Yıl: 2010 Cilt: 10 Sayı: 3 Sayfa Aralığı: 199 - 246 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

KARMATÎLER: ORTAYA ÇIKIŞLARI,FİKİRLERİ, EDEBİYATI ve İSLAM DÜŞÜNCESİNE KATKILARI

Öz:
Karmatîlik, İsmâilîlik içerisinde III./IX. asrın ortalarında tarih sahnesine çıkmış siyasi bir harekettir. İsmâlî davetin başında bulunan Ubeydullah el-Mehdî'nin 286/899 yılında İsmâilî imâmet öğretisinde yaptığı köklü değişikliklerin Hamdan Karmat ve taraftarlarınca kabul edilmemesi neticesinde Irak'taki davet Karmatîlik adıyla bağımsız bir harekete dönüşmüş ve İsmâilîlik Fatımîler ve Karmatîler olmak üzere iki ana kola ayrılmıştır. Karmatî İsmâilîliği'nin kendisine dayandığı ilk İsmâilî fikirler Maniheizm, Sâbiîlik ve Deysâniyye gibi akımların fikirlerinin İslâm düşüncesiyle harmanlanması sonucu teşekkül etmiş olup; kurtuluş için ilahî kaynaklı gizli bilginin elde edilmesi gerektiği tezine dayalı düalist bir karakter taşımaktadır. Horasan-Mâverâünnehir Karmatîleri bu ilk İsmâilî öğretiyi Yeni Eflâtuncu bir bakış açısıyla yeniden yorumlamışlardırFatımî-Karmatî bölünmesinden sonra Karmatî gruplar lidersiz kalmışlar, her dâîkendi davet bölgesinde faaliyette bulunmaya ve Muhammed b. İsmâil'in yakınbir zamanda Mehdî olarak döneceği yönündeki eski öğretiyi savunmaya devametmiştir. Bahreyn ve Irak'taki Karmatî hareketler, yakın zamanda zuhur edeceğiniiddia ettikleri Mehdî'nin ortaya çıkışının gecikmesine ve taraftarlarının buyöndeki beklentilerinin zayıflamasına bağlı olarak siyasi güçlerini kaybetmişlerdir.Bu durum Horasan-Mâverâünnehir Karmatîleri'nde de ciddi bir duraklamave gerilemeye sebebiyet vermiştir. Ancak bu bölgedeki dâîler öğretiye özel birönem vererek davetin ayakta kalmasını başarmışlardır.
Anahtar Kelime:

Konular: Din Bilimi

The Qarmatians: Their Appearance, Theologies, Literatures and Contributions to Islamic Thought

Öz:
The Qarmatism is a political movement that appeared on the historical stage in the middle of the III./IX. century. After Hamdan Qarmat, the chief Ismailite missionary of Iraq, and his followers rejected the fundamental reforms in the Ismailite teaching of imamate made by Ubeyd Allah al-Mahdi, the then leader of Ismailite mission, in 286/899, the Ismailite mission in Iraq turned into an independent movement under the name of Qarmatis, thus Ismailis split into two main branches as Fatimids and Qarmatis. The views of Manichaeism, Mandaeanism and Daysanism, which had merged into Islamic thought before, played a significant role in the shape of the earliest Ismailite views which Qarmati-Ismailism based on, and they had a dualistic character, since they held that the divine secret knowledge was necessary for salvation. Afterwards, the Qarmatis of Khurasan and Transoxania reinterpreted these earliest Ismailite teachings in line with Neo-Platonist point of viewAfter the Fatimid-Qarmati schism, the Qarmati groups remained without aleader, so, all Qarmati missionary kept on propagating, in their regions, theoriginal teaching that Muhammad b. Ismail was the Mahdi and would reappearin an imminent future. Since the imminent advent of Mahdi was delayed, whichhad been claimed by them, and the expectations of their followers on this pointweakened, the Qarmati movements in Bahrain and Iraq lost their politicalpower. This led to a serious withdrawal and decline in the Qarmatis of Khurasanand Transoxania. However, by attaching a special importance to the teaching,the missionaries in these regions succeeded in surviving the mission there.
Anahtar Kelime:

Konular: Din Bilimi
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • EL-ALEVÎ, Ali b. Muhammed (327/938'den sonra), Sîretü'l-Hâdî ile'l-Hakk Yahyâ b. Hüseyin, Thk. Süheyl Zekkâr, Beyrut, 1972.
  • AVCU, Ali, Karmatîler'in Doğuşu ve Gelişim Süreci, Yatınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2009.
  • CA'FER b. Mansûr el-Yemen (350-360/960-970 civarı), Serâir ve Esrâru'n-Nurekâ, Thk. Mustafa Gâlib, Beyrut, 1984.
  • Kitâbu'l-'Âlim ve'l-Ğulâm, Thk. J. W. Morris, London, 2001.
  • Kitâbu'l-Keşf, Thk. Mustafa Gâlib, Beyrut, 1984.
  • DAFTARY, Farhad, İsmaililer Tarih ve Kuram, Çev. Ercüment Özkaya, Rastlantı Yay., Ankara, 2001.
  • DEYLEMÎ, Muhammed b. Hasan (VIII./XIV. asrın başları), Beyânu Mezâhibi'l-Bâtıniyye ve Butlânihî, Kavâidu 'Akâidi Ali Muhammed içinde, Thk. R. Strothmann, Riyad, Trz.
  • EBÛ TEMMÂM (IV./X. yüzyılın ortaları), Kitâbu Şecereti'l-Yakîn, Thk. Ârif Tâmir, Beyrut, 1982.
  • EKİNCİ, Abdullah, IX.-XI. Yüzyıllarda Karmatiler'in Siyasi, Sosyal ve İktisadi Faaliyetleri, Doktora Tezi, FÜSBE, Elazığ, 2002.
  • GAZÂLÎ, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed (505/1111), Bâtınîliğin İçyüzü, Çev. Avni İlhan, TDVY, Ankara, 1993.
  • IRAKÎ, Ebû Muhammed Osman (V./XI. asır), Sapıkların ve Dinsizlerin Çeşitli Mezhepleri, Çev. Y. Kutluay Ankara, 1962.
  • İBNÜ'L-CEVZÎ, Ebû'l-Feth Abdurrahman (597/1200), el-Muntazam fî Tavârîhi'l-Mülûk ve'l-Ümem, Thk. S. Zekkar, Beyrut, 1995.
  • İBNÜ'D-DEVÂDÂRÎ, Ebû Bekr b. Abdullah b. Aybek (713/1313), Kenzü'd-Dürer, Thk. Salahaddîn el-Müneccid, Kahite, 1961.
  • İBNÜ'L-ESÎR, Ebû'l-Hasen Ali b. Muhammed (630/1223), el-Kâmil fî't-Târîh, Çev. Ahmet Ağırakça, Bahar Yay., İstanbul, Trz.
  • İBN HAVKAL, Ebû'l-Kâsım Muhammed (367/977), Sûretü'l-Arz, Nşr. J. H. Kramers, Leiden, 1939.
  • İBN KESÎR, İsmâ'îl b. 'Umer (774/1372), el-Bidâye ve'n-Nihâye fî't-Târîh, Mısır, Trz.
  • İBN NEDÎM, Ebû'l-Ferec Muhammed (385/995), el-Fihrist, Thk. İ. Ramadan, Beyrut, 1994.
  • İDRİSÎ, İdris b. 'İmâduddîn b. Hasan (872/1467), 'Uyûnu'l-Ahbâr, Thk. Mustafa Gâlib, Dâru'l-Endelüs, Beyrut, 1986.
  • KADI ABDÜLCEBBÂR b. Ahmed el-Hemedânî (415/1020), Tesbîtü Delâili'n-Nübüvve, Thk. Abdülkerîm Osman, Beyrut, Trz.
  • KADI NU'MAN b. Muhammed (363/974), İftitâhu'd-Da've, Thk. Vedat el-Kâdî, Beyrut, 1970.
  • KİRMÂNÎ, Hamîdüddîn Ahmed b. Abdullah (411/1020), Kitâbu'-Riyâd, Thk. Arif Tâmir, Beyrut, 1960.
  • KUMMÎ, Sa'd b. Abdillah el-Eş'arî (300/912)-NEVBAHTÎ, Hasan b. Mûsâ (302/915'li yıllar), Şiî Fırkalar Kitâbu'l-Makâlât ve'l-Fırak-Fıraku'ş-Şîa, Çev. H. Onat-S. Hizmetli-S. Kutlu-R. Şimşek, Ankara Okulu Yay., Ankara, 2004.
  • MADELUNG, Wilferd, "Das Imamat in der Frühen İsmailitischen Lehre", Der Islam, XXXVI, (1961), 43-135.
  • MAKRİZÎ Ahmed b. Ali (845/1442), İtti'âzu'l-Hunefâ bi Zikri Eimmeti'l-Hulefâ, Thk. Cemâluddîn eş-Şeyyâl, Kahire, 1948.
  • MANSÛR EL-YEMEN, Hüseyin b. Hevşeb (302/914), Kitâbu'r-Rüşd ve'l-Hidâye, Ed. K. Hüseyin, Collectanea içinde, Leiden, 1947.
  • NASIR HÜSREV (481/1088), Sefername, Çev. A. Terzi, İst., 1985.
  • Hanu'l-İhvân (Dostlar Sofrası), Çev. M. Kanar, İst., 1995.
  • NÎSÂBÛRÎ, Ahmed b. İbrâhim (V./XI. asrın başları), İstitâru'l-İmâm, Nşr. S. Zekkâr, Ahbâru'l-Karâmıta içerisinde, Riyad, 1989.
  • NİZAMÜLMÜLK, Ebû Ali (484/1092), Siyasetnâme, İst., 2003.
  • NOMOTO, Shin, Early Ismâ'îlî Thought on Prophecy According to the Kitâb al-Islâh by Abû Hâtim al-Râzî, Ph. D. Diss., Mcgill University, Montreal, 1999.
  • NUVEYRÎ, Ahmed b. Abdilvehhâb (733/1332), Nihâyetü'l-Ereb fî Fünûni'l-Edeb, Thk. M. Câbir el-Hînî, Kâhire, 1984.
  • RÂZÎ, Ebû Hâtim Ahmed b. Hamdân (322/934), Kitâbu'l-Islâh, Thk. H. Minûçehr-M. Muhakkik, Tahran, 2004.
  • SÂBİÎ, Sâbit b. Sinan (365/973), Târîhu Ahbâri'l-Karâmıta, Nşr. S. Zekkar, Ahbâru'lKarâmıta içinde, Riyad, 1989.
  • SİCİSTÂNÎ, Ebû Ya'kûb İshak b. Ahmed (360/970'ten sonra), Kitâbu'l-İftihâr, Thk. Mustafa Gâlib, Dâru'l-Endelüs, 1980.
  • Kitâbu İsbâti'n-Nübûât, Thk. Arif Tâmir, Beyrut, 1982.
  • Tuhfetü'l-Müstecîbîn, Thk. Ârif Tâmir, Selâsu Rasâili İsmâiliyye içerisinde, Beyrut, 1983.
  • Keşfu'l-Mahcûb, Nşr. Hanry Corbin, Pâris/Tahran, 1988.
  • STERN, S. M., "The Early Ismâ'îlî Missionaries in Nort-West Persia and in Khurasan and Transoxania" Studies in Early Ismâ'îlism içinde, Leiden, 1983, (189-223).
  • TABERÎ, Ebû Ca'fer Muhammed b. Cerir (310/922), Târîhu'l-Ümem ve'l-Mülûk, Thk. Muhammed Ebu'l-Fadl İbrâhim, Beyrut, Trz.
  • TAN, Muzaffer, İsmaililiğin Teşekkül Süreci, Basılmamış Doktora Tezi, AÜSBE, Ankara, 2005.
  • WALKER, Paul, Early Philosophical Shiism, Cambridge, 1993.
  • YEMENÎ, Muhammed b. Muhammed (IV./X. yüzyılın ikinci yarısı), Sîretü Ca'fer el-Hâcib, Nşr. W. Iwanov, Rise of the Fatimids içinde, Calcutta, 1942, (184-223).
  • ZEKKAR, Süheyl, Ahbâru'l-Karâmıta, Dâru'l-Kevser, Riyad, 1989
APA AVCU A (2010). KARMATÎLER: ORTAYA ÇIKIŞLARI,FİKİRLERİ, EDEBİYATI ve İSLAM DÜŞÜNCESİNE KATKILARI. , 199 - 246.
Chicago AVCU Ali KARMATÎLER: ORTAYA ÇIKIŞLARI,FİKİRLERİ, EDEBİYATI ve İSLAM DÜŞÜNCESİNE KATKILARI. (2010): 199 - 246.
MLA AVCU Ali KARMATÎLER: ORTAYA ÇIKIŞLARI,FİKİRLERİ, EDEBİYATI ve İSLAM DÜŞÜNCESİNE KATKILARI. , 2010, ss.199 - 246.
AMA AVCU A KARMATÎLER: ORTAYA ÇIKIŞLARI,FİKİRLERİ, EDEBİYATI ve İSLAM DÜŞÜNCESİNE KATKILARI. . 2010; 199 - 246.
Vancouver AVCU A KARMATÎLER: ORTAYA ÇIKIŞLARI,FİKİRLERİ, EDEBİYATI ve İSLAM DÜŞÜNCESİNE KATKILARI. . 2010; 199 - 246.
IEEE AVCU A "KARMATÎLER: ORTAYA ÇIKIŞLARI,FİKİRLERİ, EDEBİYATI ve İSLAM DÜŞÜNCESİNE KATKILARI." , ss.199 - 246, 2010.
ISNAD AVCU, Ali. "KARMATÎLER: ORTAYA ÇIKIŞLARI,FİKİRLERİ, EDEBİYATI ve İSLAM DÜŞÜNCESİNE KATKILARI". (2010), 199-246.
APA AVCU A (2010). KARMATÎLER: ORTAYA ÇIKIŞLARI,FİKİRLERİ, EDEBİYATI ve İSLAM DÜŞÜNCESİNE KATKILARI. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 10(3), 199 - 246.
Chicago AVCU Ali KARMATÎLER: ORTAYA ÇIKIŞLARI,FİKİRLERİ, EDEBİYATI ve İSLAM DÜŞÜNCESİNE KATKILARI. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 10, no.3 (2010): 199 - 246.
MLA AVCU Ali KARMATÎLER: ORTAYA ÇIKIŞLARI,FİKİRLERİ, EDEBİYATI ve İSLAM DÜŞÜNCESİNE KATKILARI. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, vol.10, no.3, 2010, ss.199 - 246.
AMA AVCU A KARMATÎLER: ORTAYA ÇIKIŞLARI,FİKİRLERİ, EDEBİYATI ve İSLAM DÜŞÜNCESİNE KATKILARI. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi. 2010; 10(3): 199 - 246.
Vancouver AVCU A KARMATÎLER: ORTAYA ÇIKIŞLARI,FİKİRLERİ, EDEBİYATI ve İSLAM DÜŞÜNCESİNE KATKILARI. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi. 2010; 10(3): 199 - 246.
IEEE AVCU A "KARMATÎLER: ORTAYA ÇIKIŞLARI,FİKİRLERİ, EDEBİYATI ve İSLAM DÜŞÜNCESİNE KATKILARI." Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 10, ss.199 - 246, 2010.
ISNAD AVCU, Ali. "KARMATÎLER: ORTAYA ÇIKIŞLARI,FİKİRLERİ, EDEBİYATI ve İSLAM DÜŞÜNCESİNE KATKILARI". Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 10/3 (2010), 199-246.