OSMANLI KADI SİCİLLERİ’NDE BİR BORÇ ÖDEME YÖNTEMİ OLARAK “GUREMÂ USULÜ” VE UYGULANIŞI

Gürhan, Veysel; GÜMÜŞ, Ercan

OSMANLI KADI SİCİLLERİ’NDE BİR BORÇ ÖDEME YÖNTEMİ OLARAK “GUREMÂ USULÜ” VE UYGULANIŞI

Ercan GÜMÜŞ, (Boş)

Veysel GÜRHAN (Boş)

Turkish Studies (Elektronik)

15 1

Yıl: 2016 Cilt: 11 Sayı: 6 Sayfa Aralığı: 61 - 74 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

OSMANLI KADI SİCİLLERİ’NDE BİR BORÇ ÖDEME YÖNTEMİ OLARAK “GUREMÂ USULÜ” VE UYGULANIŞI

Öz:

Kadı Sicilleri (Şer'iye Sicilleri) Osmanlı İmparatorluğu'nda kadı tarafından mahkemelerde tutulan defterlerdir. Bu defterlerde merkezden gelen emir, ferman ve mahalli kararların yanı sıra mülk satışı, nikah, vasi tayini, miras, hırsızlık, yaralama, cinayet, arazi anlaşmazlığı gibi önemli olaylara da yer verilirdi. Kadı Sicilleri içerisinde en sık rastlanan kayıtlar arasında ise terekeler gelmektedir. Ölen kişinin mirasçılarının isimleri ile birlikte geriye bıraktığı menkul ve gayrimenkul mal varlığının kaydedildiği, masrafların tutulduğu, borçların/alacakların tek tek belirtildiği ve gerekli ödeme/paylaşım gibi işlemlerin yapıldığı belgeler olan tereke kayıtları, toplumsal hayata ışık tutan çok önemli kaynaklardır. Bu çalışma, 18. yüzyıla ait Diyarbekir kadı sicillerindeki tereke kayıtlarında "guremâ usulü" şeklinde ifade edilen, duyunu terekesinden ezyed ifadesi ile de tarif edilmiş bir borç ödeme usulünü incelemektedir. Ölen kişinin borcun tereke miktarını geçtiği durumlarda uygulanan ve borcun alacaklılara nasıl ödendiğini gösteren yönteme işret eden guremâ usulü incelenirken, bu usulün İslam hukukundaki kökenleri ve 18. yüzyılda Osmanlı Devleti'ndeki uygulama biçimleri de ortaya konulmaya çalışılacaktır. Bu yöntemin nasıl bir standardizasyon içerisinde yapıldığını tarif etmenin yanında, eş zamanlı olarak, inceleme dönemindeki sosyal hayata dair bazı tespitlerde bulunmayı da amaçlamaktadır. Bunu yaparken öncelikle kaynaklar hakkında bilgi verilecek, tereke kayıtları tanıtılacak ve guremâ usulü ile dağıtılan borçların belli kurallar çerçevesinde bir usul oluşturup oluşturmadığı belgelerle tespit edilmeye çalışılacaktır

Anahtar Kelime:

“GUREMÂ METHOD” AS A METHOD OF DEBT DISCHARGING AND ITS APPLICATION IN OTTOMAN KADI RECORDS

Öz:

Minutes inscribed by judges of Ottoman Empire in courts called Court Records (Şer'iye Sicilleri). These books include orders and firmans send by Capital and local ordinance as well as reports of important events. These records come first among the sources for those researchers whose interest is Ottoman rural life. In Court Records, among the most frequent records are tereke records. This study analyzes a debt discharging method called both “guremâ method” and “duyunu terekesinden ezyed” in Diyarbekir kadi records belong to 18th century. While the guremâ method, which refers to a method applied in the case of dead person’s debt exceed the tereke records amount and shows how the debt is paid to the debtees , is being analyzed, its roots in the Islamic law and its application methods in the 18th Century Ottoman State will also be discussed. Besides describing how this method was applied through a standardization, simultaneously, it’s aimed to make some observations on the social life in the analyzed period. In doing so, first the information about the sources will be given and tereke records will be introduced, then it will be discussed whether the the debts paid off by guremâ method formed a method within the framework of rules or not

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Diyarbekir Şer’iye Sicilleri 3756-3744-3773-3796-3757 numaralı defterler.
Aktan, H. (2005). Miras. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDVİA), 30, 143-145. Arslan, İ. (2014, Mart). 19. Yüzyıl Sonlarında Edremit’te Beş Köylü Beş Tereke. Tarih OkuluDergisi (TOD), 7(17), 443-466.
Başarır, Ö. (2011). XVIII. Yüzyıl Osmanlı Taşrasında Statü-Servet İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme. History Studies, 3(3), 49-67.
Cankabal, H. (2009). 17. Yüzyılda Ayntab Osmanlı Kentinde Toplum ve Siyaset. İstanbul: İletişim Yayınları.
Cezâr, Y. (1998). 18. Yüzyılda Eyüp'te Para ve Kredi Konuları. 18. Yüzyıl Kadı Sicilleri Işığında Eyüp'te Sosyal Yaşam, 15-32.
Devellioğlu, F. (1997). Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lugat. Ankara.
Dinç, G. (2005). Şer'iye Sicillerine Göre XIX. Yüzyıl Ortalarında Antalya'da Ailenin SosyoEkonomik Durumu. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM(17), 1- 18.
Doğan, F. (2015). Bir Eğitim Tarihi Kaynağı Olarak Giresun Şer’ı̇ ye Sicı̇ llerı̇: Tereke Kayıtlarına Yansıyan Kitaplar, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/9 Summer 2015, p. 153-168, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8466 ISSN: 1308-2140, Ankara-Turkey.
Er, İ. (2009, Haziran). Balıkesirli Tereke sahipleri Hakkında Sosyokültürel Açıdan Bazı Değerlendirmeler (1670-1700). Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (BAÜ SBED), 12(21), 368-376.
Esen, H. (2005). İslam Hukukunda Ölümün Mali Hak ve Borçlara Etkisi. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9(1), 55-86.
Gedikli, F. (2007). Şer'iye Sicillerinin Hukuk Tarihi Açısından Önemi ve Sicillere Dayalı Araştırmalar. Dünden Bugüne Osmanlı Araştırmaları-Tespitler-Problemler-Teklifler (s. 73- 96). İstanbul: İSAM.
Imber, C. (2004). Şeriattan Kanuna Ebussuud ve Osmanlı'da İslami Hukuk. (M. Bedir, Çev.) İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Mutçalı, S. (1995). Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yay. Ortaylı, İ. (2000). Kent Tarihinde, Kaynak Sorunları. Osmanlı İmparatorluğu’nda İktisadi e Sosyal Değişim Makaleler I (s. 139-143). Ankara: Turhan Kitapevi.
Oğuz, G. (2014). Tereke Kayıtlarının Güvenilirliği ve Kadıların Mirastan Mal Kaçırma Yöntemleri. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 9/1 Winter 2014, p. 409-426, www.turkishstudies.net, ISSN: 1308-2140, Ankara-Turkey.
Oğuzoğlu, Y. (1985). Sicillerdeki Tereke Kayıtlarının Kültürel Malzeme Olarak Değeri. III. Araştırma Sonuçları Toplantısı, (s. 1-5). Ankara.
Özcan, T. (2005). Muhallefât. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDVİA), 30, 406-407.
Spies, O, (1979). “Mehir”, İslam Ansiklopedisi, c. VII, M.E.B., İstanbul.
Toraman, C. (2005). Bir Kamu Politikası Uygulama Aracı Olarak Tereke Muhasebesi ve Osmanlı Uygulaması. Mali Çözüm Dergisi(71), 116-126.
Yücetürk, Z. (2014). 98/3 Numaralı Şer’ı̇ye Siciline Göre Gazı̇antep’ı̇n Sosyal, Hukukı̂Durumu ve Bu Dönem Gazı̇ antep’tekı̇ Yer Adları, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/4 Spring 2014, p. 1217- 1239, www.turkishstudies.net, ISSN: 1308-2140, Ankara-Turkey.

APA	GÜMÜŞ E, Gürhan V (2016). OSMANLI KADI SİCİLLERİ’NDE BİR BORÇ ÖDEME YÖNTEMİ OLARAK “GUREMÂ USULÜ” VE UYGULANIŞI. , 61 - 74.
Chicago	GÜMÜŞ Ercan,Gürhan Veysel OSMANLI KADI SİCİLLERİ’NDE BİR BORÇ ÖDEME YÖNTEMİ OLARAK “GUREMÂ USULÜ” VE UYGULANIŞI. (2016): 61 - 74.
MLA	GÜMÜŞ Ercan,Gürhan Veysel OSMANLI KADI SİCİLLERİ’NDE BİR BORÇ ÖDEME YÖNTEMİ OLARAK “GUREMÂ USULÜ” VE UYGULANIŞI. , 2016, ss.61 - 74.
AMA	GÜMÜŞ E,Gürhan V OSMANLI KADI SİCİLLERİ’NDE BİR BORÇ ÖDEME YÖNTEMİ OLARAK “GUREMÂ USULÜ” VE UYGULANIŞI. . 2016; 61 - 74.
Vancouver	GÜMÜŞ E,Gürhan V OSMANLI KADI SİCİLLERİ’NDE BİR BORÇ ÖDEME YÖNTEMİ OLARAK “GUREMÂ USULÜ” VE UYGULANIŞI. . 2016; 61 - 74.
IEEE	GÜMÜŞ E,Gürhan V "OSMANLI KADI SİCİLLERİ’NDE BİR BORÇ ÖDEME YÖNTEMİ OLARAK “GUREMÂ USULÜ” VE UYGULANIŞI." , ss.61 - 74, 2016.
ISNAD	GÜMÜŞ, Ercan - Gürhan, Veysel. "OSMANLI KADI SİCİLLERİ’NDE BİR BORÇ ÖDEME YÖNTEMİ OLARAK “GUREMÂ USULÜ” VE UYGULANIŞI". (2016), 61-74.

APA	GÜMÜŞ E, Gürhan V (2016). OSMANLI KADI SİCİLLERİ’NDE BİR BORÇ ÖDEME YÖNTEMİ OLARAK “GUREMÂ USULÜ” VE UYGULANIŞI. Turkish Studies (Elektronik), 11(6), 61 - 74.
Chicago	GÜMÜŞ Ercan,Gürhan Veysel OSMANLI KADI SİCİLLERİ’NDE BİR BORÇ ÖDEME YÖNTEMİ OLARAK “GUREMÂ USULÜ” VE UYGULANIŞI. Turkish Studies (Elektronik) 11, no.6 (2016): 61 - 74.
MLA	GÜMÜŞ Ercan,Gürhan Veysel OSMANLI KADI SİCİLLERİ’NDE BİR BORÇ ÖDEME YÖNTEMİ OLARAK “GUREMÂ USULÜ” VE UYGULANIŞI. Turkish Studies (Elektronik), vol.11, no.6, 2016, ss.61 - 74.
AMA	GÜMÜŞ E,Gürhan V OSMANLI KADI SİCİLLERİ’NDE BİR BORÇ ÖDEME YÖNTEMİ OLARAK “GUREMÂ USULÜ” VE UYGULANIŞI. Turkish Studies (Elektronik). 2016; 11(6): 61 - 74.
Vancouver	GÜMÜŞ E,Gürhan V OSMANLI KADI SİCİLLERİ’NDE BİR BORÇ ÖDEME YÖNTEMİ OLARAK “GUREMÂ USULÜ” VE UYGULANIŞI. Turkish Studies (Elektronik). 2016; 11(6): 61 - 74.
IEEE	GÜMÜŞ E,Gürhan V "OSMANLI KADI SİCİLLERİ’NDE BİR BORÇ ÖDEME YÖNTEMİ OLARAK “GUREMÂ USULÜ” VE UYGULANIŞI." Turkish Studies (Elektronik), 11, ss.61 - 74, 2016.
ISNAD	GÜMÜŞ, Ercan - Gürhan, Veysel. "OSMANLI KADI SİCİLLERİ’NDE BİR BORÇ ÖDEME YÖNTEMİ OLARAK “GUREMÂ USULÜ” VE UYGULANIŞI". Turkish Studies (Elektronik) 11/6 (2016), 61-74.