DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TE İNSANLAR İÇİN KULLANILAN NİTELEYİCİLER

Yıl: 2013 Cilt: 8 Sayı: 9 a Sayfa Aralığı: 561 - 577 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TE İNSANLAR İÇİN KULLANILAN NİTELEYİCİLER

Öz:
Dîvânu Lugâti't-Türk (DLT), Kaşgarlı Mahmud tarafından XI. yüzyılın ikinci yarısında Araplara Türkçeyi öğretmek için yazılmış, Türkçe madde başlı Arapça ansiklopedik sözlüktür. Türk dilinin zengin söz varlığını içinde barındıran, Türk dünyasının dilini ve kültürünü yansıtan en önemli kaynak eserlerden biridir. Eserde XI. yüzyıl Türk dünyasına ait toplumsal, kültürel, ekonomik, tarihî birçok unsuru bulmak mümkündür. Bu nedenle de tarihî süreç içinde Türk kültürünü ve medeniyetini bütün yönleri ile incelemek isteyen araştırmacıların en önemli başvuru kaynağı olmuş, yurt içi ve yurt dışında eserle ilgili pek çok çalışma yapılmıştır. DLT, her alanda olduğu gibi insanların birbirlerini çeşitli amaçlar doğrultusunda nitelemek üzere kullandıkları sıfatlar açısından da oldukça zengindir. Sıfatlar, iltifat ve hakaret olgularını içinde barındıran dil vasıtalarıdır. Sıfatlar vasıtasıyla insanlar birbirlerini övmüş ya da yermişlerdir. İnsanların birbirlerini nitelerken kullandıkları kelimelere göre toplumun değer yargıları ile ilgili fikir edinmek de mümkündür. Sıfatların kendilerinden sonra gelen adların çeşitli niteliklerini gösteren türüne niteleme; onları sayı veya belgisiz olarak, işaret ederek, soru sorarak belirten türüne belirtme sıfatı denir. XI. yüzyıl Türk kültüründe kadına, erkeğe, çocuğa, genel olarak toplumun bütün bireylerine hangi açılardan bakıldığı söz konusu sıfatlar vasıtasıyla daha iyi gözlemlenebilmektedir. Bu çalışmada da bireylerin toplumda üstlendikleri roller, birbirlerine bakış açıları sıfatlar açısından değerlendirilerek geçmişten günümüze kadar devamlılık arz eden değerler üzerinde durulmaya çalışılacaktır
Anahtar Kelime:

QUALIFIERS USED FOR PEOPLE IN DIVAN LUGAT AT-TURK

Öz:
Divan Lugat at-Turk (DLT) that was written by Kaşgarlı Mahmud for teaching Turkish language to Arabs in second half of XI. century is Arabic encyclopaedical dictionary with Turkish lexical entry. DLT that includes vocabulary of Turkish language and shows language and culture of Turkish community is one of the most important work inbasic works. In this work, it’s possible finding social, cultural,economical, historical factors of XI. century Turkish community. Forthis reason, in historical process it has been the most importantreference guide for researchers who have wanted researching Turkishculture and civilisation completely and a lot of works have been doneabout it in domestic and foreign. It is substantial like all field in termsof adjectives/qualifiers of people for characterising each other inaccordance with several aims. Adjectives are language factors thatinclude compliment and invective facts. People have praised or satirisedeach other by these adjectives. It’s possible having an idea aboutstandard of judgement of community according to words which areused by people for each other. It’s called qualificative adjective whichcomes before noun and shows several qualities of nouns; it’s calleddeterminative adjective which shows noun by number or indefinite,indicating and asking a question. It’s observed better by these adjectiveshow was seen woman, man, child, and all members of communitygenerally in XI. century. In this work, it will be analyzed values hasbeen continuous from past to present according to adjectives that showroles of member, members’ perspectives with each other.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • AKALIN Şükrü Halûk (2008). “Kaşgarlı Bin Yaşında”, Türk Dili, S. 683, Ankara, 479-483.
  • AKSAN Doğan (2000). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, Ankara: TDK Yayınları.
  • AKSAN Doğan (2008). “Divan’da XI. Yüzyıl Türk Yaşamıyla İlgili Kayıtlar Üzerine”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C. 5, S. 4, Aralık 2008, 7-12.
  • ATABAY Neşe vd. (2003). Sözcük Türleri, 2. Basım, İstanbul.
  • ATALAY Besim (2006). Divanü Lugati’t-Türk I-II-III-IV, Ankara: TDK Yayınları.
  • CLAUSON S. G. (1972). An Etymological Dictionary of PreThirteenth-Century Turkish, Oxford: Oxford University.
  • DUVARCI Ayşe (2008). “Divanü Lugati’t-Türk’te Kadın Terminolojisinin Değerlendirilmesi”, Rize Üniversitesi Uluslararası Kaşgarlı Mahmut Sempozyumu Bildirileri, (17-19 Ekim 2008), Rize: Rize Üniversitesi Yayınları. 64-76, 516-526.
  • ERCİLASUN Ahmet Bican (2006). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, 3. Baskı, Ankara: Akçağ Yayınları.
  • ERGİN Muharrem (2002). Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yayınları, İstanbul.
  • GÜLSÜN Arife (2009). “Divanü Lugati’t-Türk’te Kadın ve Onun Dünyası”, II. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Bilgi Şöleni Bildirileri Kaşgarlı Mahmud ve Dönemi (28-30 Mayıs 2008, Ankara), Ankara: TDK Yayınları, 313-346.
  • GÜNDÜZ Ahmet (2012). “Tarihî Süreç İçerisinde Türk Toplumunda ve Devletlerinde Kadının Yeri ve Önemi”, JASS, Volume/Issue 5/5, October 2012, 129-148.
  • KAÇALİN Mustafa S. (2008). “Divanü Lugati’t-Türk Üzerine Birkaç Söz”, Türk Dili, S. 683, Ankara, 528-542.
  • KAPLAN Mehmet (1995). “Dede Korkut Kitabında Kadın”, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar I, İstanbul: Dergâh Yayınları, 99-112.
  • KÂŞGARLI Mahmud (2005). Divânü Lugâti’t-Türk, Çeviri, Uyarlama, Düzenleme: Seçkin Erdi, Serap Tuğba Yurteser, Birinci Basım, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
  • MUHAMMETHACI Kambernisa (1997). “Efsane ve Rivayetlerde Tasvir Edilen Kadın Tipleri Üzerine”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 713-721.
APA ALKAN ATAMAN H (2013). DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TE İNSANLAR İÇİN KULLANILAN NİTELEYİCİLER. , 561 - 577.
Chicago ALKAN ATAMAN HANİFE DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TE İNSANLAR İÇİN KULLANILAN NİTELEYİCİLER. (2013): 561 - 577.
MLA ALKAN ATAMAN HANİFE DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TE İNSANLAR İÇİN KULLANILAN NİTELEYİCİLER. , 2013, ss.561 - 577.
AMA ALKAN ATAMAN H DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TE İNSANLAR İÇİN KULLANILAN NİTELEYİCİLER. . 2013; 561 - 577.
Vancouver ALKAN ATAMAN H DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TE İNSANLAR İÇİN KULLANILAN NİTELEYİCİLER. . 2013; 561 - 577.
IEEE ALKAN ATAMAN H "DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TE İNSANLAR İÇİN KULLANILAN NİTELEYİCİLER." , ss.561 - 577, 2013.
ISNAD ALKAN ATAMAN, HANİFE. "DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TE İNSANLAR İÇİN KULLANILAN NİTELEYİCİLER". (2013), 561-577.
APA ALKAN ATAMAN H (2013). DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TE İNSANLAR İÇİN KULLANILAN NİTELEYİCİLER. Turkish Studies (Elektronik), 8(9 a), 561 - 577.
Chicago ALKAN ATAMAN HANİFE DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TE İNSANLAR İÇİN KULLANILAN NİTELEYİCİLER. Turkish Studies (Elektronik) 8, no.9 a (2013): 561 - 577.
MLA ALKAN ATAMAN HANİFE DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TE İNSANLAR İÇİN KULLANILAN NİTELEYİCİLER. Turkish Studies (Elektronik), vol.8, no.9 a, 2013, ss.561 - 577.
AMA ALKAN ATAMAN H DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TE İNSANLAR İÇİN KULLANILAN NİTELEYİCİLER. Turkish Studies (Elektronik). 2013; 8(9 a): 561 - 577.
Vancouver ALKAN ATAMAN H DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TE İNSANLAR İÇİN KULLANILAN NİTELEYİCİLER. Turkish Studies (Elektronik). 2013; 8(9 a): 561 - 577.
IEEE ALKAN ATAMAN H "DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TE İNSANLAR İÇİN KULLANILAN NİTELEYİCİLER." Turkish Studies (Elektronik), 8, ss.561 - 577, 2013.
ISNAD ALKAN ATAMAN, HANİFE. "DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TE İNSANLAR İÇİN KULLANILAN NİTELEYİCİLER". Turkish Studies (Elektronik) 8/9 a (2013), 561-577.