“Büyük Dönüşüm” öncesi Türkiye kentlerini okumak, anlamak: Sosyo-ekonomik statüye bağlı mekânsal ayrışma üzerinden bir değerlendirme

ATAÇ, ELA

“Büyük Dönüşüm” öncesi Türkiye kentlerini okumak, anlamak: Sosyo-ekonomik statüye bağlı mekânsal ayrışma üzerinden bir değerlendirme

Ela ATAÇ (Gazi Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü.)

Toplum ve Bilim

36 0

Yıl: 2013 Cilt: 0 Sayı: 126 Sayfa Aralığı: 35 - 63 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

“Büyük Dönüşüm” öncesi Türkiye kentlerini okumak, anlamak: Sosyo-ekonomik statüye bağlı mekânsal ayrışma üzerinden bir değerlendirme

Öz:

Bu çalışma "büyük dönüşüm" olarak tanımlanabilecek 2000'li yıllar öncesinde Türkiye kentlerini sosyo-ekonomik statüye bağlı mekânsal ayrışma üzerinden okumayı ve anlamayı amaçlamaktadır. Çalışma İstanbul, Ankara, İzmir gibi ülkenin öncü kentleri dışında, bugüne kadar akademik yazında büyük ölçüde ihmal edildiği söylenebilen Anadolu kentleri ile birlikte toplamda 15 kenti ele almakta, TÜİK'in 2000 yılı nüfus verileri, mahalle düzeyinde analiz edilmektedir. Bu çalışma göstermektedir ki bugüne kadar büyük ölçüde öncü ve büyük kentlerle ilişkilendirilen ayrışma aslında ülkenin pek çok yerine sirayet eden bir durumdur. İncelenen hemen her kentte sosyoekonomik statüye bağlı mekânsal ayrımlar yüksek ve nettir. Üstelik her kentte gözlenen bu derin ayrımın Türkiye kentlerine özgü bir yerleşim kalıbı olduğu da görülmektedir. "Türkiye kentlerinin karakteristik ayrışma deseni" olarak tanımlanabilecek bu kalıp, en yüksek statü grubunun en düşük statü grubu ile hiçbir koşulda sınır komşuluğunda bulunmaması ve orta sınıfın bu iki uç grup arasında bir geçiş bölgesi özelliği göstermesi ile tanımlıdır. Diğer taraftan statü gruplarının, toplumsal profili her kentte değişmekte, ülkede tek tip bir sınıf yapısından bahsedilemeyeceği açıkça görülmektedir. Çalışmada kentlerin farklı türden mekânsal ve sınıfsal yapılanmaları, ülkede tek bir kentleşme süreci olamayacağı ile ilişkilendirilmekte, Türkiye'de farklı toplumsal süreçlerin benzer kent desenleri oluşturduğu sonucuna gidilmektedir

Anahtar Kelime:

Konular: Tarih Coğrafya Kültürel Çalışmalar

Öz:

Bu çalışma “büyük dönüşüm” olarak tanımlanabilecek 2000’li yıllar öncesinde Türkiye kentlerini sosyo-ekonomik statüye bağlı mekânsal ayrışma üzerinden okumayı ve anlamayı amaçlamaktadır. Çalışma İstanbul, Ankara, İzmir gibi ülkenin öncü kentleri dışında, bugüne kadar akademik yazında büyük ölçüde ihmal edildiği söylenebilen Anadolu kentleri ile birlikte toplamda 15 kenti ele almakta, TÜİK’in 2000 yılı nüfus verileri, mahalle düzeyinde analiz edilmektedir. Bu çalışma göstermektedir ki bugüne kadar büyük ölçüde öncü ve büyük kentlerle ilişkilendirilen ayrışma aslında ülkenin pek çok yerine sirayet eden bir durumdur. İncelenen hemen her kentte sosyoekonomik statüye bağlı mekânsal ayrımlar yüksek ve nettir. Üstelik her kentte gözlenen bu derin ayrımın Türkiye kentlerine özgü bir yerleşim kalıbı olduğu da görülmektedir. “Türkiye kentlerinin karakteristik ayrışma deseni” olarak tanımlanabilecek bu kalıp, en yüksek statü grubunun en düşük statü grubu ile hiçbir koşulda sınır komşuluğunda bulunmaması ve orta sınıfın bu iki uç grup arasında bir geçiş bölgesi özelliği göstermesi ile tanımlıdır. Diğer taraftan statü gruplarının, toplumsal profili her kentte değişmekte, ülkede tek tip bir sınıf yapısından bahsedilemeyeceği açıkça görülmektedir. Çalışmada kentlerin farklı türden mekânsal ve sınıfsal yapılanmaları, ülkede tek bir kentleşme süreci olamayacağı ile ilişkilendirilmekte, Türkiye’de farklı toplumsal süreçlerin benzer kent desenleri oluşturduğu sonucuna gidilmektedir

Anahtar Kelime:

Konular: Tarih Coğrafya Kültürel Çalışmalar

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Bibliyografik

Baum, S. (1999) “Social Transformations in the Global City: Singapore”, Urban Studies, 36 (7): 1095- 1117.
Bora, T. (2005) Taşraya Bakmak, İletişim Yayınları, İstanbul.
Boratav, K. (1995) İstanbul ve Anadolu’dan Sınıf Profilleri, Tarih Vakfi Yurt Yayınları, İstanbul.
Erder, S. (2006) İstanbul’a Bir Kent Kondu: Ümraniye, İletişim Yayınları, İstanbul.
Erdoğan N. (der.), (2007) Yoksulluk Halleri Türkiye’de Kent Yoksulluğun Toplumsal Görünümleri, İletişim Yayınları, İstanbul.
Fosset, M. (2001) “Racial Segregation in America: A Virtual Tour of Residential Segregation in US Urban Areas Using the SegMaps Program”; http://vlab-resi.tamu.edu/segmaps.htm#. Göle, N. (2000) Melez Desenler: İslam ve Modernlik Üzerine, Metis Yayınları, İstanbul.
Güvenç, M. (1998) “Beş Büyükşehirde Köken-Gelir Temelinde Mekânsal Farklılaşma”, Bilanço, 1923- 1998, Türkiye Cumhuriyetinin 75 yılı Uluslararası Kongresi, 10-12 Aralık 1998, ODTÜ Kültür ve Kongre Merkezi, Ankara.
Güvenç, M. (2000) “İstanbul’u Haritalamak: 1990 Sayımından İstanbul Manzaraları”, İstanbul, no. 34, 34-40.
Güvenç, M. (2001) “İstanbul-Ankara: Toplumsal Coğrafyalar, Farklılılar-Benzerlikler”, İstanbul, no. 36, 80-83.
Güvenç, M. ve Işık, O. (1996) İstanbul’u Okumak-I: Statü-mülkiyet Farklılaşmasına İlişkin bir Çözümleme Denemesi, Toplum ve Bilim, no. 71.
Güvenç, M. ve Işık, O. (1997) “İstanbul’u okumak II: Mahalle düzeyinde konut mülkiyeti-statü farklılaşmasına ilişkin bulgular nasıl genellenebilir?”, Toplum ve Bilim, no.72.
Güvenç, M. ve Işık, O. (2002) “A metropolis at the crossroads: The changing social geography of Istanbul under the impact of globalisation”, Of States and Cities: The Partitioning of Urban Space içinde, Marcuse, P. ve Van Kempen R. (der.), Oxford University Press, Oxford, 203-220.
Işık, O., ve Pınarcıoğlu, M. M. (2001) Nöbetleşe Yoksulluk: Gecekondulaşma ve Kent Yoksulları- Sultanbeyli Örneği, İletişim Yayınları, İstanbul.
Işık, O. ve Pınarcıoğlu, M. M. (2006) “Bölgesel Siyasi Tercihler ve AKP”, Toplum ve Bilim, no.107.
Işık, O. ve Pınarcıoğlu, M. M. (2009) “İstanbul’da Kentsel Ayrışma: 1990’dan 2000’e Neler Oldu?”, Gecekondu, Dönüşüm, Kent, ODTU Mimarlık Fakültesi Basım İşliği, Ankara.
Işık, O., Pınarcıoğlu, M. M. (2009) “Segregation in Istanbul: Patterns and Processes”, Tijdschrift voor Economische en Sociale Geografie, 100 (4): 469-484.
Işık, O., Ataç, E. (2011) “Yoksulluğa Dair: Bildiklerimiz, Az Bildiklerimiz, Bilmediklerimiz”, Birikim, no. 268-269.
Kıray, M. (1998) Kentleşme Yazıları, Bağlam Yayınları, İstanbul.
Keyman, F. (2005) Değişen Dünya Dönüşen Türkiye, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
Keyman, F., Lorasdağı Koyuncu, B. (2010) Kentler: Anadolu’nun Dönüşümü Türkiye’nin Geleceği, Doğan Kitap, İstanbul.
Lefebvre, H. (1991) The Production of Space, The Blackwell Publishing, UK. Musterd, S. (2005) “Social and Ethnic Segregation in Europe: Levels, Causes and Effects, Journal Of Urban Affairs, 27(3): 331-348.
Massey, D., Denton, N.A. (1988) “The dimensions of residential segregation”, Social Forces, 67(2): 281-315.
Massey, D., S., Rothwell, J., Domina, T. (2009) “The Changing Bases of Segregation in the United States”, The ANNALS of the American Academy of Political and Social Science; 626: 7490.
Poulsen, M., Forrest, J., Joshnston, R. (2002) “From Modern to Post-modern? Contemporary Ethnic Residential Segregation in Four US Metropolitan Areas”, Cities, 19(3): 161-172.
Ruoppila, S., Kahrik, A. (2003) “Socio-economic Residential Differentiation in Post-Socialist Tallinn”, Journal of Housing and the Built Environment, 18: 49-73.
Sabatini, F., Caceres, G., Cerda, J. (2001) “Residential Segregation Pattern Changes in Main Chilean Cities: Scale Shifts and Increasing Malignancy”, Lincoln Institute of Land Policy Conference Paper “International Seminar on Segregation in the City,” July 26-28.
Sönmez, M. (2001) Gelir Uçurumu: Türkiye’de Gelirin Adaletsiz Bölüşümü, Om Yayınevi, İstanbul.
Şenyapılı, T. (1978) Bütünleşmemiş Kentli Nüfus Sorunu, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, Ankara.
Şenyapılı, T. (1981) Gecekondu Çevre İşçilerin Mekânı, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, Ankara.
Tekeli, İ., Gülöksüz, Y., Okyay, T. (1976) Gecekondulu, Dolmuşlu, İşportalı Şehir, Cem Yayınevi, İstanbul.
Tekeli, İ., (1977) Bağımlı Kentleşme: Kırda ve Kentte Dönüşüm Süreci, Mimarlar Odası Yayını, no.18, Ankara.
Tekeli, İ. ve Okyay, T. (1981) Dolmuşun Öyküsü, Çevre ve Mimarlık Bilimleri Derneği, Ankara.
Tekeli, İ. (1982) Türkiye’de Kentleşme Yazıları, Turan Kitabevi, Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar-3, Ankara.
Tekeli, İ. (1994) Development of Istanbul Metropolitan Area: Urban Administration and Planning,
IULA-EMME Yayınları, İstanbul.
Tümertekin, E. (1997) İstanbul, İnsan ve Mekân, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
Van Grunsven, L. (2001) “Singapore: the Changing Residential Landscape in a Winner City”, Globalizing Cities içinde, Blackwell Publishers, Oxford, 95-127.
Van Kempen, R., Özüekren, Ş. (1998) “Ethnic Segregation in Cities: New Forms and Explanations in a Dynamic World”, Urban Studies, 35(10): 1631-1656.
Villaça, F. (2001) “Segregation in the Brazilian Metropolis”, Lincoln Institute of Land Policy Conference Paper “International Seminar on Segregation in the City,” July 26-28.
Waley, P. (2001) “Tokyo: Patterns of Familiarity and Partitions of Difference”, Globalizing Cities içinde, Blackwell Publishers, Oxford, 127-158.

APA	ATAÇ E (2013). “Büyük Dönüşüm” öncesi Türkiye kentlerini okumak, anlamak: Sosyo-ekonomik statüye bağlı mekânsal ayrışma üzerinden bir değerlendirme. , 35 - 63.
Chicago	ATAÇ ELA “Büyük Dönüşüm” öncesi Türkiye kentlerini okumak, anlamak: Sosyo-ekonomik statüye bağlı mekânsal ayrışma üzerinden bir değerlendirme. (2013): 35 - 63.
MLA	ATAÇ ELA “Büyük Dönüşüm” öncesi Türkiye kentlerini okumak, anlamak: Sosyo-ekonomik statüye bağlı mekânsal ayrışma üzerinden bir değerlendirme. , 2013, ss.35 - 63.
AMA	ATAÇ E “Büyük Dönüşüm” öncesi Türkiye kentlerini okumak, anlamak: Sosyo-ekonomik statüye bağlı mekânsal ayrışma üzerinden bir değerlendirme. . 2013; 35 - 63.
Vancouver	ATAÇ E “Büyük Dönüşüm” öncesi Türkiye kentlerini okumak, anlamak: Sosyo-ekonomik statüye bağlı mekânsal ayrışma üzerinden bir değerlendirme. . 2013; 35 - 63.
IEEE	ATAÇ E "“Büyük Dönüşüm” öncesi Türkiye kentlerini okumak, anlamak: Sosyo-ekonomik statüye bağlı mekânsal ayrışma üzerinden bir değerlendirme." , ss.35 - 63, 2013.
ISNAD	ATAÇ, ELA. "“Büyük Dönüşüm” öncesi Türkiye kentlerini okumak, anlamak: Sosyo-ekonomik statüye bağlı mekânsal ayrışma üzerinden bir değerlendirme". (2013), 35-63.

APA	ATAÇ E (2013). “Büyük Dönüşüm” öncesi Türkiye kentlerini okumak, anlamak: Sosyo-ekonomik statüye bağlı mekânsal ayrışma üzerinden bir değerlendirme. Toplum ve Bilim, 0(126), 35 - 63.
Chicago	ATAÇ ELA “Büyük Dönüşüm” öncesi Türkiye kentlerini okumak, anlamak: Sosyo-ekonomik statüye bağlı mekânsal ayrışma üzerinden bir değerlendirme. Toplum ve Bilim 0, no.126 (2013): 35 - 63.
MLA	ATAÇ ELA “Büyük Dönüşüm” öncesi Türkiye kentlerini okumak, anlamak: Sosyo-ekonomik statüye bağlı mekânsal ayrışma üzerinden bir değerlendirme. Toplum ve Bilim, vol.0, no.126, 2013, ss.35 - 63.
AMA	ATAÇ E “Büyük Dönüşüm” öncesi Türkiye kentlerini okumak, anlamak: Sosyo-ekonomik statüye bağlı mekânsal ayrışma üzerinden bir değerlendirme. Toplum ve Bilim. 2013; 0(126): 35 - 63.
Vancouver	ATAÇ E “Büyük Dönüşüm” öncesi Türkiye kentlerini okumak, anlamak: Sosyo-ekonomik statüye bağlı mekânsal ayrışma üzerinden bir değerlendirme. Toplum ve Bilim. 2013; 0(126): 35 - 63.
IEEE	ATAÇ E "“Büyük Dönüşüm” öncesi Türkiye kentlerini okumak, anlamak: Sosyo-ekonomik statüye bağlı mekânsal ayrışma üzerinden bir değerlendirme." Toplum ve Bilim, 0, ss.35 - 63, 2013.
ISNAD	ATAÇ, ELA. "“Büyük Dönüşüm” öncesi Türkiye kentlerini okumak, anlamak: Sosyo-ekonomik statüye bağlı mekânsal ayrışma üzerinden bir değerlendirme". Toplum ve Bilim 126 (2013), 35-63.