Özel Gereksinimli 3-6 Yaş Çocukların Ebeveynlerinin Stres Düzeyleri ile Rolleri Arasındaki İlişki

Tülay İLHAN (Hacettepe Üniversitesi)
Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi
61 9
Yıl: 2017 Cilt: 18 Sayı: 3 Sayfa Aralığı: 383 - 400 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Özel Gereksinimli 3-6 Yaş Çocukların Ebeveynlerinin Stres Düzeyleri ile Rolleri Arasındaki İlişki

Öz:
Özel gereksinimli olsun ya da olmasın tüm çocukların gelişim ve eğitimi üzerinde ebeveyn rollerinin niteliği önemli bir etkiye sahiptir. Ancak, özel gereksinimli bir çocuğa sahip olmak ebeveynlerin daha fazla stres yaşamasına yol açabilmektedir. Bu durum da özel gereksinimli çocuğu olan ebeveynlerin uygun ve destekleyici ebeveyn rollerini yerine getirmelerini engelleyebilmektedir. Özel gereksinimli çocukların ebeveynlerinin stres kaynaklarını gidermek için öncelikle strese neden olan faktörleri açıklamak gerekmektedir. Bu sayede söz konusu ebeveynlerin etkili ebeveynlik rollerini göstermelerini engelleyen stres kaynakları giderilebilir. Bu çalışmanın amacı, 3-6 yaş aralığında özel gereksinimli çocuğu olan ebeveynlerin yaşadığı stres ile ebeveyn rolleri arasındaki ilişkiyi açıklamak ve bu ilişkinin yönünü ve düzeyini belirlemektir. Özel gereksinimli çocuğa sahip 48 ebeveynin katıldığı araştırmada nicel araştırma yöntemlerinden olan ilişkisel model kullanılmıştır. Veri toplama araçları olarak Algılanan Stres Ölçeği (ASÖ) ve Aile Değerlendirme Ölçeği'nin (ADÖ) alt ölçeği olan Roller Ölçeği kullanılmıştır. Analiz sonucunda ebeveynlerin stres düzeyleri ile ebeveyn rolleri arasında negatif yönde anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Araştırmadan elde edilen bulguların ışığında ebeveyn stresinin olası nedenleri tartışılarak ebeveyn stresini azaltmaya yönelik önerilerde bulunulmuştur
Anahtar Kelime:

Konular: Aile Çalışmaları
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Abbeduto, L., Seltzer, M. M., Shattuck, P., Krauss, M. W., Orsmond, G., & Murphy, M. M. (2004). Psychological well-being and coping in mothers of youths with autism, down syndrome, or fragile X syndrome. American Journal on Mental Retardation, 109(3), 237-254.
  • Abidin, R. R. (2012). Parenting stres index (4th ed). Lutz: PAR. Akkök, F., Aşkar, P., & Karancı, N. (1992). Özürlü bir çocuğa sahip anne-babalardaki stresin yordanması. Özel Eğitim Dergisi, 1(2), 8-12.
  • Akmeşe, P. P., & Kayhan, N. (2014). Okul öncesi ve ilkokula devam eden özel gereksinimli öğrencilerin aile katılım düzeylerinin incelenmesi. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 43(2), 39-56.
  • Al-Gamal, E., & Long, T. (2013). Psychological distress and perceived support among Jordaninan parents living with a child with cerebral palsy: Across-sectional study. Scandinavian Journal of Caring Sciences, 27(3), 624-631.
  • Ataman, A. (2005). Özel gereksinimli çocuklar ve özel eğitime giriş. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
  • Aydoğan-Akıncı, A., & Darıca, N., (2000). Özürlü çocuğa sahip anne-babaların umutsuzluk düzeylerinin incelenmesi. Çocuk Forumu Dergisi, 3(2), 25-31.
  • Bahar, A., Bahar, G., Savaş, H. A., & Parlar, S. (2009). Engelli çocukların annelerinin depresyon ve anksiyete düzeyleri ile stresle basa çıkma tarzlarının belirlenmesi. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, 4(11), 97-112.
  • Bakkaloğlu, H. (2013). Ebeveynlerin gözüyle özel gereksinimli çocukların erken müdahaleden okul öncesi programlara geçiş süreci. Eğitim ve Bilim, 38(169), 311-327.
  • Baxter, C., Cummins, R., & Yiolitis, L. (2000). Parental stress attributed to family members with and without disability: A longitudinal study. Journal of Intellectual and Development Disability, 25(2), 105-118.
  • Beckman, P. J. (1983). The influence of selected child characteristics on stress in families of handicapped infants. American Journal of Mental Deficiency, 88(2), 150-156.
  • Beckman, P. J. (1991). Comparison of mothers' and fathers' perceptions of the effect of young children with and without disabilities. American Journal on Mental Retardation, 95(5), 585-595.
  • Belsky, J., Woodworth, S., & Crnic, K. (1996). Troubled family interaction during childhood. Development and Psychopathology, 8(3), 477-495.
  • Ben, R., Akiva, T., Arel, S., & Roeser, R. W. (2012). Mindfulness training effects for parents and educators of children with special needs. Developmental Psychology, 48(5), 1476-1487.
  • Bilge A., Öğce, F., Genç, R. E., & Oran, N. T. (2009). Algılanan stres ölçeği (ASÖ)'nin Türkçe versiyonunun psikometrik uygunluğu. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 2(25), 61-72.
  • Boys and Girls Clubs of America (2004). Developmental Characteristics of Youth. Retrieved from http://www.bgcgrandrapids.org/uploads/files/Youth_Development_Characteristics.pdf
  • Bronfenbrenner, U. (1979). Theecology of human development. USA: Harvard University Press.
  • Bulut, I. (1993). Ruh hastalığının aile işlevlerine etkisi. Ankara: Başbakanlık Kadın ve Sosyal Hizmetler Müsteşarlığı Yayınları.
  • Büyüköztürk, Ş. (2016). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı (22. baskı). Ankara: Pegem Akademi
  • Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2016). Bilimsel araştırma yöntemleri (20. baskı). Ankara: Pegem Akademi.
  • Byrne, M. B., Hurley, D. A., Daly, L. & Cunningham, C. G. (2010). Health status of caregivers of children with cerebral palsy. Child: Care, Health and Development, 36(5), 696-702.
  • Ceylan, R. (2004). Entegre eğitime katılan ve katılmayan engelli çocukların annelerinin depresyon ve umutsuzluk düzeylerinin incelenmesi (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
  • Cohen, S., Kamarck, T., & Mermelstein, R. (1983). A global measure of perceived stress. Journal of Health and Social Behavior, 24(4), 385-396.
  • Coşkun, D. (2013). Fiziksel engelli çocuğu olan ebeveynlerde bakım yükünün ve aile işlevlerinin değerlendirilmesi (Yayımlanmamış doktora tezi). Atatürk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
  • Coşkun, Y., & Akkaş, G. (2009). Engelli çocuğu olan annelerin sürekli kaygı düzeyleri ile sosyal destek algıları arasındaki ilişki. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1), 213-227.
  • Dardas, D. A., & Ahmad, M. M. (2014). Psychometric properties of the parenting stress index with parents of children with autistic disorder. Journal of Intellectual Disability Research, 58(6), 560-571.
  • Dereli, E. (2012). Zihinsel yetersizliği olan ve olmayan okul öncesi dönem çocukların anne-babalarının benlik saygısı, kaygı düzeyleri ve anne-baba tutumlarının bazı değişkenler açısından karşılaştırılması. The Journal of Academic Social Science Studies, 5(5), 475-491.
  • Diken, İ. H. (2009). Turkish mothers' self-efficacy beliefs and styles of interactions with their children with language delays. Early Child Development and Care, 179(4), 425-436.
  • Dönmez, N. B. (2010). Öğretmenlik programları için özel eğitim. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
  • Duygun, T., & Sezgin, N. (2003). Zihinsel engelli ve sağlıklı çocuk annelerinde stres belirtileri, stresle başa çıkma tarzları ve algılanan sosyal desteğin tükenmişlik düzeyine olan etkisi. Türk Psikoloji Dergisi, 18(52), 37- 52.
  • Dyson, L. L. (1991). Families of young children with handicaps: Parental stres and family functioning. American Journal on Mental Retardation, 95(6), 623-629.
  • Epstein, N.B., Baldwin, L.M. & Bishop, D.S. (1983). The McMaster family assessment device. Journal of Marital and Family Therapy, 9(2), 171-180.
  • Ergin, D., Şen, N., Eryılmaz, N., Pekuslu, S., & Kayacı, M. (2007). Engelli çocuğa sahip ebeveynlerin depresyon düzeyi ve etkileyen faktörlerin belirlenmesi. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 10(1), 41-48.
  • Ersoy, Ö., & Çürük, N. (2009). Özel gereksinimli çocuğa sahip annelerde sosyal desteğin önemi. Aile ve Toplum Eğitim-Kültür ve Araştırma Dergisi, 5(17), 104-110.
  • Flynt, S. W., & Wood, T. A. (1989). Stress and coping of mothers of children with moderate mental retardation. AmericanJ ournal on Mental Retardation, 94(3), 278-283.
  • Fırat, S. (2000). Otistik ve zihinsel özürlü çocukların annelerinde kaygı, depresyon, aleksitimi ve genel psikolojik Değerlendirme (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
  • Giovagnoli, G., Postorino, V., Fatta, L. M., Sanges, V., Peppo, L. D., Vassena, L. et al. (2015). Behavioral and emotional profile and parental stress in preschool children with autism spectrum disorder. Research in Developmental Disabilities, 45-46, 411-421. Retrieved from: https://www.researchgate.net/publication/281364188_Behavioral_and_emotional_profile_and_parental _stress_in_preschool_children_with_autism_spectrum_disorder?enrichId=rgreq26493e759a19ca32201f 1fcdfc74f3a0XXX&enrichSource=Y292ZXJQYWdlOzI4MTM2NDE4ODtBUzoyODYyMjQxNjcyNA xNjBAMTQ0NTI1MjU2NzUwNA%3D%3D&el=1_x_2&_esc=publicationCoverPdf
  • Güçlü, N. (2001). Stres yönetimi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(1),91-109.
  • Hodge, D., Hoffman, C. D., & Sweeney, D. P. (2011). Increased psychopathology in parents of children with autism: Geneticli ability or burden of caregiving? Journal of Developmental anda Physical Disabilities, 23(3), 227-239.
  • Johnston, C., Hessl, D., Blasey, C., Eliez, S., Erba, H., Dyer-Friedman, J., Glaser, B., & Reiss, A. L. (2003).
  • Factors associated with parenting stress in mothers of children with fragile X syndrome. Journal of Developmental and Behavioral Pediatrics, 24(4), 267-275.
  • Kaçan-Softa, H. (2012). Engelli çocuğa sahip ebeveynlerinn depresyon düzeylerinin incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 21(2), 589-600.
  • Kaner, S. (2002). Aile stres değerlendirme ölçeği (The questionnaire on resources and stress/QRS-F) faktör yapısı, güvenirlik ve geçerlik çalışmaları. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 34(1-2),1-10.
  • Kaner, S. (2004). Engelli çocukları olan ana babaların algıladıkları stres, sosyal destek ve yaşam doyumlarının incelenmesi (Proje Numarası: 2001-0901-007). Ankara: Ankara Üniversitesi Rektörlüğü Araştırma Projesi.
  • Kaner, S. (2009). Aile katılımı ve işbirliği. B. Sucuoğlu (Ed.), Zihin engelliler ve eğitimleri içinde (ss. 352-405). Ankara: Kök Yayıncılık.
  • Keen, D. (2007). Parents, families and partnerships: Issues and considerations. International Journal of Disability, Development andEducation, 54(3), 339-349.
  • Küçüker, S. (2001). Erken eğitimin gelişimsel geriliği olan çocukların anne-babalarının stres ve depresyon düzeyleri üzerindeki etkisinin incelenmesi. Özel Eğitim Dergisi, 3(1), 1-11.
  • Küllü, Z. (2008). Özürlü çocuğa sahip ebeveynlerde depresyon durumunun değerlendirilmesi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Kayseri.
  • MacPhee, D., Benson, J.B. & Bullock, D. (1986). Influences on maternal self-perceptions. International Conference on Infant Studies. Los Angeles, April 1986. Retrieved from https://www.researchgate.net/publication/247228486_Influences_on_Maternal_Self-Perceptions Milli Eğitim Bakanlığı. (2007). Mesleki Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi. Çocuk gelişimi ve eğitimi (s. 1-50). https://hbogm.meb.gov.tr/modulerprogramlar/kursprogramlari/cocukgelisim/moduller/ailevecocuk.pdf adresinden 28 Nisan 2017 tarihinde alınmıştır.
  • Miller, W., Epstein, N. B., Bishop, D. S., & Keitner, G. I. (1985). The McMaster family assesment device: Reliability and validity. Journal of Marital and Family Therapy, 11(4), 345-356.
  • Morkoç, Ö. Ç., & Acar, E. A. (2014). 4-5 yaş grubu çocuklarına yönelik çok amaçlı erken müdahale programının etkililiğinin belirlenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 14(5), 1835-1860.
  • O'Brien, M., Asay, J. H., & McCluskey-Fawcett, K. (1999). Family functioning and maternal depression following premature birth. Journal of Reproductive and Infant Psychology, 17(2), 175-188.
  • Özeke Kocabaş, E. (2006). Eğitim sürecinde aile katılımı: Dünyada ve Türkiye' deki çalışmalar. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(26), 143- 153.
  • Rivard, M., Terroux, A., Parent-Boursier, C., & Mercier, C. (2014). Determinants of stress in parents of children with autism spectrum disorders. Journal of Autism and Developmental Disorders, 44(7), 1609-1620.
  • Selimoğlu, Ö. G., Özdemir, S., Töret, G., & Özkubat, U. (2013). Otizmli çocuğa sahip ebeveynlerin otizm tanılama sürecinde ve tanı sonrasında yaşadıkları deneyimlerine ilişkin görüşlerinin incelenmesi. International Journal of Early Childhood Special Education, 5(2), 129-167.
  • Simmerman, S., Blacher J., & Baker, B. (2001). Fathers and mothers perceptions of father involvement in families with young children with a disability. Journal of Intellectual Developmental Disability, 26(4), 325-338.
  • Suksy, S., Dumciene, A., & Lapenine, D. (2015). Parental involvement in inclusive education of children with special educational needs. Social Behavior and Personality, 43(2), 327-338.
  • Tabachnick, B. G. & Fidell, L. S. (2013). Using multivariate statistics (6th edition). Northridge: Pearson.
  • Thatcher, S. B. (2012). Increasing parental involvement of special education students: The creation of smartphonefriendly, web-based legal and procedural resources. All Graduate Plan B and Other Reports, Paper147.
  • Weiss, M. J. (2002). Hardiness and social support as predictors of stress in mothers of typical children, children with autism and children with mental retardation. Autism, 6(1), 115-130.
  • White, N., & Hastings, R. P. (2004). Social and professional support for parents of adolescents with severe intellectual disabilities. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 17(3), 181-190.
  • Wilmshurst, L., & Brue, A. W. (2005). A parent's guide to special education. New York: Amacom Books.
  • Woods, K. (2011). Examining the effect of medical risk, parental stress, and self-efficacy on parent behaviors and the home environment of premature children (Doctoral dissertation, Nebraska Institute of Psychological Studies in Education). Retrieved from http://digitalcommons.unl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1131&context=cehsdiss
APA İLHAN T (2017). Özel Gereksinimli 3-6 Yaş Çocukların Ebeveynlerinin Stres Düzeyleri ile Rolleri Arasındaki İlişki. , 383 - 400.
Chicago İLHAN TÜLAY Özel Gereksinimli 3-6 Yaş Çocukların Ebeveynlerinin Stres Düzeyleri ile Rolleri Arasındaki İlişki. (2017): 383 - 400.
MLA İLHAN TÜLAY Özel Gereksinimli 3-6 Yaş Çocukların Ebeveynlerinin Stres Düzeyleri ile Rolleri Arasındaki İlişki. , 2017, ss.383 - 400.
AMA İLHAN T Özel Gereksinimli 3-6 Yaş Çocukların Ebeveynlerinin Stres Düzeyleri ile Rolleri Arasındaki İlişki. . 2017; 383 - 400.
Vancouver İLHAN T Özel Gereksinimli 3-6 Yaş Çocukların Ebeveynlerinin Stres Düzeyleri ile Rolleri Arasındaki İlişki. . 2017; 383 - 400.
IEEE İLHAN T "Özel Gereksinimli 3-6 Yaş Çocukların Ebeveynlerinin Stres Düzeyleri ile Rolleri Arasındaki İlişki." , ss.383 - 400, 2017.
ISNAD İLHAN, TÜLAY. "Özel Gereksinimli 3-6 Yaş Çocukların Ebeveynlerinin Stres Düzeyleri ile Rolleri Arasındaki İlişki". (2017), 383-400.
APA İLHAN T (2017). Özel Gereksinimli 3-6 Yaş Çocukların Ebeveynlerinin Stres Düzeyleri ile Rolleri Arasındaki İlişki. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 18(3), 383 - 400.
Chicago İLHAN TÜLAY Özel Gereksinimli 3-6 Yaş Çocukların Ebeveynlerinin Stres Düzeyleri ile Rolleri Arasındaki İlişki. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi 18, no.3 (2017): 383 - 400.
MLA İLHAN TÜLAY Özel Gereksinimli 3-6 Yaş Çocukların Ebeveynlerinin Stres Düzeyleri ile Rolleri Arasındaki İlişki. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, vol.18, no.3, 2017, ss.383 - 400.
AMA İLHAN T Özel Gereksinimli 3-6 Yaş Çocukların Ebeveynlerinin Stres Düzeyleri ile Rolleri Arasındaki İlişki. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi. 2017; 18(3): 383 - 400.
Vancouver İLHAN T Özel Gereksinimli 3-6 Yaş Çocukların Ebeveynlerinin Stres Düzeyleri ile Rolleri Arasındaki İlişki. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi. 2017; 18(3): 383 - 400.
IEEE İLHAN T "Özel Gereksinimli 3-6 Yaş Çocukların Ebeveynlerinin Stres Düzeyleri ile Rolleri Arasındaki İlişki." Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 18, ss.383 - 400, 2017.
ISNAD İLHAN, TÜLAY. "Özel Gereksinimli 3-6 Yaş Çocukların Ebeveynlerinin Stres Düzeyleri ile Rolleri Arasındaki İlişki". Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi 18/3 (2017), 383-400.
Sayfa Oluşturulma Tarihi
23-04-2024 4:28

İLETİŞİM

TÜBİTAK ULAKBİM TR Dizin

Yüzüncüyıl, İşçi Blokları Mahallesi

Muhsin Yazıcıoğlu Caddesi No:51/C

06530 Çankaya / ANKARA +90 (312) 298 92 00

trdizin@tubitak.gov.tr

TÜBİTAK ULAKBİM Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi Cahit Arf Bilgi Merkezi © Tüm Hakları Saklıdır. Gizlilik Politikası Kullanım Şartları