Yıl: 2016 Cilt: 20 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 9 - 72 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Mâtürîdî-Hanefî Aidiyetin Osmanlı'daki İzdüşümleri

Öz:
Mâtürîdîlik bir Osmanlı kimliğidir ve bu kimlik zannedildiği gibi son dönemle de sınırlı değildir; bütün bir Osmanlı tarihi boyunca biçimsel olarak varlığını korumuştur. Bununla birlikte Mâtürîdîliğin ilişkilendirildiği veya konumlandırıldığı bağlam zaman içerisinde farklılaşmıştır. Eklektik düşünme biçiminin hâkim olduğu ilk dönemde Mâtürîdîlik, ağırlıklı olarak zahid kimliği belirgin fakihlerde kısmen de Yesevîliğin uzantısı mahiyetindeki tasavvufî eğilimlerde itikadî bir muhtevada Mâtürîdîlik, felsefî kelamın hâkim olduğu görünür haldedirMâtürîdîlik, felsefî kelamın hâkim olduğu Sultan II. Mehmed ve sonrası süreçte nispetenedilgen konumdadır ve Eş'arîliğekarşı bir mevzi arayışındadır. II. Mehmed'lebirlikte başlayan ve bilginin küreseldolaşımına entegre olma çabası ihtivaeden Razici yeni ilim paradigmasıMâtürîdîliğin görünürlüğünü belli ölçüdeengellemiştir. Maturidilik bu süreçte SultanH. Mehmed tarafından bizzat himayeedilen mukaddimât-ı erbaa tartışmalarındakayda değer ölçüde karşılık bulmuştur.Felsefi-kelam çizgisi, tam meyveleriniverme aşamasındayken Safevîlerleyaşanan mücadele nedeniyle sekteye uğ-ramıştır. Bu mücadelenin aynı zamandaŞiîlikle de bir mücadeleye dönüşmesi (yada dönüştürülmesi) Osmanlı dinî düşüncesindebir daralmayı beraberinde getirmiştir.Böyle bir bağlamda bir reddiyemantığı üzerinden Râfızîlik üst başlığı altındaŞiîliğe ve tüm varyantlarına hücumedilmiştir. Fakat bu reddiyeci tutum Safevîlerefırlatılan bir bumerang işlevi görmüş,zamanla geri gelmiş ve Osmanlı'nınErdebil Tekkesi'nin Şiîleşmeden öncekiçizgisine yakın duran kendi sufilerini vurmuştur.Hanefî fetva literatürü bu reddiyelerdeyoğun olarak kullanılmıştır. Buise önce Hanefi ardından da Maturidikimliği ön plana çıkarmıştır. Osmanlı dö-neminde Mâtürîdîlik vurgusu ve bunubesleyen siyasî ve fikrî unsurlar tahlil edilecektir.
Anahtar Kelime:

Konular: Tarih Din Bilimi

Projections of Māturīdite-Ḥanafite Identity on the Ottomans

Öz:
Maturidism is an Ottoman identity and this identity was not limited, as is commonly believed, to the last period of the Empire. It maintained its formal existence throughout the Ottoman history. Nevertheless, the context in which the Maturidism was located or with which it was associated changed in the course of time. In the early period when the eclectic way of thinking was dominant, Maturidism as a creed was apparent mainly in the jurists whose ascetic identity was prominent and partly in the mystical currents that were essentially continuations of Yasawiyya. At this point, the Bukhara-centered Hanafi legal literature played a distinctive Sultan II. Mehmed ve sonrası süreçte nispeten edilgen konumdadır ve Eş'arîliğe karşı bir mevzi arayışındadır. II. Mehmed'le birlikte başlayan ve bilginin küresel dolaşımına entegre olma çabası ihtiva eden Razici yeni ilim paradigması Mâtürîdîliğin görünürlüğünü belli ölçüde engellemiştir. Maturidilik bu süreçte Sultan II. Mehmed tarafından bizzat himaye edilen mukaddimât-ı erbaa tartışmalarında kayda değer ölçüde karşılık bulmuştur. Felsefi-kelam çizgisi, tam meyvelerini verme aşamasındayken Safevîlerle yaşanan mücadele nedeniyle sekteye uğramıştır. Bu mücadelenin aynı zamanda Şiîlikle de bir mücadeleye dönüşmesi (ya da dönüştürülmesi) Osmanlı dinî düşüncesinde bir daralmayı beraberinde getirmiştir. Böyle bir bağlamda bir reddiye mantığı üzerinden Râfızîlik üst başlığı altında Şiîliğe ve tüm varyantlarına hücum edilmiştir. Fakat bu reddiyeci tutum Safevîlere fırlatılan bir bumerang işlevi görmüş, zamanla geri gelmiş ve Osmanlı'nın Erdebil Tekkesi'nin Şiîleşmeden önceki çizgisine yakın duran kendi sufilerini vurmuştur. Hanefî fetva literatürü bu reddiyelerde yoğun olarak kullanılmıştır. Bu ise önce Hanefi ardından da Maturidi kimliği ön plana çıkarmıştır. Osmanlı döneminde Mâtürîdîlik vurgusu ve bunu besleyen siyasî ve fikrî unsurlar tahlil edilecektir. role. At the time of Mehmed II and in the following period during which the philosophical kalam dominated the scene, the Maturidism was relatively passive and was in search of a position against the Ash'arism. The new Razian paradigm of thought that began to be felt strongly in the Ottoman lands with Mehmed II as an attempt of integration into the global circulation of knowledge prevented to a certain extent the visibility of Maturidism. However, even in this period, Maturidism was remarkably reflected in the muqaddimat-i arba'a literature which was directly sponsored by Mehmed II. The tradition of philosophical kalam in the Ottoman scholarship, just when it was about to yield significant results, was interrupted due to the struggle against the Safawids. Transformation of this political tension, at the same time, into a fight against Shiism also brought about a constriction in the religious thought of the Ottomans. Shiism and its all other variants were bitterly attacked under the main heading of Rafida. Unfortunately such a refutational approach proved a boomerang and returned in time striking the Ottoman Sufis who stood near the line of the Ardabil Shrine before its Shiitization. Hanafi fatwa literature was used extensively in the refutation texts against Safawids. This brought to the fore at first the Hanafite and then the Maturidite identity. This paper attempts to analyze this changing emphasis on Maturidism in the Ottoman period and the political and intellectual factors that supported and nourished it.
Anahtar Kelime:

Konular: Tarih Din Bilimi
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Akçay, Mustafa. "Hz. Peygamber'in Anne-Babasının (Ebeveyn--i Resül) Dînî Konumuna Dair Ebü Hanîfe'ye Atfedilen Görüş Etrafındaki Tartışmalar". Sa-- karya üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19 (2009): 1-27.
  • el--Akhisârî, Hasan Kâfî. Ezhârü'r--ravdât ji şerhi ravdati'l--cennüt. Halet Efendi, 820: 144-210. Süleymaniye Ktp.
  • Akpınar, Cemil. "Dâvüd--i Karsi". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 9: 29- 32. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
  • Algar, Hamid. "İmâm--ı Rabbânî". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. c. 22: 194-199. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
  • Ali el--Kârî, Nürüddîn el--Herevî. Teşyî'üfakahü'i'l--Hanefiyye li teşnî'i's--süfehü'i'ş--Şafi-- iyye. Hacı Hüsnü Paşa, 251: 237-238. Süleymaniye Ktp.
  • Ali el--Kârî, Nürüddîn el--Herevî. Şerhü'l--fıkhi'l--ekber. Delhi: Matbaa--i Müctebai, 1890.
  • el--Amidî, Seyfüddîn Ali b. Muhammed. Ebkürü'l--efkürfi üşüli'd--din. nşr. Ahmed Muhammed el--Mehdî. Kahire: Darü'l--Kütüb ve'l--Vesaiki'l-Kavmiyye, 2002.
  • Anonim. lAkâ'idü fıraki'n--nâciye el--Eşa'ira. A.Tekelioğlu, 852: 46--47. Süleymaniye Kütüphanesi.
  • Anonim. Risâlefî beyünifırkati'n--naciye. Manisa Yazma Eser Ktp. 8249: 133a--137a.
  • Anonim. Risâle fî beyüni'lfirkati'n--nâciye, Burdur 11 Halk Ktp, 1345: 150b-152a. Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi.
  • Anonim. Şerhu hadîsi setefterikü ümmeti lala ismi ve seb'înefirka. Konya İl Halk, 1866: 1b--3a. Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi. Anonim. Tercüme--i Fıkh--ı Ekber. Nuruosmaniye, 2189: 1--22.
  • el--Antalyavî, Ali Halîfe. Fıkh--ı Ekber tercümesi. Carullah, 2098: 223--242. Süleyma niye Kütüphanesi.
  • Atay, Hüseyin. Osmanlılarda Yüksek Din Eğitimi: Medrese Programları, İcazetnameler, Islahat Hareketleri. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1983.
  • el--Aynî, Bedrüddîn Mahmüd. Minhatü's--sülük ji şerhi tühfeti'l--mülük. Mehmed Asım Bey, 82: 1--56. Köprülü Kütüphanesi.
  • Azîz Mahmüd Hüdâyî. Risâlefi ahvâli'n--nebı'. Şehid Ali Paşa, 1451: 291--293. Süley maniye Kütüphanesi.
  • Bayrakdar, Mehmet. "Davudu'l--Kayseri ve Osmanlı İlim Geleneğinin Teşekkülü". Osmanlı: Düşünce içinde. Ed. Güler Eren. c. 7: 57--65. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999.
  • Bedir, Murteza ve Ferhat Koca. "Pezdevî, Ebu'l--Usr". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 34: 264-266. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
  • Bedir, Murteza. Buhara Hukuk Okulu: Vakıf Hukuku Bağlamında X--XIH. Yüzyıl Orta Asya Hanefi Hukuku Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: İSAM Yayınları, 2014.
  • Beyazîzâde Ahmed Efendi. İşaratü'l--merâm min 'ibürâti'l--İma'm. nşr. Y. Abdürrez-- zak. Kahire: Mustafa el--Babi el-Halebi, 1949.
  • Beyazîzâde Ahmed Efendi. Mecmü'afi'l--mesü'ili'l--müntebabe. Esad Efendi, 1281, Sü-- leymaniye Kütüphanesi.
  • Bilge, Musfafa. İlk Osmanlı Medreseleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fa-- kültesi Yayınları, 1984.
  • Birgivî Mehmed Efendi. Mihakkü'ş--şüfiyye. İstanbul: Mektebetu Dersaadet, 1988.
  • Birgivî Mehmed Efendi. et--Tarîkatü'l--Muhammediyye. Bombay: Şerefüddin el-Kü-- tübî Ve Evlâdihî, t.y.
  • Bulut, H. İbrâhîm. "Osmanlı--Safevî Mücadelesinde Ulemanın Rolü: Kemal Paşazade Örneği". Dini Araştırmalar 7, sy. 21 (2005): 179--196.
  • Câmî, Molla Abdurrahman. Nefehatü'l--Üns: Evliya Menkıbeleri, trc. ve şerh. Lamii Çelebi, haz. S. Uludağ-Mustafa Kara. lstanbul: Marifet Yayınları, 2008.
  • Câmî, Molla Abdurrahman. İrşddiyye. Reşid Efendi, 342: 1-62. Süleymaniye Kütüp-- hanesi.
  • Cenâbî Mustafâ Efendi, el--Hâfilü'l--vasît ve'l--laylemüz--zâhirü'l--muhît. Hamidiye, 896. Süleymaniye Kütüphanesi.
  • el--Çorümî, Ebü Muhammed Ömer. el--Urvetü'l--münciye fi'l--fırkati'n--nâciye. Çorum Hasan Paşa Yazma Eser Kütüphanesi, 1056.
  • ed-Dâmegânî, İftihâruddîn Muhammed b. Hinduşâh. el--Kava/idü'ş--şemsiyye fî şerhi'l--'akd'idi'l--'Adudiyye. Ayasofya, 2307: 1--36. Süleymaniye Kütüpha-- nesi.
  • Danişmend, İsmail Hami. Türklük Meseleleri. İstanbul: İstanbul Kitabevi, 1966.
  • Dâvüd-i Karsî. Ma İlümüt. Denizli, 88: 1-43. Süleymaniye Kütüphanesi.
  • Dâvüd--i Karsî. Risâlefî beyâni mes 'eleti'l--iradeti 'l--cüz'iyye. Hacı Selim Ağa, 1273: 54- 72. Hacı Selim Ağa.
  • Demir, Abdullah. "Mâtürîdî Alimi Ebü İshâk Zâhid es--Saffâr'ın Kelâm Müdâfaası Mâturîdî Theologian Abü lshâq al--Zâhid al-Saffâr's Vindication of the Kalâm". Cumhuriyet İlahiyat Dergisi Cumhuriyet Theology journal 20, sy. (Haziran 2016): 445-502.
  • Demirci, Osman. Osmanlı Medreselerinde Kelam Öğretimi (İznik, Bursa, Edirne, İstan bul). Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi, 2012.
  • ed--Devvânî, Celâlüddîn Muhammed b. Esad. Celâl: Şerhu'l--'al,_____ü'idi'l--'Adudiyye. ls-- tanbul: Matbaa-i el--Hâc Muharrem Efendi el--Bosnevi, 1290.
  • Düzdağ, M. Ertuğrul. Şeyhülislam Ebussuüd Efendi Fetvaları Işığında 16. Asır Türk Hayatı. lstanbul: Enderun Kitabevi, 1983.
  • Eflâkî, Ahmed. Ariflerin Menkıbeleri. trc. Tahsin Yazıcı, İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2006.
  • Elmalı, Hüseyin. "Râzî, Muhammed b. Ebi Bekr". Türkiye Diyanet Vakfı İslam An-- siklopedisi. C. 34: 487-488. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
  • Ercilasun, Ahmet Bican. "Divanü Lügâti't-Türk'ü Koruyan Aile". Makaleler içinde, haz. Ekrem Arıkoğlu, 151--162. Ankara: Akçağ Yayınları., 2007.
  • Eren, Muhammet Emin. "Fırkalaşma Olgusu Bağlamında 73 Fırka Rivayetleri'. Dok-- tora Tezi. Ankara Üniversitesi, 2014.
  • el--Erzurümî, Hüseyin Paşa. el--Münciye lani'l--bata'i'l--Uaki/ beynen--naciye ve gayri naciye. Reşid Efendi, 1043: 18--41. Süleymaniye Kütüphanesi.
  • el--Erzurümî, Kadızâde Muhammed Arif. Mümeyyizetü mezhebi'l--Matüridiyye 'ani'l-- meğâhibi'l--g'ayriyye. Yazma Bağışlar, 1287: 1--11. Süleymaniye Kütüphanesi.
  • Esîrîzâde Abdülbâki Efendi. er--Risaletü'l--hakimiyye fi'l--iradeti'l--cüz'iyye. Kasta-- monu Yazma Eser Kütüphanesi, 355: 37--67.
  • Esîrîzâde Abdülbâki Efendi. Zeylü'r--risâleti'l--hâkimiyye fi'l--irâdeti'l--Cüz'iyye. Hacı Mahmud, 1371: 32--96. Süleymaniye Kütüphanesi.
  • Fığlalı, Ethem Ruhi. "İbn Sadru'd-Din eş-Şirvânî ve ltikâdî Mezhepler Hakkındaki Türkçe Risâlesi". Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24 (1981): 249-- 276.
  • el--Gelenbevî, İsmâîl b. Mustafâ. Hâşiye 'ala şerhi'l--Celal. Dersaâdet: Şirket-i Hayriye-- Sahafiye, 1307.
  • el--Gilânî, Muhammed b. Hüseyn es--Sâdıki. Hüşiye İalâ envüri't--tenzı'l. Nuruosma niye, 526: 1-242.
  • Gömbeyaz, Kadir. "İtikadî Fırka Tasnifçiliğinde Amidî'nin Yeri". Uluslararası Sey-- füddîn Amid? Sempozyumu Bildirileri içinde, ed. A. Erkol-A. Adak--İ. Bor, 293-- 296. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2009.
  • Gömbeyaz, Kadir. "İslam Literatüründe İtikadi Fırka Tasnijleri". Doktora Tezi. Ulu-- dağ Üniversitesi, 2015.
  • el--Gümülcinevî, es--Seyyid Muhammed. Risale ji bahsi 'l--iradeti 'l--cüz'iyye. Esad Efendi, 1180: 1--11. Süleymaniye Kütüphanesi.
  • Günay, Hacı Mehmet. "Semerkandi, Alâeddîn". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansik-- lopedisi. c. 36: 470--471. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
  • Gündüz, İrfan. Osmanlılarda Devlet--Tekke Münasebetleri. İstanbul: Seha Neşriyat, 1984.
  • el--Hâdimî, Ebü Saîd Muhammed. Risalefi mahiyyeti't--tarika. Esad Efendi, 3543: 53- 55. Süleymaniye Kütüphanesi.
  • Hafîdü't--Teftâzânî, Seyfüddîn Ahmed. Haşiye 'ala şerhi'l--laka'id. Carullah, 1195: 1- 84. Süleymaniye Kütüphanesi.
  • el--Halebî, İbrâhîm b. Muhammed. Risalefi şerefi'l--kareşı' nebiyyina. Yazma Bağışlar, 2061: 73-75. Süleymaniye Kütüphanesi.
  • el--Halebî, İbrâhîm b. Muhammed. er--Rahş ve'l--vaks li--müstehilli'r--rakş: hükmü'l haddafi'l--İslâm. nşr. HS. Süveydân. Dımaşk: Dârü'l--Beşâir, 2002.
  • el--Halebî, Muhammed b. Ömer. Tercüme--i menakıbü'l--İmami'l--A'zam Ebü Hanîfe li'l-- Kerderi. Nuruosmaniye Kütüphanesi, 2615: 1--178.
  • el--Halebî, İbrâhîm b. Müsâ. Dürretü'ş--şaltan ve dirretü'ş--şeytan, Ayasofya, 2869: 1- 194. Süleymaniye Kütüphanesi.
  • el--Halhalî, Hüseyn b. el--Hasan. Haşiye lala şerhi'l--Celal, Atıf Efendi Kütüphanesi, 1363: 57-102.
  • Hatibzâde, Muhyiddîn el--Amâsî. İnbaü'l--istifa'jî hakki ebeveyi'l--Maştafa. Çelebi Ab dullah, 405: 79--109. Süleymaniye Kütüphanesi.
  • el--Hayâlî, Şemseddîn Ahmed, Haşiye 'ala şerhi'l--'al______a'idi'n--Nesejîyye. İstanbul: Hacı Muharrem Efendi Matbaası, 1279.
  • Hoca Sadettin Efendi. Tâcü't--tevârîh, haz. İ. Parmaksızoğlu. Ankara: Türk Tarih Ku-- rumu Yayınları, 1999.
  • el--Hüseynâbâdî, Haydar b. Ahmed el-Kürdî. Haşiye 'ala şerhi'l--Celal. Fatih, 2955: 1- 81. Süleymaniye Kütüphanesi.
  • İbn Battütâ, Muhammed et--Tancî. İbn Battuta Seyahatnamesi. trc. A. S. Aykut. İstan bul: Yapı Kredi Yayınları, 2005.
  • İbn Bîbî, Nâsırüddîn Hüseyn b. Muhammed. Selçaknâme, trc. M. Halil Yinanç, haz. R. Yinanç--Ö. Özkan. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2007.
  • İmâm-ı Rabbânî, Ahmed-i Fârük--i Sirhindî. Mektübât--ı Rabbânî. çev. A. Akçiçek. İs tanbul: Merve Yayınları, ty.
  • el--İsferâyînî, İsâmüddîn İbrâhîm. Haşiye 'ala şerhi 'l--laka 'id, Ayasofya, 2215: 1--80. Sü-- leymaniye Kütüphanesi.
  • Kadızâde Mehmed Efendi. Naşrü'l--aşhab ve'l--ahbab ve kahrü'l--kilabi's--sebbabfi reddi 'r-- Rafıda, Amasya Yazma Eser Kütüphanesi, 1639: 1--76.
  • Kalaycı, Mehmet. "Bir Hakkın Teslimi: Ebü Azbe'nin er-Ravzatü'l-Behiyye'sine Yansıyan İntihal Olgusu". İslâm Araştırmaları Dergisi 29 (2013): 1-34.
  • Kalaycı, Mehmet. "Ebu Sa'id el--Hâdimi'nin 73'lü İhtilaf Tasnifi ve Kaynak-- ları". Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 54, sy. (Aralık 2013): 215-- 221.
  • Kalaycı, Mehmet. "Eş'arîlik ve Mâtürîdîliği Uzlaştırma Girişimleri: Tâcüddin es-- Sübkî ve Nüniyye Kasidesi". Dinî Araştırmalar 14, sy. 40 (2012): 112-131.
  • Kalaycı, Mehmet. "Kemâlpâşâzâde'nin Eş'arîlik-Mâturîdilik İhtilafı Konusundaki Risalesi Üzerine". Ankara üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 53, sy. (Ara-- lık 2012): 211--218.
  • Kalaycı, Mehmet. Tarihsel Süreçte Eşarilik Mataridilik İlişkisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
  • el--Karabâğî, Yusuf b. Muhammed Can. Haşiye lala şerhi 'l--Celal. Atıf Efendi Kütüp hanesi, 1363: 103-170.
  • el--Karamâni, Kara Kemâl. Haşiye lala hâşiyeti'l--Hayalı' 'alâ şerhi 'l-- laka'idi 'n--Nesefîyye. İstanbul 1314.
  • el--Karsi, İbn Hacerzâde. Risalefî mesa'ili'l--mubtelefjîha beyne'l--fıraki'l--İslamiyye, Esad Efendi, 1269: 101--106. Süleymaniye Kütüphanesi.
  • Kâtip Çelebi, Hacı Halîfe. Keşfü'z--Zünân. trc. çev. R. Balcı. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2007--2010.
  • Kâtip Çelebi, Hacı Halîfe. Mizanü'l--Hakkfi İhtiyari'l--Ahakk: En Doğruya Seçmek İçin Hak Terazisi. haz. O. Şaik Göksoy. İstanbul: Tercüman Gazetesi Yayınları, 1980.
  • Kemalpaşazâde Şemseddin Ahmed. "Risâletü'l--ibtilâf beyne'l--Eşâ'ira ve'l-- Mâtürîdiyye". Sanaitische Theologie in osmanischer Zeit içinde, ed. E. Badeen, 20-23. Würzburg: Ergon Verlag, 2008.
  • Kemalpaşazâde Şemseddin Ahmed. Tevârîh--i âl--ı' Osmân, X. Defter. haz. Şerafettin Severcan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1996.
  • Kemalpaşazâde, Şemseddin Ahmed. Tevârîlı--i âl--i Osman, IX. Defter. Veliyüddin Efendi, 2447. Beyazıt Devlet Kütüphanesi.
  • el--Kestelli, Muslihuddin Mustafâ. Haşiyetü'l--Kestellî 'ala şerhi 'l-- 'aka'id. İstanbul: Salâh Bilici Kitâbevi, 1973.
  • el--Kırşehrî, Muhammed b. Veli el--İzmiri. Şerhu'l--bilâfiyyat beyne'l--Eş'arî ve'l-- Mâtürîdî. Şehid Ali Paşa, 1650: 1-143. Süleymaniye Kütüphanesi.
  • Köksal, Cüneyd Asım. "İslam Hukuk Felsefesinde Fiillerin Ahlakiliği Meselesi Mukaddimat-ı Erbaa'ya Giriş--. İslam Araştırmaları Dergisi 28 (2012): 1-44.
  • el--Kürâni, İbrâhim. Cila'ü'l--enzar bi--tahrı'ri'l--cebr ve'l--ihtiyar, Veliyyüddin Efendi, 1815: 135b-136a. Beyazıt Devlet Kütüphanesi.
  • el--Kürâni, İbrâhim. İlma'a'l--muhı't bi--tahkîki'l--kesbi'l--vasat beyne tarafeyi'l--ifrat ve't-- tefrit, Şehid Ali Paşa, 2722: 151-161. Süleymaniye Kütüphanesi.
  • el--Kürâni, İbrâhim. İs'afü'l--haııı'fli--sülüki silki't--ta'rı'f, Hamidiye, 1440: 12b--46a. Sü-- leymaniye Kütüphanesi.
  • el--Kürâni, İbrâhim. Meslekü'l--i'tidâl ilâ fehmi ayeti balki 'l--a "mail, Şehid Ali Paşa, 2722: 162--173. Süleymaniye Kütüphanesi.
  • el--Kürâni, İbrâhim. Meslekü's--sedad ila mes'eleti balki ef/ali'llibad, Hekimoğlu, 942: 91b--120a. Süleymaniye Kütüphanesi.
  • el--Kürâni, İbrâhim. Şümüsü'l--fikri'l--münkize lan _zalümati'l--cebr ve'l--kader, Hamidiye, 1440: 46b--49a. Süleymaniye Kütüphanesi.
  • el--Kureşî, İbn Ebi'l--Vefâ Muhyiddin. el--Cevahirü'l--madıyye fî tabakati'l--haııefiyye. nşr. Abdülfettah Muhammed el-Hulv. Cize: Hicr li't-Tıbaa ve'n--Neşr, 1993.
  • Kutlu, Sönmez. "Bilinen ve Bilinmeyen Yönleriyle İmam Mâtüridi", İmam Mâtürîdî ve Mâtürîdilik içinde, ed. S. Kutlu, 23--64. Ankara: Otto Yayınları, 2013.
  • Kutluer, İlhan. "Semerkandi, Muhammed b. Eşref". Türkiye Diyanet Vakfı İslam An-- siklopedisi. c. 36: 475-477. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
  • Le Gall, Dina. Culture of Sufism: Naqhsbandis in the Ottoman World 1450--1700. Al-- bany: State University of New York, 2005.
  • el--Lekânî, Abdüsselâm b. İbrâhîm. Şerhu eevhereti't--tevhid. Kahire: el--Mektebetü't Ticâreti'l--Kübrâ, 1955.
  • Madelung, Wilferd. "Alâ' al--Dîn Samarqandî". in Encyclopedia Iranica. ed. Ehsan Yarshater (Costa Mesa: Mazda Publishers, 1996). vol. 1: 782--783.
  • el--Mağnîsavî, Ebü'l--Müntehâ. Şerhu fıkhi'l--ekber. nşr. el--Hac Abdullatif ve Bahaüd-- dîn el--Gazzi. yy. 1288.
  • el--Mağnîsavî, Kara Mahmud b. el--Hasan. Haşiye 'ala şerhi 'l--Celal. Laleli, 2201: 1--59. Süleymaniye Kütüphanesi.
  • Martı, Huriye. Osmanlı'da Bir Dara'l--Hadis Şeyhi: Birgivi Mehmed Efendi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2008.
  • Mehmed Nazmi Efendi. Osmanlılarda Tasavvufi Hayat: Halvetilik Örneği. haz. O. Tü-- rer. İstanbul: İnsan Yayınları, 2005.
  • Mercânî, Şihâbüddîn b. Bahâüddîn. Haşiye 'ala şerhi'l--Celal li'l--'al,_____a'idi'l--'Adadiyye. y.y.: Matbaai Amire, 1317.
  • Mestcizâde Abdullah Efendi. el--Mesalik fi'l--bilafiyyat beyne'l--rniitekellirnîn ve'l--ha kema'. nşr. Seyyid Bahçıvan. İstanbul: Daru'l--İrşad, 2007.
  • Mirzâ Mahdüm, Muînüddîn Eşref. en--Nevakid 'ale'r--Ravafid. Ayasofya, 2249: 1--120. Süleymaniye Kütüphanesi.
  • el--Mudurnî, Şeyh Şa'bân en--Nakşibendî. Risale fi'l--kada ve'l--kader. Esad Efendi, 940: 6--10. Süleymaniye Kütüphanesi.
  • Muhammed Abduh, Haşiye lala şerhi 'l--Celal. İstanbul: Matbaa--i Hayriye, 1322.
  • Müftîpaşa, Ahmed b. Hızır Bey el--Bursevî. Tahkîka'l--esrar ve tenvîrii'l--ejkar. Aya-- sofya, 970: 1--41. Süleymaniye Kütüphanesi.
  • Müstakimzâde Süleyman Sadeddin. Mecelletü 'n--nisab fi 'n--neseb ve'l--kana ve'l--elkab.
  • Halet Efendi, 628. Süleymaniye Kütüphanesi.
  • Müstakimzâde Süleyman Sadeddin. Menakıb--ı İmam--ı Azam. Bağdatlı Vehbi, 1248: 1--148. Süleymaniye Kütüphanesi.
  • en--Nahcüvânî, Molla Kâsım, Risale ahvali't--ta'ifeti'l--meşhüre bi--kızılbaş, Kütahya Vahid Paşa Yazma Eser Kütüphanesi, 2278: 1-7.
  • Nev'î Efendi, Yahyâ Malkarâvî. "Risale fi'l--fark beyne mezhebi'l-Eşâ'ira ve'l-- Mâtürîdiyye", Sannitische Theologie in osmanischer Zeit içinde, ed. E. Badeen, 26--29. Würzburg: Ergon Verlag, 2008.
  • en--Niksârî, Muhyeddîn İbrâhîm b. Muhammed. Barhanü'l--elhan fi hükmi 't--tegannî ve'd--deveran. Yazma Bağışlar, 701: 1-72. Süleymaniye Ktp.
  • Niyâzî--i Mısrî. İrfan Sofraları. çev. S. Ateş. Ankara: Emel Matbaası, 1971.
  • Niyâzî--i Mısrî. Risale--i es 'ile ve ecvibe. Sütlüce Dergâhı, 262. Süleymaniye Kütüpha-- nesi.
  • en-Nürî, Abdülahad el--Halvetî. Te'dîbü'l--miitemerridîn. Fatih, 5293: 278--315. Süley maniye Kütüphanesi.
  • Nüru'ş--Şîrâzî, Muhammed b. Ebî't--Tayyib. Şerha'l--kaşîde fî'l--bilaf beyne'l--Eş'ariyye ve'l--Matürîdiyye. Çorum Hasan Paşa Yazma Eser Ktp., 1030: 1-56.
  • Öçal, Şâmil. "Osmanlı Kelamcıları Eş'ârî miydi? -Muhammed Akkirmânî'nin İn-- san Hürriyeti Anlayışı--". Dinî Araştırmalar (1999), 5: 225-254.
  • Özen, Şükrü. "Teftâzânî", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. c. 40: 299-308. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
  • Pazarbaşı, Erdoğan. "Vani Mehmed Efendi'nin Tevbe Suresi 39. Ayetini Türklerle İlgi Kurarak Yorumlaması". Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (1996): 113-120.
  • er-Râzî, Zeynüddîn. Şerhu bed 'i'l--emalî: el--hı'daye mine'l--i'tikâd. nşr. Ebü Amr el--Hü-- seyni b. Ömer b. Abdürrahim. Beyrut: Dârü'l--Kütübi'l-İlmiyye, 2001.
  • er-Rümî, Hâkim İshâk. Mabtaşarü'l--hikmeti'rı--nebeviyye. Hamidiye, 388: 210--257. Süleymaniye Kütüphanesi.
  • er--Rümî, Süleyman Fâzıl. Miftahul--felah. Amcazade Hüseyin, 456: 1--22. Süleyma niye Kütüphanesi.
  • Sadreddînzâde, Mehmed Emîn eş-Şirvânî. el--Feva'idü 'l--ba'karıiyyeti'l--Ahmed baniyye. Nuruosmaniye, 4133: 1--110.
  • Sadreddînzâde, Mehmed Emîn eş--Şirvânî. Mabtaşar fi beyani'l--mezahibi'l--mabtelife. Harput, 11: 101--116. Süleymaniye Kütüphanesi.
  • es--Samsünî, Hasan b. Abdissamed. Haşiye 'ale'l--makaddimeti'l--erba/a. Bağdatlı Vehbi, 2027: 1--7. Süleymaniye Kütüphanesi.
  • Savory, Roger M. "Safavid Persia", The Cambridge History of Islam içinde, ed. P. M. Holt--Ann K. 8. Lambton--Bernard Lewis, vol. 1: 394-429. Cambridge: Cambridge University Press, 1930.
  • Sarıgörez Nureddin Efendi. Kızılbaş Risalesi. Akseki Yeğen Mehmet Paşa İlçe Halk Kütüphanesi, 264: 97b--99a. Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi.
  • es--Semerkandî, Ebü Bekr Alâüddîn. Mîzârıü'l--uşül fî neta'ici'l--akül. nşr. A. Abdur-- rahmân es--Sa'dî. Bağdad: Vizâretü'l--evkaf ve'ş--şu'ünü'd--diniyye, 1987.
  • es-Semerkandî, Muhammed b. Eşref. eş--Şaha'ifü'l--ilahiyye. Şehid Ali Paşa Kütüpha nesi, 1688: 1--55.
  • es--Seyyid el--Mutahhar, Mutahhar b. Abdirrahman. Risale fî tekfîri'ş--Şîa. Manisa Yazma Eser Kütüphanesi, 1531: 1--70.
  • Sipehsalar, Feridun b. Ahmed. Mevlânâ ve Etrafındakiler: Risale, trc. Tahsin Yazıcı. İstanbul: Tercüman Gazetesi Yayınları, 1977.
  • es--Siyâlkütî, Abdülhakim el--Hindî. Haşiye ala şerhi Celalüddîn ed--Devvanî ala 'aka'liali'lJAdadiyye: Siyalkütî lale'l--Celâl. İstanbul: Dârü't-Tıbâati'l--Amire, 1271.
  • es--Siyâlkütî, Abdülhakim el--Hindî. Haşiye lala hâşiyeti'l--Hayalî lala şerhi'l--'al,_____a'idi'n-- Nesefîyye. İstanbul 1316.
  • es--Sübkî, Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Ali. Tabakâtil'ş--Şâfi/iyyeti'l--kübra. nşr. A. M. el HulV--M. M. et--Tanâhî. Kahire: Matbaatu İsa el--Babi el--Halebi, 1963-1964.
  • Sünbül Sinân, Yüsüf b. Ya'küb el-Halvetî. er--Risületü't--tahkîkiyye. Esad Efendi, 1434: 1--21. Süleymaniye Kütüphanesi.
  • Şeyhzâde, Abdürrahim el--Amâsî. Nazmü'l--ferd'id ve cem'u'l--fevü'id. Mısır 1317. eş--Şîrâzî, Mürşid b. İmâm. Hdşiye İalü şerhi 'l--'al______ü 'id, Ayasofya, 2220: 1--72. Süleyma-- niye Kütüphanesi.
  • Taşköprülüzâde Ahmed Efendi. Osmanlı Bilginleri, trc. Muharrem Tan. İstanbul: lz Yayınları, 2007.
  • et--Teftâzânî, Sa'düddîn. Şerhu'l--maküşıd. nşr. Abdurrahman Umeyra. Beyrut: Alemü'l--Kütüb, 1998.
  • et-Teftâzânî, Sa'düddîn. Kelam İlmi ve İslam Akaidı' (Şerhu'l--Akaı'd). haz. s. Uludağ, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1999.
  • Topaloğlu, Bekir. "Te'vîlâtü'l--Kur'ân". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. c. 41: 32. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
  • Unan, Fahri. "Klasik Dönem Osmanlı Bilim Anlayışı". Osmanlılarda Bilim ve Tekno-- loji: Makalaler içinde. ed. Y. Unat. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 2010.
  • Unan, Fahri. Kuruluşundan Günümüze Fatih Külliyesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2003.
  • Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1984.
  • Vânî Mehmed Efendi. Arü'isü'l--Kur'ün ve nefü'isü'l--furkân. Nuruosmaniye Kütüpha nesi, 323: 1-352.
  • Yazıcıoğlu, M. Sait. "XV. XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Medreselerinde İlm-i Kelam Öğretimi ve Genel Eğitim içindeki Yeri". İslam ilimleri Enstitüsü Dergisi (1980): 273-283.
APA KALAYCI M (2016). Mâtürîdî-Hanefî Aidiyetin Osmanlı'daki İzdüşümleri. , 9 - 72.
Chicago KALAYCI MEHMET Mâtürîdî-Hanefî Aidiyetin Osmanlı'daki İzdüşümleri. (2016): 9 - 72.
MLA KALAYCI MEHMET Mâtürîdî-Hanefî Aidiyetin Osmanlı'daki İzdüşümleri. , 2016, ss.9 - 72.
AMA KALAYCI M Mâtürîdî-Hanefî Aidiyetin Osmanlı'daki İzdüşümleri. . 2016; 9 - 72.
Vancouver KALAYCI M Mâtürîdî-Hanefî Aidiyetin Osmanlı'daki İzdüşümleri. . 2016; 9 - 72.
IEEE KALAYCI M "Mâtürîdî-Hanefî Aidiyetin Osmanlı'daki İzdüşümleri." , ss.9 - 72, 2016.
ISNAD KALAYCI, MEHMET. "Mâtürîdî-Hanefî Aidiyetin Osmanlı'daki İzdüşümleri". (2016), 9-72.
APA KALAYCI M (2016). Mâtürîdî-Hanefî Aidiyetin Osmanlı'daki İzdüşümleri. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 20(2), 9 - 72.
Chicago KALAYCI MEHMET Mâtürîdî-Hanefî Aidiyetin Osmanlı'daki İzdüşümleri. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 20, no.2 (2016): 9 - 72.
MLA KALAYCI MEHMET Mâtürîdî-Hanefî Aidiyetin Osmanlı'daki İzdüşümleri. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, vol.20, no.2, 2016, ss.9 - 72.
AMA KALAYCI M Mâtürîdî-Hanefî Aidiyetin Osmanlı'daki İzdüşümleri. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi. 2016; 20(2): 9 - 72.
Vancouver KALAYCI M Mâtürîdî-Hanefî Aidiyetin Osmanlı'daki İzdüşümleri. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi. 2016; 20(2): 9 - 72.
IEEE KALAYCI M "Mâtürîdî-Hanefî Aidiyetin Osmanlı'daki İzdüşümleri." Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 20, ss.9 - 72, 2016.
ISNAD KALAYCI, MEHMET. "Mâtürîdî-Hanefî Aidiyetin Osmanlı'daki İzdüşümleri". Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 20/2 (2016), 9-72.