OSMANLI SU VAKIFLARI

Yusuf SAĞIR (Yrd. Doç. Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi, Çanakkale/Türkiye.)
Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi
108 0
Yıl: 2016 Cilt: 0 Sayı: 15 Sayfa Aralığı: 445 - 473 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

OSMANLI SU VAKIFLARI

Öz:
Osmanlı Devletinde gerek devlet adamları gerekse halk; suyu, iyilik ve hayır yapmanın ve vakıf kurmanın bir aracı olarak görmüştür. Bugün farklı devlet kurumlan tarafırıdan yerirıe getirilen su hizmetleri, Osmanlı'da vaqular eliyle yürütülmüştür. Osmanlı Devleti, kendinden önce Selçuklu'nun, Bizans'ın ve Roma'nın yapımı su sistemlerini değerlendirmiştir. Bunlar, Osman Gazi'den devletin son dönemine kadar çoğurıluğu itibariyle faaliyetlerini sürdürmüştür. Zira Müslüman olan Osmanlı Devletinde su, insanî bir ihtiyacın ötesinde ibadet etmenin de bir ön koşulu kabul edilmiştir. Osmanlı Devletinin büyük şehirlerirıden küçük kasabalarına değin, birçok farklı karakterde su yapısı ile karşılaşılmaktadır. Bunlar; çeşmeler, sebiller, şadırvanlar, su dolapları, suyollan, bentler, maksemler, maslaklar, su terazileri, sarnıçlar, hamamlar, havuzlar ve su kemerleridir. Sularla ilgili eserlerde suyolu nazırı, sebilci, saka, suyolcu, bölükbaşı, dolapçı ve âbkeş gibi görevliler hizmet ifa etmişlerdir. Vakıf sular çıkarıldıktan sonra, büyük suyollarırıa dâhil edilerek yerleşim yerlerine ulaştırılmış; buradan da valet kurumlarma veya şahıs evlerine intikal ettirilmiştir. Kişilere ve kurumlara sular, kiralama sistemi ile verilmiştir. Bu makalede, Osmanlı'nın kuruluşundan Cumhuriyet'e kadarlq' süreçte suyun ne şeldlde temin edildiği ve kamuya dağıtıldığı; inşa edilen su yapılarının nasıl olduğu konu edinilmiştir.
Anahtar Kelime:

Konular: Tarih Kültürel Çalışmalar

OTTOMANESE WATER FOUNDATIONS

Öz:
Osmanlı Devletinde gerek devlet adamları gerekse halk; suyu, iyilik ve hayır yapmanın ve vakıf kurmanın bir aracı olarak görmüştür. Bugün farklı devlet kurumlan tarafırıdan yerirıe getirilen su hizmetleri, Osmanlı’da vaqular eliyle yürütülmüştür. Osmanlı Devleti, kendinden önce Selçuklu’nun, Bizans’ın ve Roma’nın yapımı su sistemlerini değerlendirmiştir. Bunlar, Osman Gazi’den devletin son dönemine kadar çoğurıluğu itibariyle faaliyetlerini sürdürmüştür. Zira Müslüman olan Osmanlı Devletinde su, insanî bir ihtiyacın ötesinde ibadet etmenin de bir ön koşulu kabul edilmiştir. Osmanlı Devletinin büyük şehirlerirıden küçük kasabalarına değin, birçok farklı karakterde su yapısı ile karşılaşılmaktadır. Bunlar; çeşmeler, sebiller, şadırvanlar, su dolapları, suyollan, bentler, maksemler, maslaklar, su terazileri, sarnıçlar, hamamlar, havuzlar ve su kemerleridir. Sularla ilgili eserlerde suyolu nazırı, sebilci, saka, suyolcu, bölükbaşı, dolapçı ve âbkeş gibi görevliler hizmet ifa etmişlerdir. Vakıf sular çıkarıldıktan sonra, büyük suyollarırıa dâhil edilerek yerleşim yerlerine ulaştırılmış; buradan da valet kurumlarma veya şahıs evlerine intikal ettirilmiştir. Kişilere ve kurumlara sular, kiralama sistemi ile verilmiştir. Bu makalede, Osmanlı’nın kuruluşundan Cumhuriyet’e kadarlq' süreçte suyun ne şeldlde temin edildiği ve kamuya dağıtıldığı; inşa edilen su yapılarının nasıl olduğu konu edinilmiştir.
Anahtar Kelime:

Konular: Tarih Kültürel Çalışmalar
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • 1.1. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
  • -Cevdet Evkâf (C. EV.): 16885.
  • -Evkâf Defteri EV. d.): 10042.
  • -İrade Dahiliye İ. DH.): 65245379.
  • 1.2. Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi VGMA)
  • -59-60,' 734.145-146; 1388.13b-16a; 1436.20; 1449.54, 1450.5,12; 1501.17.23 Vd.; 1652733; 1896.15.
  • 1.3. Köprülü Kütüphanesi KK)
  • -Ekler 3/2446; 4/2447; 8/2445 9; 10; 11 numaralı defterler -Haritalar, 2441.
  • 1.4. Süleymaniye Kütüphanesi -Hac1 Beşir Ağa, numara 682.
  • 1.5. Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyüd—ı Kadime Arşivi TKGMA)
  • -Vakf-ı Cedid, 81 numaralı defter, varak. 87b-88a.
  • 2. Kaynaklar ve Araştırma Eserleri
  • -ACLÜNİ, Ismail bin Muhammed (1988). Keşfü’l—Hafa, thk. Ahmet Halebî el-Attâr, C. I, Beyrut: Dâru'l-Kütübi'I-Ilmiyye.
  • -AKILLI, Hüseyin (2012). ”Su Hizmetlerinde Dejavu: Osmanlı Su Şirketlerinden Antsu’ya", Çağdaş Yerel Yönetimler, C. 21, S. 4, s. 15-26.
  • -ALİ EMİRİ. “Istanbul’un YıIqlmakta Olan Çeşmeleri ve Akmayan Evkâf Suları Hakkında", Osmanlı Tarihi ve Edebiyatı Mecmuası, Sene 2, S. 20, s. 477-78.
  • -ARSLANTÜRK, H. Ahmet (2002). Turhan Valide Sultan Vakfiyesi, Istanbul: Okur Kitaplığı. -ATA, Galip (2000). ”İstanbul Evkâf Suları, İstanbul Su Külliyatı, haz. Ahmet Kala, C. XIII, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yay1m, s. 141-163.
  • -ATEŞ, İbrahim (1985). “Vakıf Belgeler Arşivi’nin Dünü Bugünü”, İİ. Vakıf Haftası Kitabı, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayım, s. 26-32.
  • -ATEŞ, Ibrahim (1987). Kanunî Sultan Süleyman’ın Su Vakfi, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayım.
  • (1980). Mimar Sinan Vakfı, Istanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayım.
  • -AYBET, Gülgün Üçel (2003). Avrupalı Seyyahların Gözünden Osmanlı Dünyası ve İnsanları (1530—1699), Istanbul: Iletişim Yayınları.
  • -AYKUTLU, Feyza (2014). Şehzade ve Süleymaniye Külliyeleri’nde Su Mimarisi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
  • -BASİRETÇİ ALİ EFENDİ (2010). Bir Zamanlar İstanbul, haz. Nuri Sağlam, İstanbul Ticaret Odası Yayım, 2. Baskı.
  • -BAYRAM, Mikail (2010). ”Selçuklular Zamamnda Konya’da Su Şebekeleri”, Su Medeni— yeti Sempozyumu, ed. Kerim Han Acar, Koski Yayım, s. 104-110.
  • -BERKI, Ali Himmet. Vakfa Dair Yazılan Eserlerle, Vakfiye ve Benzeri Vesikalarda Geçen İstılah ve Tabirler, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Neşriyatı, II. Baskı, trs.
  • -BILMEN, Ömer Nasuhi (1951). Hukuk—ı İslâmiyye ve İstılahâtı Fıkhiyye Kâmüsu, C. IV, İstanbul: Istanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
  • —Bursa Vakfiyeleri (2013). haz. Hasan Basri Öcalan, Sezai Sevim, Doğan Yavaş, Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayım.
  • —Bursa’da Cârî Sular Hakkında Hasib Efendi Merhümun Miyâhiyesi (1314). Matbaa-i Emirî.
  • BORAN, Ali (2010). ”Hama’daki Tarihi Su Dolapları ve Kemerler", Su Medeniyeti Sem— pozyuma, ed. Kerim Han Acar, Koski Yayım, s. 502-516.
  • -BORAT, Fatih (2007). “Vakıf Su Yapılarından Öğrendiklerimiz ve Öğreneceklerimiz”, 2006 Vakıf Medeniyeti Çevre Yılı ve Vakıflar Haftası Etkinlikleri Kitabı, Ankara: Vaqular Genel Müdürlüğü Yayını, s. 68-74.
  • —Cumhuriyetin 50. Yılında Vakı ar (1973). Ankara: Vaqular Genel Müdürlüğü Yayım.
  • -ÇEÇEN, Kazım (1988). Mimar Sinan ve Kırkçeşme Tesisleri, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayım.
  • (1992). ”Halkalı Suları", Semavi Eyice Armağanı (İstanbul Yazıları), İstanbul: Türlq'ye Turingi ve Otomobil Kurumu Yayım, s. 165-179.
  • DEMİRKOL, Ali Serkander, Mesut Gök (2010). “Suyun Binbir İmgesi: Eslq' İstanbul
  • Yaşantısmda Su”, Geçmişten Günümüze İstanbul ’da Su ve Su Kültürü, ed. Mesut Gök, İstanbul, s. 89-99.
  • DENKTAŞ, Mustafa (1997). İncesu Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Külliyesi, Vakıflar Dergisi, S. 26, Ankara, 5. 193-225.
  • DOĞAN, M. Sabri (2012). Konya Sü Tarihi, Koski Yayım, 3. Baskı.
  • -ERDOĞRU, M. Akif (2010). ”16. Yüzyılda Karaman Coğrafyasında Su Kaynakları ve Tarımsal Sulama Üzerine”, Sü Medeniyeti Sempozyumu, ed. Kerim Han Acar, Koski Yayım, s. 228-246.
  • -EREN, Fikret (1986). ”Osmanlı Dönemi Vakıfları", V. Vakıf Haftası Kitabı, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayını, s. 195-203.
  • -ERGİN, Osman Nuri (2000). ”Vesâit-i İtfaiyeden İstanbul Suları”, İstanbul Su Külliyatı, haz. Ahmet Kala, C. XIII, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayını, s. 125-141.
  • -GÖK, Metin (2010), ”Osmanlı Dönemi Su Mimarisi: Yaşamsal Gereklilik ve imgenin Uyuşumu”, Geçmişten Günümüze İstanbul’da Su ve Su Kültürü, ed. Mesut Gök, İstanbul, S. 35-71.
  • -GÜLER, Mustafa (2009). Gülnüş Vâlide Sultân’ın Hayatı ve Hayratı I, İstanbul: Çamlıca Yayınları.
  • -GÜNERİ, Hasan (2006). ”Vaqu Sular ve Su Vaqularl", Vakıflar Dergisi, Tıpkı Basım, S. 9, Ankara, 5. 67-81.
  • —Hamidiye (2006). Haz. Zekeriya Kurşun, Sertaç Kayserilioğlu, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayını.
  • —İl İl Vakıflar 86 (1986). Haz. İbrahim Ateş, Abdülkerim Erdoğan, Vaqular Genel Müdürlüğü Yayını.
  • -İBRAHİMGİL, Mehmet 2. (2012). ”Makedonya’daki Gazi Mustafa Paşa'nın Vakıfları”, Balkanlarda Osmanlı Vakıfları ve Eserleri Sempozyumu, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yaylm, s. 159-181.
  • -İBRAHİM PEÇEVİ (1999). Peçevi Tarihi, haz. Belq'r sith Baykal, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayını.
  • -lPŞİRLİ, Mehmet (2007). “Osmanlı ve Günümüzde Vakıflarm Başlıca Problemleri ve Çözüm Arayışları”, 2006 Vakıf Medeniyeti Yılı ve Vakıflar Haftası Etkinlikleri Kitabı, 5. 73-75.
  • —İstanbul Su Külliyatı (2000a). Haz. Ahmet Kala, C. VH1, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayını.
  • —İstanbul Su Külliyatı, Vakıf Sa Tahlilleri ll (2000b). Haz. Gülfettin Çelik, C. XIV, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayını.
  • —İstanbal Sü Külliyatı (2000C). Haz. Ahmet Kala, C. XV, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayını.
  • -KAHRAMAN, Seyit Ali (2011). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi, 9. Kitap, C. I, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
  • (2006). Evkâf—ı Hümâyün Nezâreti, İstanbul: Kitabevi Yayım.
  • -KELEŞ, Hamza (2006). Erzurum Vakıfları (988/1580—81 Tarihli Evkâf Defterine Göre), Ankara: Gündüz Eğitim Yayıncılık.
  • -KÖPRÜLÜ, Fuat (2005). ”Vakıf Müessesinin Hukuki Mahiyeti ve Tarihi Tekâmülü”,
  • İslâm ve Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları ve Vakıf Müessesesi, Ankara: Akçağ Yayınları, H. Baslq, s. 295-342.
  • -KUNTER, Halim Baki (1938, 1969). “Türk Vakıfları ve Vaquları ve Vakfiyeleri Üzerine Mücmel Bir Etüd”, Vakıflar Dergisi, H. Baslq, S. İ, S. 103-129.
  • -KUNTER, H. Balq', A. Saim Ülgen (1939). Fatih Camii ve Bizans Sarnıcı, İstanbul: Cumhuriyet Matbaası.
  • -MARTAL, Abdullah (1988). ”Osmanlı İmparatorluğu’nda Su-yolculuk”, Belleten, C. LH, S. 205, s. 1585-1652.
  • -MUSTAFA NURİ PAŞA (1987). Netâyicü’l Vukü “at, sad. Neşet Çağatay, C. l-ll, Ankara: Türk Tarîh Kurumu Yayınları.
  • -MÜDERRİSOĞLU, Fatih (1995). ”Bani Çoban Mustafa Paşa ve Bir Osmanlı Şehri Gebze", Vakıflar Dergisi, S. 25, s. 67-124.
  • -NAZlM (1341). İstanbul Vilayeti Sehremanetine Evkâfdan Devrolunan Sular, İstanbul: Şehremaneti Matbaası.
  • -NEMLİOĞLU, Candan (2010). “Artuklu’dan Osmanlı’ya Bahçe Kültüründe Suyun Yeri Havuzlar ve Fıskiyeler", Su Medeniyeti Sempozyumu, ed. Kerim Han Acar, Koslq' Yayım, s. 302-314.
  • -NİRVEN, Saadi Nazım (1953). Fatih II. Mehmet Devri Türk Su Medeniyeti, İstanbul. (1954). “Taksim Su Maksemi”, Arkitekt, C. 1954, S. 1954-09-12, 5. 181-185.
  • ÖĞÜN, Tuncay (2006). “Müsâdere”, DİA, C. 32, İstanbul, s. 67-68.
  • -ÖMER HİLMİ EFENDİ. İthafu’l—Ahlâfl—"î Ahkâmi’l-Evkâf, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, trs.
  • -ÖNGÜL, Ali (1994). “Tarih-i Cami-i Nuruosmânî", Vakıflar Dergisi, 5. 24, s. 127-146.
  • -ÖZGE, Yılmaz (1997). Türk Mimarisinde Selçuklu ve Osmanlı Döneminde Su Yapıları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
  • -ÖZKAFA, Fatih (2010). ”Türk Su Mimarisinde Hat Sanatı Uygulamaları”, Su Medeniyeti Sempozyumu, ed. Kerim Han Acar, Koslq' Yayım, s. 314-334.
  • -ÖZTÜRK, Nazif, Mevlüt Çam (2010). ”Evkâfln Suları veya Tarihte Su Vakıfları", Su Medeniyeti Sempozyumu, Koski Yayını, s. 348-374.
  • -ÖZTÜRK, Said (2010). “Osmanlı Su Yönetim”, Su Medeniyeti Sempozyumu, ed. Kerim Han Acar, Koslq' Yaymı, s. 212-228.
  • -PAKALIN, Mehmet Zeki (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. I-IH, istanbul: Milli Eğitim Basımevi.
  • -RIFAT OSMAN (1999). Edirne Evkâf—ı İslamiyye Tarihi, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlü- ğü Yayım.
  • -SAK, İzzet (2011). “Şeı’ iye Sicilleri Işığında Anadolu’nun Sağ Kolu Üzerinde Bulunan Konya ve Çevresinde Su Hizmetlerine Yapılan Vakıflar (1700-1900)”, CIEPO Ulusla— rarası 6. Ara Dönem Sempozyum Bildirileri, haz. Adnan Şişman, Tuncer Baykara, Mehmet Karayaman Uşak Üniversitesi Yayım, s. 1461-1479.
  • -ŞAHİN, Seracettin (2010). “Su Uygarlığı İçin Sunuş”, Geçmişten Günümüze İstanbul’da Su ve Su Kültürü, ed. Mesut Gök, s. 12-21.
  • -ŞEMSEDDİN SAMİ (2009). Kamüs—ı Türkî, İstanbul: Kapı Yayınlan, 4. Baskı.
  • -TABAKOĞLU, Ahmet (2008). ”İstanbul’da Su Teşkilatı ve Su Yolları” VakıfMedeniyeti Sa Yılı ve Vakıflar Haftası Etkinlikleri Kitabı, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayım, s. 44-47.
  • -TANIŞIK, Hüseyin Hilmi (1943). İstanbul Çeşmeleri I, İstanbul: Maarif Matbaası.
  • -TEZCAN, Hülya (1992). “Topkapı Sarayındaki Büyük Su Hazinesi”, Semavi Eyice Arma— ğanı (İstanbul Yazıları), Türlq'ye Turingi ve Otomobil Kurumu Yayını, s. 179-189.
  • —Vakıf Medeniyeti Yılı ve Vakıflar Haftası Etkinlikleri Kitabı (2006). Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayını.
  • —Vakıf Medeniyeti Su Yılı ve Vakıflar Haftası Etkinlikleri Kitabı (2008). Ankara: Vaqular Genel Müdürlüğü Yayını.
  • -YEDlYlLDIZ, Bahaeddin (1982). “Müessese-Toplum Münasebetleri Çerçevesinde XVIII. Asır Türk Toplumu ve Vaqu Müessesesi”, Vakıflar Dergisi, S. 15, s. 23-55.
  • (1986). ”Vaqu”, İslam Ansiklopedisi, C. XIII, Istanbul: Milli Eğitim Yayınları, 5. 153-172.
  • (2003). XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • -YENİTERZİ, Emine (2010). ”Fuzüli Su Kasidesi’nde Neden Su Redifini Seçmiştir", Sa Medeniyeti Sempozyumu, ed. Kerim Han Acar, Koslq' Yayını, s. 124-140.
  • 3. İnternet Kaynakları
  • -http://veyseleroglu.com.tr/belge/su_meselesi.pdf Erişim Tarihi:27/02/2015.
APA SAĞIR Y (2016). OSMANLI SU VAKIFLARI. , 445 - 473.
Chicago SAĞIR Yusuf OSMANLI SU VAKIFLARI. (2016): 445 - 473.
MLA SAĞIR Yusuf OSMANLI SU VAKIFLARI. , 2016, ss.445 - 473.
AMA SAĞIR Y OSMANLI SU VAKIFLARI. . 2016; 445 - 473.
Vancouver SAĞIR Y OSMANLI SU VAKIFLARI. . 2016; 445 - 473.
IEEE SAĞIR Y "OSMANLI SU VAKIFLARI." , ss.445 - 473, 2016.
ISNAD SAĞIR, Yusuf. "OSMANLI SU VAKIFLARI". (2016), 445-473.
APA SAĞIR Y (2016). OSMANLI SU VAKIFLARI. Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 0(15), 445 - 473.
Chicago SAĞIR Yusuf OSMANLI SU VAKIFLARI. Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 0, no.15 (2016): 445 - 473.
MLA SAĞIR Yusuf OSMANLI SU VAKIFLARI. Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, vol.0, no.15, 2016, ss.445 - 473.
AMA SAĞIR Y OSMANLI SU VAKIFLARI. Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi. 2016; 0(15): 445 - 473.
Vancouver SAĞIR Y OSMANLI SU VAKIFLARI. Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi. 2016; 0(15): 445 - 473.
IEEE SAĞIR Y "OSMANLI SU VAKIFLARI." Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 0, ss.445 - 473, 2016.
ISNAD SAĞIR, Yusuf. "OSMANLI SU VAKIFLARI". Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 15 (2016), 445-473.
Sayfa Oluşturulma Tarihi
23-04-2024 6:29

İLETİŞİM

TÜBİTAK ULAKBİM TR Dizin

Yüzüncüyıl, İşçi Blokları Mahallesi

Muhsin Yazıcıoğlu Caddesi No:51/C

06530 Çankaya / ANKARA +90 (312) 298 92 00

trdizin@tubitak.gov.tr

TÜBİTAK ULAKBİM Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi Cahit Arf Bilgi Merkezi © Tüm Hakları Saklıdır. Gizlilik Politikası Kullanım Şartları