DÜNYADA VE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE AĞIZ ÇALIŞMALARI VE YÖNTEMLER
Yıl: 2013 Cilt: 8 Sayı: 9 a Sayfa Aralığı: 387 - 401 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022
DÜNYADA VE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE AĞIZ ÇALIŞMALARI VE YÖNTEMLER
Öz: Türkiye Türkçesinin önemli dil alanlarından biri de ağızlardır. Ağız çalışmaları, sesbilgisi, biçimbilgisi ve sözdizimi açısından dil özelliklerini verdiği gibi söz varlığına ilişkin doyurucu bilgiler de içerir. Ağız çalışmalarında üslup, biçim, iç tutarlılık, kaynak kullanımı, atıf sistemi, güncel bilimsel veriler...gibi metotlar kullanılmaktadır. Türkiye Türkçesinin konuşulduğu birçok yerde bunların çeşitli yönleri üzerinde ciddî çalışmalar yapılmıştır. Ne yazık ki, yapılan bu önemli ve değerli çalışmalarda bulunmaktadır. derlemelerden diğer tüm safhaları da içine alan sorunlardır. Bu sorunların başında standartsızlık ve yöntemsizlik gelmektedir. Bundan ötürü Türkiye Türkçesinde yapılan ağız çalışmalarında bir birlik sağlanamamıştır. Ağız çalışmaları: ses bilgisi, biçim bilgisi ve söz dizimi açısından özelliklerini verdiği gibi söz varlığına ilişkin artzamanlı ve eşzamanlı önemli bilgiler de içermektedir. Ağız araştırmaları, dil bilimi alanında en zor çalışmaların yapıldığı bir dil bilim alt dalıdır. Bu yazıda genel olarak ağız çalışmalarının önemi ve gerekliliğine değinilecek ve bu önemli araştırmalarda izlenen metot sorunları irdelenecektir. Ağız araştırmalarında etnik yapı mutlaka dikkate alınmalı bu konuda tarihten tarihçilerden ve arşiv çalışmalarından yararlanılmalı, coğrafyanın siyasi bölünmesinden ziyade etnik yapısı ve konusu daha önemlidir. Gerçekten ağızların etnik yapısı ve konusu çok önemli bir konu, Oğuz ve Oğuz dışı Türk unsuru dışında, dil özellikleri de Türkiye Türkçesi ağızlarında bulunmaktadır. Bu makalemizde, Batı Türkçesinin Anadolu lehçesinin ağızlarından yapılan derlemeler ve önemli, ciddi ve yaralı dilbilim unsurlarını barındıran bu derlemeler üzerine yapılan dilbilim çalışmalarını irdeleyerek yöntem sorunlarını tespit etmeye çalıştık. Türk dili ve özellikle Oğuz lehçesi için çok değerli ve yaralı olabilecek ağız çalışmalarında izlenebilecek metotlara yüzeysel de olsa değinmeye ve ağız çalışmalarının amaç-sonuçlarına bir perspektif oluşturmaya çalıştık
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- AKAR, Ali (2006) “Ağız AraĢtırmalarında Yöntem Sorunları “Turkish Studies ½, s.41-53
- AKSOY, Asım Ömer, 1945 Gaziantep Ağzı, Ankara
- AKSOY, Asım Ömer, Gaziantep Ağzı, Sözlük ve kullanılmayan kelimeler Ġbrahim Horoz
- Azerbaycan Dilinin Dialektoloji Atlası, Bakû, 1990
- BALLI, Hüseyin, Kuzeydoğu Bulgaristan Türk Ağızları üzerine AraĢtırmak TDK: 450 Ankara, 1991 Basımevi, Ġstanbul, 1946
- BESCH, Werner ve Diğerleri,1981.Dialektoloji. Ein Handbuck zur deutschen und allgemeinen Dialektforschhuning, Band 1Berlin,Newyork
- BOZ, Erdoğan, 2008, Ağız Atlasları, Turkish Studies, volme 3/3 spring
- BÖLGE Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler TDK: 279 Ankara, 1996
- BURAN, Ahmet, (1993”Doğu ve Güneydoğu Anadolu‟nun dil atlası yapıldı” Parlamenter, s.17,s.25-27,Ankara
- BURAN, Ahmet, Anadolu Ağızlarında Ġsim Çekim(Hâl) Ekleri TDK: 660, Ankara, 1996
- BURAN, Ahmet, Doğu ve Güneydoğu Anadolu üzerine AraĢtırmalar II. (Ağızlar), Boğaziçi Yay. Ankara, 1992
- BURAN, Ahmet, Keben, Baskil ve Ağın Yöresi Ağızları Atatürk, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, TDK Yay: 669, 1997, Ankara
- BURAN, Ahmet/Gülensoy, Tuncer 1994.Elazığ Yöresi Ağızlarından Derlemeler, Ankara
- CAFEROĞLU Ahmet(1952) “Erkilet Çerçilerinin Argosu “Dilce” Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi IV/4, s.334-344
- CAFEROĞLU Ahmet, 1994”Anadolu Ağızlarında Toplamalar(2.Baskı) Ankara
- CAFEROĞLU Ahmet, ”Anadolu Ağızlarında Ġç Ses Ünsüz BenzeĢmesi”,TDAYBelleten,1958,ss.1-11
- CAFEROĞLU Ahmet, ”Anadolu ve Rumeli Ağızları AraĢtırmalarının Bugünkü Durumu “VIII. Türk Dili Kurultayında Okunan Bilimsel Bildiriler,1957,Ankara,1960,ss 65-70
- CAFEROĞLU Ahmet, Anadolu Diyalektolojisi Üzerine Malzeme I. TDK Yay. 587 Ankara
- CAFEROĞLU Ahmet, Anadolu Diyalektolojisi Üzerine Malzeme II. TDK Yay. 587 Ankara
- CAFEROĞLU Ahmet, Orta Anadolu Ağızlarından Derlemeler, Ankara 1995,Türk dil Kurumu Yayınları
- CAFEROĞLU Ahmet,”Die Anatolischen und Rumelischen Dialecte” PHTF, Wiesbaden,1959,ss.239-260
- DELĠCE H. Ġbrahim(1995); “Anadolu ve Rumeli ağızları metinlerinde Kullanılan Seslerin Transkripsiyonu Meselesi” Türklük Bilimi AraĢtırmaları, Sivas 1995-I,s.119-126
- DEMĠR, Necati, (2006) Trabzon ve Yöresi Ağızları, Gazi Kitabevi Yayınları, Ankara
- DEMĠR, Necati, Ordu ili ve Yöresi Ağızları (Ġnceleme-Metinler-Sözlük) TDK: 788, Ankara, 2001
- DEMĠR, Necati,(2001) Ordu ili ve Yöresi Ağızları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara
- DEMĠR, Nurettin(1993);” Postverbien im Türkeitürkischen Unter besonderer Berücksichtigung eines südanalotischen Dorfdialekts, Wiesbaden: Harrassowitz(=Turcologica17)
- DEMĠR, Nurettin(1997);”Ağız AraĢtırmalarında Derleme Teknikleri” Ağız AraĢtırmaları Bilgi ġöleni (9 Mayıs 1997) TDK Yay.697,Ankara 1999 s.78-87
- DEMĠR, Nurettin, (1995a) “Alanya Ağızlarının AraĢtırılması “TDAY-Belleten 1995,ss.97-104
- DEMĠR, Nurettin, (1995b)”Alanya Ağızlarında Ģimdi‟nin Varyantları” TDAY-Belleten 1995 ss99- 114
- DEMĠR, Nurettin, (1996a) ”Batı Trakya‟da Türkçenin Durumu” Bir 6, 1996, 95-110
- DEMĠR, Nurettin, (1997) Ağız AraĢtırmalarında kaynak kiĢi meselesi” [Bildiri] 3.Uluslararası Türk Dili Kurultayı-1996 (23-27 Eylül 1996,Ankara) Kurultay bildirileri arasında basılıyor.
- DEMĠR, Nurettin, (1998);”Ağız AraĢtırmalarında Kaynak KiĢi Meselesi”. Dursun Yıldırım Armağanı, Ankara s.171-180
- DEMĠR, Nurettin, (1999); “Alanya Ağızlarında ġimdiki Zaman ekinin Varyantları” Ġlmi AraĢtırmalar 7,s.57-64
- DEMĠR, Nurettin, (2002), “Ağız Terimi Üzerine” Türkbilig, s.2002/4 s.105-106
- DEMĠRCĠOĞLU, Cemal; T. Gençtürk Demircioğlu, Arzu Çiftçioğlu, Arzu Atik, Tamer Kürkçü(2003);Üniversitelerde Türk Dili ve Edebiyat Alanında Yapılan Tezler, Yayınlar bibliyografyası B.Ü FEF TDEB Yay., Ġstanbul 2003.s.12
- EDĠP, Urfalı Kemal, Urfa Ağzı TDK: 25, Ankara, 1991
- ERCĠLASUN Ahmet B. Kars ili Ağızları (Ses Bilgisi) ,Ankara, 1983,Gazi Üniversitesi Yayınları:29.
- ERCĠLASUN, Ahmet B., ÇağdaĢ Türk Lehçesi, Akçağ
- ERCĠLASUN, Ahmet Bican, (1997) ;Ağız AraĢtırmalarında Kullanılacak Transkiripsiyon ĠĢaretleri” Ağız AraĢtırmaları Bilgi ġöleni(9 Mayıs 197) TDK Yay.697,Ankara 1999 s.43-48
- ERCĠLASUN, Ahmet Bican, 2002, Kars Ġli Ağızları, TDK: 797, Ankara
- EREN, Emin, Zonguldak, Bartın, Karabük illeri Ağızları TDK: 686, Ankara, 1997
- EREN, Hasan, (1998) Türklük Bilimi Sözlüğü, I. Yabancı Türkologlar, TDK Yayınları,705,Ankara
- ERĠMER, Kayahan (1970) “Anadolu ve Rumeli Ağızları Üzerine Bir Biblografya Denemesi” TDK Yay., TDAY Belleten,Ankara,1970
- ERTEN Münir, 1994, Diyarbakır Ağzı, TDK: 556, Ankara
- ERTEN, Münir “AkĢehir Ağzından Derlemeler” (BasılmamıĢ Derl.)
- GEMALMAZ, Efrasiyap, (1978) Erzurum Ġli Ağızları, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum
- GEMALMAZ, Efrasiyap, (1999) “Ağız Bilim AraĢtırmalarının Gerekliliği” Ağız AraĢtırmaları Bilgi ġöleni, Türk dil Kurumu Yayınları s.4-13,Ankara
- GÜLENSOY, Tuncer, (1979);”Oğuz Boyunun Anadolu‟daki Ġzleri” Türk Halkbilim AraĢtırmaları Yıllığı-1977, s.73-98
- GÜLENSOY, Tuncer, Kütahya ve Yöresi Ağızları (Ġnceleme-Metinler-Sözlük) TDK:536, Ankara, 1988
- GÜLENSOY, Tuncer,(1979);”Türk Fonetik Transkripsiyonu Üzerine” Türkoloji Dergisi C.IVIII
- GÜLENSOY, Tuncer; ALKAYA, Ercan; Türkiye Türkçesi Ağızları, Akçağ, Ankara, 2003
- GÜLENSOY, Tuncer; Ercan Alkaya, (2003) ;Türkiye Türkçesi Ağızları Bibliyografyası (2.Baskı) Akçay Yay., Ankara 2003
- GÜLSEREN, Cemil, Malatya ili Ağızları (Ġnceleme-Metinler-Sözlük ve Dizinler) TDK: 737, Ankara, 2000
- GÜLSEVĠN, Gürer, (2002) UĢak ili Ağızları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- GÜLSEVĠN, Gürer, (2004), “Türkiye‟de Diyalektoloji Yayımlarında Yöntem Sorunu”, Workshop on Turkish Dialecets Orient Instute,19-20 November 2004,Ġstanbul
- GÜLSEVĠN, Gürer,(2010) YaĢayan ve Tarihi Türkiye Türkçesi Ağızları, Ġstanbul: Özel Kitaplar
- GÜNAY, Turgut 1978.Rize Ġli Ağızları (Ġnceleme, Metinler, Sözlük) Ankara
- GÜNġEN, Ahmet, 2000, KırĢehir ve Yöresi Ağızları TDK: 745, (Ġnceleme-Metinler-Sözlük) Ankara,
- GÜNġEN, Ahmet, KırĢehir ve Yöresi Ağızları (Ġnceleme-Metinler-Sözlük) TDK: 745, Ankara
- HAYASĠ, Tooru, (2000) “Bolu ili ağızlarında Belli Bir Dağılım Eğilimi Göstermeyen Sözcükler ve Yorumlamada Sorunlar” Türkçenin Ağızları ÇalıĢtayı Bildirileri, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, s.47-63,Ġstanbul
- ĠMER, Kamile, (2000) “Türkçenin Ağızlarının Sınıflandırılmasında Temel Alınan Ölçütler” Türkçenin Ağızları Bildirileri, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları s.5-16,Ġstanbul
- KARAHAN, Leylâ, 1996, Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, TDK: 630, Ankara
- KAYRA, Erol, (1991) “Lehçe Bilimi ve Dil Haritaları “Türk Dili, s.479,Ankara 1991 s.299-306
- KORKMAZ, Zeynep, , 1994 NevĢehir ve Yöresi Ağızları TDK: 582, Ankara
- KORKMAZ, Zeynep, 1995, Türk Dili AraĢtırmalar II. Cilt TDK: 629, Ankara
- KORKMAZ, Zeynep, 1996, Güney-Batı Anadolu Ağızları Ses Bilgisi (Fonetik) , Ankara
- OLCAY, Selahattin, A. B. Ercilasun, Ensar Aslan, Arpaçay Köylerinden Derlemeler TDK: 419, Ankara, 1988
- OLCAY, Selahattin, Erzurum Ağzı, TDK: 581, Ankara, 1995
- ÖÇALAN, Muharrem (2004) Sakarya ili Ağızları (YayınlanmamıĢ Doktora Tezi, DanıĢman: Prof. Dr. Nevzat Özkan) Kayseri 2004
- ÖÇALAN, Muharrem (2006) “Ağız AraĢtırmalarında BiliĢim Teknolojilerinin Kullanılması ve Ağız Tezleri Ġçin Yenilik Önerileri “,Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 20/1 s.169-188
- ÖGEL, Bahaeddin, Dünden Bu Güne Türk Kültürünün GeliĢme Çağları, Türk Dünyası AraĢtırma Vakfı, Ġst., 1988
- ÖZÇELĠK, Sadettin, Urfa Merkez Ağzı, TDK: 666, Ankara, 1997
- ÖZKAN, Fatma, Osmaniye Tatar Ağzı, TDK: 668, Ankara, 1997
- SAĞIR, Mukim 1995,Erzincan Ġli Ağızları, Ankara
- SAĞIR, Mukim(1997) “Ağız ÇalıĢmalarında Çevriyazı1 Ağız araĢtırmaları Bilgi ġöleni (9 Mayıs 1997) TDK Yay.697 Ankara 1999 s.126-138
- SAĞIR, Mukim, Erzincan ve Yöresi Ağızları (Ġnceleme-Metinler-Sözlük) TDK: 565, Ankara, 1995
- SARAÇOĞLU, Erdoğan, Kıbrıs Ağzı, KKTC ME ve Kültür Bak. Ya: 21 TDK: Ankara, 1992 ġAKĠR,(1936) “Bir Dil Atlas Hakkında” Ülkü, s.37,s.41-43,Ankara
- YILDIRIM, Faruk(2006) Adana ve Osmaniye Ġlleri Ağızları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara
- YÜKSEL, Zühal, Polatlı Kırım Türkçesi Ağzı, Türk Kültürünü AraĢtırma Enstitüsü Yayınları: 99 Seri: IV, Sayı: A.27
| APA | ADIGÜZEL A (2013). DÜNYADA VE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE AĞIZ ÇALIŞMALARI VE YÖNTEMLER. , 387 - 401. |
| Chicago | ADIGÜZEL Ahmet DÜNYADA VE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE AĞIZ ÇALIŞMALARI VE YÖNTEMLER. (2013): 387 - 401. |
| MLA | ADIGÜZEL Ahmet DÜNYADA VE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE AĞIZ ÇALIŞMALARI VE YÖNTEMLER. , 2013, ss.387 - 401. |
| AMA | ADIGÜZEL A DÜNYADA VE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE AĞIZ ÇALIŞMALARI VE YÖNTEMLER. . 2013; 387 - 401. |
| Vancouver | ADIGÜZEL A DÜNYADA VE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE AĞIZ ÇALIŞMALARI VE YÖNTEMLER. . 2013; 387 - 401. |
| IEEE | ADIGÜZEL A "DÜNYADA VE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE AĞIZ ÇALIŞMALARI VE YÖNTEMLER." , ss.387 - 401, 2013. |
| ISNAD | ADIGÜZEL, Ahmet. "DÜNYADA VE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE AĞIZ ÇALIŞMALARI VE YÖNTEMLER". (2013), 387-401. |
| APA | ADIGÜZEL A (2013). DÜNYADA VE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE AĞIZ ÇALIŞMALARI VE YÖNTEMLER. Turkish Studies (Elektronik), 8(9 a), 387 - 401. |
| Chicago | ADIGÜZEL Ahmet DÜNYADA VE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE AĞIZ ÇALIŞMALARI VE YÖNTEMLER. Turkish Studies (Elektronik) 8, no.9 a (2013): 387 - 401. |
| MLA | ADIGÜZEL Ahmet DÜNYADA VE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE AĞIZ ÇALIŞMALARI VE YÖNTEMLER. Turkish Studies (Elektronik), vol.8, no.9 a, 2013, ss.387 - 401. |
| AMA | ADIGÜZEL A DÜNYADA VE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE AĞIZ ÇALIŞMALARI VE YÖNTEMLER. Turkish Studies (Elektronik). 2013; 8(9 a): 387 - 401. |
| Vancouver | ADIGÜZEL A DÜNYADA VE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE AĞIZ ÇALIŞMALARI VE YÖNTEMLER. Turkish Studies (Elektronik). 2013; 8(9 a): 387 - 401. |
| IEEE | ADIGÜZEL A "DÜNYADA VE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE AĞIZ ÇALIŞMALARI VE YÖNTEMLER." Turkish Studies (Elektronik), 8, ss.387 - 401, 2013. |
| ISNAD | ADIGÜZEL, Ahmet. "DÜNYADA VE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE AĞIZ ÇALIŞMALARI VE YÖNTEMLER". Turkish Studies (Elektronik) 8/9 a (2013), 387-401. |
