Dicle Nehri: Arazi Değişimlerinin Jeomorfolojik Kayıtları

Sabri KARADOĞAN, (Dicle Üniversitesi)

Catherine KUZUCUOĞLU (Université Paris)

Türkiye Jeoloji Bülteni

5 0

Yıl: 2017 Cilt: 60 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 63 - 76 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Diyarbakır Hevsel Bahçeleri ve Dicle Nehri: Arazi Değişimlerinin Jeomorfolojik Kayıtları

Öz:

Çevre ve çevre sistemleri, geçmişten günümüze birçok medeniyetin ortak mirası özelliğindedir. Diyarbakır'da bulunan akarsu ve vadi sistemleri de bu özellikleri nedeniyle UNESCO Dünya Doğal ve Kültürel Miras listesine dâhil edilmiştir. Bu mirasın geleceği bir yandan insanoğlunun seçim ve eylemlerine bağlıyken, diğer yandan akarsu sisteminin gelişim seyrine ve dinamiklerinin etkisine bağlıdır. Bu tarihçe, akarsuyun taşkın ovası çevresinde gözlenen taraçalarda ve günümüzde derine kazıdığı ana kaya ile ilişkilerinde yazılıdır. Dicle Nehri sisteminin evriminin anlaşılması amacıyla 2014 ve 2015 yıllarında gerçekleştirilen iki pilot bölgede arazi çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Bunlar: (i) Akarsuyun, şehir duvarları (sağ yaka) ve Üniversite (sol yaka) çevresinde bulunan taraçaları üzerine kurulu Hevsel Bahçeleri, (ii) Diyarbakır Boğazı'nın aşağı çığırlarında kalan, Karacadağ'ın sağ yakasından Dicle'ye yakınsadığı kesimdeki alüvyal depolardır. İlksel sonuçlarımız, Dicle Nehri ve vadisinin evrimi hakkında önemli ipuçları ortaya koymaktadır. Uzun süreli dinamiklerin günümüz yer şekillerinin gelişimine ve akarsuyun geleceğine olan etkisi göz önünde bulundurulduğunda, Hevsel Bahçeleri ve Diyarbakır çevresindeki Dicle Vadisi'nin yönetimi ve korunmasının gerekliliği ortaya çıkmaktadır.

Anahtar Kelime:

Konular: Coğrafya

The Hevsel Gardens and The River Tigris in Diyarbakır: Geomorphological Archives of Landscapes Changes

Öz:

Environment and environmental systems have memories which become heritages common to several civilizations. The river and valley systems at Diyarbakır are such a heritage, which is now part of the UNESCO List of Natural and Cultural World Heritage. This heritage now depends today; first on our decisions and deeds, but also on the history of the system Dynamics which impacts the dynamics of the river whatever we do to it. This history is recorded in the terraces stretching along the river flood plain, and in the relationships between the river and the substratum that it incises.In 2014 and 2015, we investigated two areas related to the recent evolution of the river: (i) the Hevsel gardens, which correspond to river terraces stepping at the foot of the city walls (right bank) and of the University (left bank); (ii) alluvial deposits downstream the Diyarbakır gorges, where right-bank from the Karacadağ converge towards the Tigris. Our first results provide new insights into the recent evolution of the Tigris valley and River. Enlightening the impact of long-term dynamics onto the present evolution of the landforms and onto the river's future, they directly address the management and preservation of the Hevsel Gardens and Tigris River valley in the Diyarbakır area.

Anahtar Kelime:

Konular: Coğrafya

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Altunel, E. 2012. Kültürel Jeoloji: Jeoloji'nin İnsanoğlunun Yaşamı Üzerindeki Etkileri. İç: Kuvaterner Bilimi (Ed.: Kazancı, N. ve Gürbüz, A.), Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları No: 350, s.: 195-214.
Bridgland D.R., Demir T., Seyrek A., Pringle M., Westaway R., Bieck A.R., et al., 2007. Dating quaternary volcanism and incision by the river Tigris at Diyarbakir, southeast Turkey. Journal Of Quaternary Science, vol.22, pp.387-393.
Doğan, U., 2005a. Land subsidence and caprock dolines caused by subsurface gypsum dissolution and the effect of subsidence on the fluvial system in the Upper Tigris Basin (Between Bismil-Batman, Turkey). Geomorphology 71, 389-401.
Doğan, U., 2005b. Holocene fluvial development of the Upper Tigris Valley (Southeastern Turkey) as documented by archaeological data. Quaternary International. c. 129. s. 1: 75-86.
Karadoğan, S., 2015. Yerleşmeye Etkileri Açısından Diyarbakır Kenti ve Yakın Çevresinin Doğal Peyzaj Unsurları. Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi, Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri Kültürel Peyzajı, Alan Yönetimi Başkanlığı Yayınları: 4, s:1-17,(Türkçe Kitap Bölümü)
Karadoğan, S., Kozbe, G., 2013. Yukarı Dicle Havzasının (Batman-Bismil Arası) Jeomorfolojik Özellikleri ve Arkeolojik Yerleşme/Buluntu Yerlerinin Dönemler Boyunca Mekan
Etkileşimleri. Geomorphology of Holocene records in Turkey (İlhan Kayan için Armağan Yazılar). ed. Ertuğ Öner, Izmir Univ. Pub., Izmir. c. 181: 540-564.
Kazancı, N., 2005. Kültürel Jeoloji. Mavi Gezegen 12, 4-5.
Kuzucuoğlu, C., 2002. Preliminary observation on the Tigris Valley terraces between Bismil and Batman. Salvage Project of the Archaeological Heritage of the Ilısu-Carchemish Dam Reservoirs Activities in 2000. ed. Numan Tuna, Jale Velibeyoğlu, METU, Ankara: 759-771.
Perez, A., 2015. Hevsel Bahçeleri ve Cennet Bahçesi Efsanesi, Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri Kültürel Peyzajı. ed. N. Soyukaya, Diyarbakır: Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri Alan Yönetimi, 131-142
Westaway R., Guillou H., Seyrek A., Demir T., Bridgland D., Scaillet S., et al., 2009. Late Cenozoic surface uplift, basaltic volcanism, and incision by the River Tigris around Diyarbakir, SE Turkey, International Journal Of Earth Sciences, vol.98, pp.601-625.

APA	KARADOĞAN S, Kuzucuoglu C (2017). Diyarbakır Hevsel Bahçeleri ve Dicle Nehri: Arazi Değişimlerinin Jeomorfolojik Kayıtları. , 63 - 76.
Chicago	KARADOĞAN SABRİ,Kuzucuoglu Catherine Diyarbakır Hevsel Bahçeleri ve Dicle Nehri: Arazi Değişimlerinin Jeomorfolojik Kayıtları. (2017): 63 - 76.
MLA	KARADOĞAN SABRİ,Kuzucuoglu Catherine Diyarbakır Hevsel Bahçeleri ve Dicle Nehri: Arazi Değişimlerinin Jeomorfolojik Kayıtları. , 2017, ss.63 - 76.
AMA	KARADOĞAN S,Kuzucuoglu C Diyarbakır Hevsel Bahçeleri ve Dicle Nehri: Arazi Değişimlerinin Jeomorfolojik Kayıtları. . 2017; 63 - 76.
Vancouver	KARADOĞAN S,Kuzucuoglu C Diyarbakır Hevsel Bahçeleri ve Dicle Nehri: Arazi Değişimlerinin Jeomorfolojik Kayıtları. . 2017; 63 - 76.
IEEE	KARADOĞAN S,Kuzucuoglu C "Diyarbakır Hevsel Bahçeleri ve Dicle Nehri: Arazi Değişimlerinin Jeomorfolojik Kayıtları." , ss.63 - 76, 2017.
ISNAD	KARADOĞAN, SABRİ - Kuzucuoglu, Catherine. "Diyarbakır Hevsel Bahçeleri ve Dicle Nehri: Arazi Değişimlerinin Jeomorfolojik Kayıtları". (2017), 63-76.

APA	KARADOĞAN S, Kuzucuoglu C (2017). Diyarbakır Hevsel Bahçeleri ve Dicle Nehri: Arazi Değişimlerinin Jeomorfolojik Kayıtları. Türkiye Jeoloji Bülteni, 60(1), 63 - 76.
Chicago	KARADOĞAN SABRİ,Kuzucuoglu Catherine Diyarbakır Hevsel Bahçeleri ve Dicle Nehri: Arazi Değişimlerinin Jeomorfolojik Kayıtları. Türkiye Jeoloji Bülteni 60, no.1 (2017): 63 - 76.
MLA	KARADOĞAN SABRİ,Kuzucuoglu Catherine Diyarbakır Hevsel Bahçeleri ve Dicle Nehri: Arazi Değişimlerinin Jeomorfolojik Kayıtları. Türkiye Jeoloji Bülteni, vol.60, no.1, 2017, ss.63 - 76.
AMA	KARADOĞAN S,Kuzucuoglu C Diyarbakır Hevsel Bahçeleri ve Dicle Nehri: Arazi Değişimlerinin Jeomorfolojik Kayıtları. Türkiye Jeoloji Bülteni. 2017; 60(1): 63 - 76.
Vancouver	KARADOĞAN S,Kuzucuoglu C Diyarbakır Hevsel Bahçeleri ve Dicle Nehri: Arazi Değişimlerinin Jeomorfolojik Kayıtları. Türkiye Jeoloji Bülteni. 2017; 60(1): 63 - 76.
IEEE	KARADOĞAN S,Kuzucuoglu C "Diyarbakır Hevsel Bahçeleri ve Dicle Nehri: Arazi Değişimlerinin Jeomorfolojik Kayıtları." Türkiye Jeoloji Bülteni, 60, ss.63 - 76, 2017.
ISNAD	KARADOĞAN, SABRİ - Kuzucuoglu, Catherine. "Diyarbakır Hevsel Bahçeleri ve Dicle Nehri: Arazi Değişimlerinin Jeomorfolojik Kayıtları". Türkiye Jeoloji Bülteni 60/1 (2017), 63-76.