Türkiye-Avrupa Topluluğu Ortaklık İlişkisinin Hukuki Çerçevesi

can, hacı

Türkiye-Avrupa Topluluğu Ortaklık İlişkisinin Hukuki Çerçevesi

Hacı CAN (Dokuz Eylül Üniversitesi, Hukuk Fakültesi, İzmir, Türkiye)

Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi

3 2

Yıl: 2003 Cilt: 3 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 19 - 43 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Türkiye-Avrupa Topluluğu Ortaklık İlişkisinin Hukuki Çerçevesi

Öz:

Türkçe öz yok

Anahtar Kelime: Avrupa Birliği Türkiye gümrük birliği Türkiye-AB ilişkileri

Konular: Uluslararası İlişkiler

Öz:

This study analyzes the legal framework of the association relationship between the European Community and Turkey, which was conceived originally as preparatory phase to a future membership of Turkey in the European Economic Community at that time. It discusses within this framework among other things the questions over the material areas as well as the institutional structure of the association.

Anahtar Kelime: Turkey customs union Turkey-EU relations European Union

Konular: Uluslararası İlişkiler

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

TRDizin Dışındaki Atıf Sayıları

OpenCitations: 0

OpenAlex: 0

Crossref: 0

1. Kopenhag Zirve Sonuç Bildirgesi, _____http://www.europa.eu.int/-council/off/conclu/index.htm > adresinden öğrenilebilir.
2. Avrupa Ekonomik Topluluğu, Maastricht Andlaşması ile Avrupa Topluluğu olarak isimlendirilmiştir.
3.TBMM Ortaklık Andlaşmasının onaylanmasını 4 Şubat 1964 tarih ve 397 say ılı Kanunla uygun bulmuştur (Resmi Gazete, 17 Kasım 1964, sayı 11858).
4. EGABI.1963,294.
5. Ortaklık Andlasması , Ankara'da imzalanmış olması nedeniyle literatürde "Ankara Andlaşması" olarak da ifade edilmektedir. Bu çalışma kapsamında da genel olarak bu terminoloji kullanılmıştır.
6. Birand, Türkiye'nin Ortak Pazar Macerası 1959-1985, s. 55 vd.
7.Ayrıntılı açıklamalar için bkz. Can, Assoziationsverhaltnis zwischen der Europaischen Gemeinschaft und der Türkei, s. 41 vd.
8. Bu nedenlerin günümüzde de geçerliliklerini büyük oranda devam ettirdiklerini söylemek yanlış olmaması gerekir.
9. Kramer, Die Europaische Gemeinschaft und die Türkei, s. 31 vd.
10.Ibid.,
11. Karaca, Die Problematik eines Beitritts der Türkei zur EG unter besonderer Berücksichtigung der Assoziierung mit der EG, s. 58.
12. Esen, Die Beziehungen zwischen der Türkei und der Europüischen Gemeinschaft unter besonderer Berücksichtigung der innertürkischen Kontroversen um die Assoziation 1973-1990, s. 37.
13. Bunun için bkz. Meier, Keine Freizügigkeit für türkische Arbeitnehmer in der EG ab 1.12.1986 und kein türkischer Beitritt, s. 192 vd.; Yeşilyurt, Die Türkei und die Europdische Union, s. 38.
14 Türkiye'nin Avrupa Birliği üyeliğine girişi söz konusu olacağından dolayı sadece Roma Andlaşması ndan doğan yükümlülüklerin değil, aynı zamanda üyelik için gerekli olan diğer şartlarında yerine getirilmesi gereklidir.
15. Gökdere, Gümrük Birliği Açısından Avrupa Topluluğu ve Türkiye ile İlişkiler, s. 143.
16. Reisoğlu, Ortak Pazar Hukuku, s. 14; Karluk, Avrupa Birliği ve Türkiye, s. 381.
17. Topluluk üyesi devletler, Geçici Protokole gereğince Türkiye'den ülkelerine yapılacak tütün, üzüm, kuru incir, fındık, turunçgiller, şarap, dokuma ve su ürünleri için belli kotalarda gümrük indirimi uygulamışlardır. Bunun yanında, Mali Protokol uyarınca Türkiye'ye 175 milyon Ecu tutarında Topluluk kredisi verilmiştir.
18. Yıldırım, Ortak Pazar ve Türkiye, s. 82.
19. Meray, Uluslararası Hukuk ve Uluslararası Örgütler, s. 307.
20. Bkz. aşağıya s. 24 vd.
21. TBMM, Katma Protokolün onaylanmasını 22 Temmuz 1971 tarih ve 1448 sayılı Kanunla uygun bulmuştur (Resmi Gazete, 29 Aral ık 1972, No: 14406).
22. Karluk, Türkiye'nin Avrupa Ekonomik Toplulu ğu ile Olan Ortaklık ilişkileri ve Türk Dış Ticareti İçinde Topluluğun Yeri. s. 20.
23. 1/95 say ıl ı Ortaklık Konseyi Kararı ile 1 Ocak 1996 tarihinden itibaren gümrük birliğinin son dönemi uygulanmaya konulduğu için, Katma Protokolün gümrük birliğinin kurulmasına ilişkin hükümlerinin uygulanması ortadan kalkmıştır.
24. Topluluk, Katma Protokolden doğan ticari yükümlülüklerini bir geçici andlaşma ile 1 Eylül 1971'de yerine getirerek tüm gümrük ve eş etkili vergileri ve miktar kısıtlamalarını kaldırmıştır.
25. Özen, Türkiye-Avrupa Topluluğu Gümrük Birliği ve Tam Üyelik Süreci Üzerine Etkileri,s. 18.
26.Bkz. Aksi görüş için Reçber, Türkiye'nin Avrupa Birliğine Aday Üye Olarak Kabulünün Hukuksal Açıdan Değerlendirilmesi, s. 1 vd.
27.Ibid., s. 5.
28. Komisyonun görüşünde, Türkiye'nin üyelik konusundaki ehliyeti kabul edilmekle birlikte, Türkiye'nin tam üyeliğe hazır olmadığı , Toplulukların kendi içindeki derinleşme sürecini tamamlanmasına ve gelecek genişlemesine kadar beklenmesini ve bu arada Türkiye ile gümrük birliği sürecinin tamamlanması önerilmişti.
29.Gümrük birliği, tarafların, mallann serbest dola şımı konusunda karşılıklı olarak hiçbir gümrük vergisi ya da benzeri resim ve miktar kısıtlamaması koymamayı ve üçüncü ülkelere karşı ortak bir gümrük tarifesi ve ortak tabanlı bir gümrük mevzuatı uygulamayı ve ortak gümrük tarifesi gereğince alınan gümrük vergilerinin paylaştırılması zorunlu bir ekonomik alan olarak tanımlanabilir.
30.1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Karann ın hukuki açıdan analizi için bkz. Can, Ibid., s. 81 vd.
31. Ortaklık Konseyi kararlarının hukuki niteliğine ilişkin olarak bkz. aşağıdaki "Ortaklık Konseyinin Organ Niteliği konu başlığına.
32. Krş . Günuğur, 6 Mart Kararı ve Gümrük Birli ği, s. 408.
33. Taraflar, sadece karşılıklı tavizler üzerinde devam eden müzakereler yoluyla tarım ürünlerini gümrük birliğine dahil etmek için taahhütte bulunmuşlardır ve bu taahhüt kapsamında tarımsal ticaretin serbestleşme düzeyini arttırmaya yönelik bir andlaşma imzalamışlardır. Bu Andlaşma, 1 Ocak 1998 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bkz. Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı , _____http://www.dtm.gov.tr> Haziran 2003.
34.AB1EG 1996 Nr. L 227,3.
35.Bkz. 1/95 sayılı Konsey Kararının 13,14,16,29,30,37,40,52,55 ve 64. maddelerine.
36. Eleştiriler için bkz. Manisa'', Gümrük Birliği'nin Siyasal ve Ekonomik Bedeli, s. 1 vd.; Karluk, Ibid., s. 515 vd.; İlhan, Gümrük Birliği mi?, Sömürge Anlaşması mı?, s. 1 vd.
37. 1/95 say ılı Konsey Kararının 66. maddesi.
38. Krş . Gürbüz, Gümrük Birliği Anlaşmasının Anayasanın Başlangıç Kısmına Aykırılığı ve Egemenlik Ilkesi ile Çelişmesi, s. 1 vd.
39. Mumcu, Ibid., s. 182-183.
40. Bunun için bkz. İKV, Gümrük Birliği 'nin Türkiye Ekonomisine Etkileri, s.1 vd.
41. Ibid.
42. Avrupa Birliği Komisyonu Türkiye Temsilciliği, Gümrük Birliği Hakkında Sorular ve Yanıtlar, _____http://www.deltur.cec.eu.int/i-gumruk-sss.html > 10 Haziran 2003.
43.Ibid.,
44.Ibid.,
45 Ibid.,
46.Bkz. Özen, Ibid., s. 20 vd.
47. Türk firmaları , tekstil sektörü dışında hazır giyim, deri konfeksiyon, demir-çelik, elektrik ve elektronik alet ve cihazlar ile özellikle otobüs türü taşıt araçlarında da rekabet gücüne sahiptirler. Bkz. D ış Ticaret Müsteşarlığına, _____http://www.dim.gov.tr> 10 Haziran 2003.
48. Avrupa Birliği, Dünya Ticaret Örgütü bünyesinde uluslararası ticaret görüşmeleri ve ihtilafları nda büyük bir ağırlığa sahiptir.
49.Bunun için bkz. Dış Ticaret Müsteşarlığına, _____http://www.dtm.gov.tr > 10 Haziran 2003
50. Avrupa Birliği Komisyonu Türkiye Temsilciliği, Ibid.,
51. Eylem (TurkAB), Türkiye-AB Gümrük Birliği ve Etkileri, _____http://www.turkab.net/gb/gbrapor01.htm> Temmuz 2003.
52. 2/76 sayılı Konsey Kararını revize eden 1/80 sayılı Konsey Kararı , göçmen Türk işçilerinin çalışma haklarını güvence altınaalmıştır. 1/80 sayılı Ortaklık Konsey Kararın 6. maddenin 1.fıkrası nın ifadesine göre: "Aile bireylerin serbestçe işe girmelerine ilişkin 7'nci madde hükümleri saklı kalmak kaydıyla, bir üye devletin işgücü piyasasına dahil bulunan bir Türk işçisi o üye devlette:
53. 3/80 sayılı Konsey Kararı ise, göçmen Türk işçilerinin sosyal güvenlik haklarını güvence altına almıştır.
54.ATAD, ortakl+ık metinlerini Roma Andlaşması'nın 234. maddesi anlamında bir "organ tasarrufu" teşkil ettiğini ve Topluluk hukukunun ayrılmaz bir parçası olduğunu kabul ederek, ortaklık hükümlerini topluluk hukuku kapsamında yorumlamaktadır. Bu çerçevede, Ortaklık Konseyi kararlar ının yorumuna ilişkin olarak ön karar prosedürü yoluyla çok sayıda yorum kararları vermiştir. Bkz. ATAD, 30 Eylül 1987 tarihli Demirel kararı , Rs. 12/86, Slg. 1987, 3719; 14 Kasım 1989 tarihli Yunanistan/Komisyon kararı , Rs. 30/88, Slg 1989, 3711; 20 Eylül 1990 Sevince kararı , Rs. C-192/89, Slg. 1990,1-3461; 16 Aral ık 1992 tarihli Kuş kararı , Rs. C-237/91, Slg. 1992, 1-6781; 5 Ekim 1994 tarihli Eroğlu kararı , Rs. C-355/93, Slg. 1994,1-5113; 6 Haziran 1995 tarihli Bozkurt kararı , Rs. C-434/93, Slg. 1995, 1-1475; 17 Nisan 1997 tarihli Kadıman kararı , Rs. C-351/95, Slg. 1997,1-2133; 23 Haziran 1997 Tetik kararı , Rs. C-171/95, Slg. 1997, I-329; 29 May ıs 1997 tarihli Eker kararı , Rs. C-386/95, Slg. 1997, 1-2697; 5 Haziran 1997 tarihli Kol kararı , Rs. C-285/95, Slg. 1998, 1-7747; 30 Eylül 1997 tarihli Günaydın kararı , Rs. C-36/96, Slg. 1997,1-5159; 30 Eylül 1997 tarihli Ertanır kararı , Rs. C-98/96, Slg. 1997,1-5193; 19 Kasım 1998 tarihli Akman karan, Rs. C-210/97, Slg. 1998, 1-7537; 26 Kasım 1998 tarihli Birden kararı , Rs. C-1/97, Slg. 1998,1-7747; 4 May ıs 1999 tarihli Sürül kararı , Rs. C-262/96, Slg. 1999, 1-2766; 10 Eylül 1999 tarihli Taflan-Met kararı , Rs. C-277/94, Slg. 1999, 1-4085; 16 Mart 2000 tarihli Ergat karar ı , Rs. C-329/97, Slg. 2000, EuZW 2000, 305; 10 Şubat 2000 tarihli Nazlı kararı , Rs. C-340/97, EuZW 2000, 219; 11 May ıs 2000 tarihli Savaş kararı , Rs. C-37/98; 22 Haziran 2000 tarihli Eyüp kararı , Rs. C-65/98, EuZW 2000, 573. 19 Kas ı m 2002 tarihli Kurz kararı , Rs. C-188/00.
55. Türkiye, Topluluk üyesi devletlerden Almanya (30 Ekim 1961), Belçika (16 Temmuz 1964), Hollanda (19 Ağustos 1964) ve Fransa (8 Nisan 1965) ile işgücü andlaşmaları imzalamıştır. Bunun için bkz. DPT, Avrupa Ekonomik Toplulu ğu Özel ihtisas Raporu, s.116.
56.Ibid.,
57. Bunun için bkz. Dış Ticaret Müsteşarlığı , Türkiye - AB Mali İşbirliği, _____http://www.dtm.gov.tr> 10 Haziran 2003.
58. Krş . ATAD, 14 Aral ık 1991 tarih ve 1/91 say ı l ı "Avrupa Ekonomik Alanı" hakkındaki bilirkişi kararı , S1g. 1991,1-6079.
59.Hilf, Die Organisationsstruktur der EG, s. 189 vd.; Oppermann, Die Assoziierung Griechenlands mit der Europischen Gemeinschaft, s. 503; Petersmann, Struktur und aktuelle Fragen des Assoziationsrecht, s. 271 vd.; Baumgartner, Instituionelle Aspekte des AKP-EWG-Abkommens von Lome, s. 105 (110); Pazarc ı , Uluslararası Hukuk Açısından Avrupa Ekonomik Topluluğu'nun Yapt ığı Anlaşmalar, s. 68.
60.Seidl-Hohenveldern/Loibl, Das Recht der Internationalen Organisationen einschliesslich der supranationalen Gemeinschaften, Rn. 518.
61. Sayıları çok az olmakla birlikte, teknik anlamda andlaşma niteliğinde olmayan bazı işlemler sonucu da uluslararası örgütlerin kurulduğu görülmüştür. Bunun için bkz. Pazarc ı , Ibid., s. 12.
62. Ibid., s. 10 ve 17 vd.
63.Pescatore, Les relations exterieures des Communautes europeennes contribution â la doctrine de la personnalite des organisations internationales, s. 31.
64.Uluslararası örgütlerin hukuki kişiliği, 20. yüzyıldan itibaren tanınmaya başlamıştır. Ancak, doktrinde öne sürülen gerekçeler farklıdır. Bunun için bkz. Pazarc ı , Ibid., s. 119.
65.Kimminich, Einführung in das Völkerrecht, s.162.
66.Bkz. Pazarcı , Ibid., s. 10.
67. Ibid., s. 11.
68.Ibid., s. 10.
69 Ibid., s. 11.
70.Krş . Reçber, Batı Avrupa Birliğinin Uluslararası Hukuk Kişiliği.
71. Bkz. dipnotlar 58 ve 59.
72. Bkz. Pazarc ı . Ibid., s. 10.
73. Bu anlamda krş . Busse, Die völkerrechtliche Einordnung der Europöischen Union, s. 144.
74. Topluluğun yanında 12 üye devlet Türkiye - Avrupa Topluluğu Ortaklık Andlaşmasında taraf konumdadırlar. Büyük Britanya, Irlanda, Danimarka, Portekiz, İspanya ve Ibid., Yunanistan' ın aksine 1995"te üyeliğe giren Isveç, Avusturya ve Finlandiya ile günümüze kadar herhangi bir katılma protokolü imzalanmamıştır.
75.ATAD, 30 Eylül 1987 tarihli Demirel kararı , Rs. 12/86, Slg. 1987,3719, Rn. 9.
76.Bkz. Vedder, Art. 238 EGV, Rn. 4; Krück, Völkerrechtliche Vertraege im Recht der Europöischen Gemeinschaften, s. 63; Richter, Die Assoziierung osteuropaeischer Staaten durch die Europöischen Gemein-schaft, s. 188; Everling, Die Neuregelung des Assoziationsverhöltnisses zwischen der Europöischen Ge-meinschaft und den afrikanischen Staaten und Madagaskar sowie den überseeischen Löndern und Hoheitsge-bieten, s. 462; Hummer, Der EWR und seine Auswirkungen auf Österreich, s. 368, Petersmann, Ibid., s. 266; Seidl-Hohenveldern/Loibl, Ibid., Rn. 515.
77. ATAD, 12 Aralık 1991 tarihli ve 1/91 sayılı Avrupa Ekonomik Alanı Bilirkişi kararı , Slg. 1991, 1-6079.
78.Gilsdorf, Art. 238 EWGV, Fn. 20.
79. 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararının 60. maddesi ve 5/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı , gümrük birliğinin iyi işlemesinin sağlanması için, Türk uzmanlarının Avrupa Toplulukları Komisyonunun belirli bazı teknik komitelerin çalışmalarına katılabileceğini öngörmektedir. Ancak burada Türk uzmanların oy hakları söz konusu olmadığı için, gerçek anlamda bir katılmadan bahsedilemez.
80.Bkz. Dipnotlar 58 ve 59.
81.İkincil hukuk, andlaşmanın verdiği yetkilere dayanılarak yaratan hukuk olarak tanımlanmaktadır.
82 Krş . Geiger, Grundgesetz und Völkerrecht, s. 86.
83 Viyana Konvansiyonun hükümlerinin Ankara Andlaşması'na uygulanamayacağı ileri sürülmüştür. Zira. Konvansiyonun sadece devletler arasında yapılan ve 1969 yılından sonra imzalanan uluslararası andlaşmalar için geçerli olacağı öngörülmüştür. Ankara Andlaşmasına sadece üye devletler değil, uluslararası örgüt konumuyla Avrupa Topluluğu da taraf konumdadır ve 1969 yılından önce imzalanmıştır. Ancak burada hemen belirtilmelidir ki, Konvansiyonun hükümleri aynı zamanda uluslararası örf ve adet kuralları niteliğini haizdirler. Dolaysıyla, Konvansiyonda düzenlenmi ş olan bu hükümler, uluslararası örf ve adet hukuku kuralları olarak Ankara Andlaşması hakkında da uygulama alanı bulacaktır.
84.Bkz. m. 90 Anayasa.
85. Topluluk tarafının oyu bir iç andlaşma esasında belirlenmektedir. Bu andlaşma hükümlerine göre, ticari konularda, ortak vaziyet bizzat Roma Andla şması'nın kurallarına göre, yani genel olarak Komisyonun teklifi üzerine Konseyin karar vermesiyle alınmaktadır. Diğer konularda ise, Komisyona danışı ldı ktan sonra Konsey veya Konsey halinde toplanan üye devletlerin hükümet temsilcileri tarafından alınacak ortak vaziyet saptanmaktadır.
86. Bu durum, Alman doktrininde Kompetenz-Kompetenz (yetki yetkisi) olarak ifade edilmektedir.
87 Ortaklık Konseyinin 11 Aralık 2000 toplantısında tarama sürecinin izlenmesini sağlayacak Ortaklık Komitesine bağlı olarak sekiz alt komitenin kurulması kararı alınmıştır.

APA	can h (2003). Türkiye-Avrupa Topluluğu Ortaklık İlişkisinin Hukuki Çerçevesi. , 19 - 43.
Chicago	can hacı Türkiye-Avrupa Topluluğu Ortaklık İlişkisinin Hukuki Çerçevesi. (2003): 19 - 43.
MLA	can hacı Türkiye-Avrupa Topluluğu Ortaklık İlişkisinin Hukuki Çerçevesi. , 2003, ss.19 - 43.
AMA	can h Türkiye-Avrupa Topluluğu Ortaklık İlişkisinin Hukuki Çerçevesi. . 2003; 19 - 43.
Vancouver	can h Türkiye-Avrupa Topluluğu Ortaklık İlişkisinin Hukuki Çerçevesi. . 2003; 19 - 43.
IEEE	can h "Türkiye-Avrupa Topluluğu Ortaklık İlişkisinin Hukuki Çerçevesi." , ss.19 - 43, 2003.
ISNAD	can, hacı. "Türkiye-Avrupa Topluluğu Ortaklık İlişkisinin Hukuki Çerçevesi". (2003), 19-43.

APA	can h (2003). Türkiye-Avrupa Topluluğu Ortaklık İlişkisinin Hukuki Çerçevesi. Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi, 3(1), 19 - 43.
Chicago	can hacı Türkiye-Avrupa Topluluğu Ortaklık İlişkisinin Hukuki Çerçevesi. Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi 3, no.1 (2003): 19 - 43.
MLA	can hacı Türkiye-Avrupa Topluluğu Ortaklık İlişkisinin Hukuki Çerçevesi. Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi, vol.3, no.1, 2003, ss.19 - 43.
AMA	can h Türkiye-Avrupa Topluluğu Ortaklık İlişkisinin Hukuki Çerçevesi. Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi. 2003; 3(1): 19 - 43.
Vancouver	can h Türkiye-Avrupa Topluluğu Ortaklık İlişkisinin Hukuki Çerçevesi. Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi. 2003; 3(1): 19 - 43.
IEEE	can h "Türkiye-Avrupa Topluluğu Ortaklık İlişkisinin Hukuki Çerçevesi." Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi, 3, ss.19 - 43, 2003.
ISNAD	can, hacı. "Türkiye-Avrupa Topluluğu Ortaklık İlişkisinin Hukuki Çerçevesi". Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi 3/1 (2003), 19-43.