İbn Tûmert’in Mezhebî Kimliği
Yıl: 2017 Cilt: 21 Sayı: 3 Sayfa Aralığı: 2069 - 2101 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022
İbn Tûmert’in Mezhebî Kimliği
Öz: Mağrib, İslam düşüncesinin gelişmesine katkı sunan önemli bölgeler arasında yer almaktadır. Tarihsel süreçte pek çok mezhebe ve onların düşünce temelleri üzerine kurulan siyasi oluşumlara ev sahipliği yapan bu bölgede yetişen şahsiyetlerden birisi Muhammed b. Tûmert'tir (ö. 524/1130). İbn Tûmert, ilme meraklı bir öğrenci olarak öncelikle Mağrib ve Endülüs'te Mâlikî ve Zâhirî fıkhı okumuş; buradaki eğitiminin akabinde on yıl sürecek bir eğitim serüveni için Doğu'ya yönelmiştir. Eş'arî ve Mu'tezilî kelâm ekolleri ile burada tanışmıştır. İlim yolculuğu sonrasında Mağrib'e dönerek düşüncelerini her yerde halka aktarmaya çalışan İbn Tûmert, farklı ekollerin düşüncelerinden seçmeci bir yaklaşımla istifade etmiştir. Mâlikî ve Zâhirî fıkhını, Eş'arî ve Mu'tezilî kelâmını, Şiî imâmet anlayışını ve mehdî inancını, Hâricîliğin bazı ilkelerini yaşadığı tecrübeyle harmanlayarak kendine has mezhebî kimliğini oluşturmuştur. Onun mezhebi kimliği seçmeci bir tavrın sonucunda ortaya çıkmıştır. Oluşturmuş olduğu mezhebî kimliği ile hem aksiyoner kişiliğini hem de siyasi hedeflerini bir arada sunacağı bir zemin elde etmiştir
Anahtar Kelime: Konular:
The Sectarian Identity of Ibn Tūmart
Öz: Magreb is among the important geographies which contribute to the development of Islamic thought. One of the persons who grew up in this region, which hosts many sects and political formations based on their foundations of thought in the historical process, is Muhammad Ibn Tūmart (d. 524/1130). As a curious student, Ibn Tūmart studied Mālikī and Zāhirī fiqh in Magreb and Andalus, and then carried out a ten-year journey to the east for education. He met Ash‘ariyya and Mu‘tazila schools of theology here. After the adventure of education, Ibn Tūmart, who traveled back to Magreb and tried to narrate his thoughts to the public everywhere, benefited from a selective approach from the thoughts of different schools. He composed his own sectarian identity by combining the Mālikī and Zāhirī fiqh view, the kalām of Ash‘ariyya and Mu‘tazila, the Shī‘ī imāmate thought and Mahdī belief, and some principles of Khārijism with his own experiences. His sectarian identity emerged as the result of a selective attitude. With the sectarian identity he composed, he gained a ground for presenting both his actionist personality and his political goals
Anahtar Kelime: Konular:
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Abbadî, Ahmed Muhtar. Dirâsat fi târîḥi’l-Mağrib ve’l-Endelüs. İskenderiyye: Müessesetu Şebabi'l-Câmia, ts.
- Adıgüzel, Adnan. Mağrib Medeniyetinin Zirvesi Muvahhidler -Kuruluş Dönemi-. Ankara: Araş- tırma Yayınları, 2011.
- Aytekin, Arif. “İbn Tûmert”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 20: 425-427. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
- Azimli, Mehmet. “Ehl-i Beytin Kurduğu İlk Devlet: İdrisiler”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1 (2003): 1-14.
- Beyzak, Ebû Bekir Sanhācī. Kitabu ahbâri’l-Mehdî İbn Tûmert ve ibtidai Devleti’l-Muvahhidîn. Rabat: Dâru’l-Mansur, 1971.
- Bin Nebi, Malik. Vichetü’l-âlemi’l-İslamî. Fransızca’dan trc. Abdussabur Şahin. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 2002.
- İslam Davası. trc. Muharrem Tan. İstanbul: Yöneliş Yayınları, 1990.
- el-Câbirî, Muhammed Âbid. Arap-İslam Aklının Oluşumu. trc. İbrahim Akbaba. 2. bsk. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2000.
- Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2010.
- Çelik, Ahmet. “Eş‘arî ve Şâfiî Bir Âlim Olarak İlkiyâ el-Herrâsî ve Ahkâmü’l- Kur’ân Adlı Eserinin Kelâmî Boyutu”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 21, sy.1 (Haziran 2017): 489-512.
- Çelik, Ayhan. Kuruluş Dönemi Fatımiler Devleti. Elazığ: 2007.
- Eş‘arî, Ebû’l-Hasan. Makālâtu’l-İslamiyyîn ve ihtilafu’l-musallîn. thk. Helmut Ritter. Wiessbaden: Franz Steiner Verlag, 1963.
- Fığlalı, Ethem Ruhi. İmamiyye Şiası. 2. bsk. İstanbul: Ağaç Yayınları, 2008.
- Gözenç, Selami. Afrika Ülkeler Coğrafyası. İstanbul: Çantay Yayınları, 1995.
- Griffel, Frank. Gazâlî’nin Felsefi Kelamı. trc. İ. H. Üçer, M. F. Kılıç. İstanbul: Klasik Yayınları, 2015.
- Harekat, İbrahim. “Mağrib”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27: 314-318. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
- Hınşalavî, Zaim. “Murâbıtlar Devleti ile Muvahhidler Devleti Arasında Gazzâlî”. 900. Vefat Yılında İmam Gazzâlî. İstanbul: İFAV Yayınları, 2011.
- el-Hicci, Abdurrahman Ali. et-Târîḥu’l-Endelüsî mine’l-fethi’l-İslamî hatta sukutî Gırnata. Dı- meşk: Dâru’l-Kalem, 2007.
- el-Hüseynî, Sadruddîn Ebû’l-Hasan Ali. Ahbâru’d-Devleti’s-Selcukiyye. trc. Necati Lügal. Ankara: TTK Yayınları, 1999.
- İbn Haldun, Abdurrahman. Târîḥu İbn Haldun. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2001.
- İbn Hallikân, Ebû’-l Abbas Şemsüddin. Vefeyâtu’l-a‘yân ve enbâü ebnai’z-zaman. thk. İhsan Abbas. 8 cilt. Beyrut: Dâru Sadır, 1977.
- İbn İzârî, Ahmed b. Muhammed el-Merrakûşî. Beyânu’l-mugrib fî ahbari’l-Endelüs ve’l-Magrib. 4 cilt. Beyrut: Dâru’s-Sekâfe, 1983.
- İbn Kattan, Muhammed b. Abdülmelik. Nazmu’l-cemân li tertibi mâ selefe min ahbâri’z-zaman. yay. Mahmud Ali Mekkî. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslami, 1990.
- İbn Tûmert, Muhammed b. Abdullah. E‘azzu mâ yutlab, nşr. Ammar Talibi. Cezayir: Vizerâtü’s-Sekafeti’l-Cezairiyye, 2007.
- İbnü’l-Esîr, Ebû’l-Hasen İzzüddîn. el-Kâmil fi’t-târîḥ. 12 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1979.
- İnan, M. Abdullah. Asru’l-Murâbıtîn ve’l-Muvahhidîn fi’l-Magrib ve’l-Endelüs. 2 cilt. Kahire: Lecnetü't-Telif ve't-Terceme ve’n-Neşr, 1965.
- Kādî Abdülcebbâr, Ebû’l-Hasen Ahmed. Şerhu’l-usuli’l-hamse. thk. Abdülkerim Osman. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1988.
- Kādî İyâz, Ebu’l-Fazl. Tertîbü’l-medârik ve takrîbü‟l-mesâlik li mârifeti alâmi mezhebî mâlik. 8 cilt. thk. Abdülkadir es-Sahrâvî. Rabat: Vizâretü’l-evkâf ve’ş-şuûni’l-İslamiyye, 1982.
- Kaya, Eyyüp Said. “Mâlikî Mezhebi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27: 519-535. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
- Kaya, Eyyüp Said. “Telfîk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40: 401-402. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
- Kutlu, Sönmez. Tarihsel Din Söylemi Üzerine Zihniyet Çözümlemeleri. Ankara: Otto Yayınları, 2012.
- el-Küleynî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Yakub. el-Usul mine’l-Kâfi. 2 cilt. Tahran: elMektebetü’l-İslamiyye, 1381.
- Lassig, Simone. “Modern Tarihte Biyografi – Biyografide Modern Tarih Yazımı”. trc. Canan Özkılıç. Otur Baştan Yaz Beni. haz. Abdülhamit Kırmızı. İstanbul: Küre Yayınları, 2013.
- Merrakûşî, Abdulvahid. el-Mu‘cib fî telḥîsi ahbâri’l-Magrib. haz. Selahuddin Hevvari. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2006.
- Mes‘ûdî, Ali b. Hüseyin. Mürûcu’z-zeheb ve meâdinu’l-cevher. Beyrut: Dâru’l-Endelüs, 1997.
- Neccar, Abdülmecid. el-Mehdî İbn Tûmert Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah el-Magribî esSûsî. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslami, 1989.
- Ocak, Ahmet. “Selçuklu Medreselerinin Mağrib ve Endülüs Üzerindeki Etkileri”. Turkish Studies, 3 (Bahar 2009): 1622-1647.
- Özdemir, Mehmet. Endülüs Müslümanları. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
- Özköse, Kadir. Muhammed Senusi. İstanbul: İnsan Yayınları, 2000.
- Parlak, Nizamettin. Lisanüddin İbn'ül-Hatib'in Siyasi Kişiliği ve Tarihçiliği. Ankara: TTK Yayınları, 2012.
- Sübkî, Ebû Nasır Taceddîn Abdulvehhab b. Ali. Tabakātu’ş-Şafiîyyeti’l-kübrâ. nşr. Abdulfettah Muhammed el-Hulv-Mahmut Muhammed et-Tenâhî. 10 cilt. Mısır: Dâru’l-Beşâiri’l- İslamiyye, 1964.
- Şerefeddin, Mehmed. “İbn Tümert”. Dâru’l-Funûn İlahiyat Fakültesi Mecmuası, 10 (1928): 34- 48.
- Watt, W. Montgomery and Cachia, Pierre. A History of Islamic Spain. Edinburgh: Edinburgh University Press, 1992.
- Yıldız, Hakkı Dursun. “Berberîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 5: 478-483. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
- Yıldız, Harun. Kendi Kaynakları Işığında Hariciliğin Doğuşu ve Gelişimi. Ankara: Araştırma Yayınları, 2010.
- Yiğit, İsmail. “Murâbıtlar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31: 152-155. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
- Ziya Paşa. Endülüs Tarihi. İstanbul: Selis Yayınları, 2004.
| APA | Yavuz A (2017). İbn Tûmert’in Mezhebî Kimliği. , 2069 - 2101. |
| Chicago | Yavuz Abdullah Ömer İbn Tûmert’in Mezhebî Kimliği. (2017): 2069 - 2101. |
| MLA | Yavuz Abdullah Ömer İbn Tûmert’in Mezhebî Kimliği. , 2017, ss.2069 - 2101. |
| AMA | Yavuz A İbn Tûmert’in Mezhebî Kimliği. . 2017; 2069 - 2101. |
| Vancouver | Yavuz A İbn Tûmert’in Mezhebî Kimliği. . 2017; 2069 - 2101. |
| IEEE | Yavuz A "İbn Tûmert’in Mezhebî Kimliği." , ss.2069 - 2101, 2017. |
| ISNAD | Yavuz, Abdullah Ömer. "İbn Tûmert’in Mezhebî Kimliği". (2017), 2069-2101. |
| APA | Yavuz A (2017). İbn Tûmert’in Mezhebî Kimliği. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 21(3), 2069 - 2101. |
| Chicago | Yavuz Abdullah Ömer İbn Tûmert’in Mezhebî Kimliği. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 21, no.3 (2017): 2069 - 2101. |
| MLA | Yavuz Abdullah Ömer İbn Tûmert’in Mezhebî Kimliği. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, vol.21, no.3, 2017, ss.2069 - 2101. |
| AMA | Yavuz A İbn Tûmert’in Mezhebî Kimliği. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi. 2017; 21(3): 2069 - 2101. |
| Vancouver | Yavuz A İbn Tûmert’in Mezhebî Kimliği. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi. 2017; 21(3): 2069 - 2101. |
| IEEE | Yavuz A "İbn Tûmert’in Mezhebî Kimliği." Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 21, ss.2069 - 2101, 2017. |
| ISNAD | Yavuz, Abdullah Ömer. "İbn Tûmert’in Mezhebî Kimliği". Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 21/3 (2017), 2069-2101. |
