Ayıntâbî  Mehmed  Efendi'nin  Tibyân  Tefsiri: Te'lîf  mi  Tercüme mi?

Recep ARPA (Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Öğrencisi.)
İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi
4 0
Yıl: 2016 Cilt: 0 Sayı: 35 Sayfa Aralığı: 55 - 96 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Ayıntâbî  Mehmed  Efendi'nin  Tibyân  Tefsiri: Te'lîf  mi  Tercüme mi?

Öz:
Tibyân   Tefsiri   XVII.   yüzyıl   Osmanlı   alimlerinden   Ayıntâbî   Mehmed   Efendi   (ö.  1111/1699)'nin  Padişah  IV.  Mehmet'in  isteği  üzerine  yazdığı  meşhur  Türkçe  tefsirdir.  Osmanlıda  ilk  matbû  Türkçe  tefsir  olan  Tibyân  Tefsiri,  genel  kabule  göre  Hıdır  b.  Abdurrahman  el-­Ezdî  ed-­Dimaşkî'nin   (ö.   773/1371)   et-­Tibyân   fî   tefsîri'l-­Kur'ân   adlı   Arapça   tefsirinin   Türkçe'ye   tercümesi  kabul   edilir.   Ancak   Ezdî'nin   tefsiriyle   karşılaştırıldığında   pek   onun   tercümesi   gibi  durmamaktadır.   Aynı   zamanda   Tibyân   Tefsiri   ile   ilgili   kaynaklarda   ve   kütüphane   kayıtlarında  ciddi  anlamda  bir  karışıklık  söz  konusudur.  Tercümeye  kaynak  olan  tefsirin  müellifi,  tercümenin  mütercimine  nispeti  ve  mütercimin  kimliği,  Tibyân  Tefsiri'nin  te'lîf  mi  tercüme  mi  olduğu  veyahut  elimizdeki  Türkçe  Tibyân  Tefsiri'nin  Hıdır  b.  Abdurrahman  el-­Ezdî'nin  et-­Tibyân  fî  tefsîri'l-­Kur'ân  adlı  Arapça  tefsirinin  tercümesi  mi,  yeni  bir  te'lîf  mi,  yoksa  genişletilmiş  ve  yeniden  düzenlenmiş  te'lîf-tercüme   karışımı   bir   eser   mi?   olduğu   noktasında   bazı   karışıklıklar   söz   konusudur.   Bu  makalede  yukarıda  sözü  edilen  hususlara  değinilerek  Tibyân  Tefsiri'nin  Hıdır  b.  Abdurrahman  el-­Ezdî'nin  et-­Tibyân  fî  tefsîri'l-­Kur'ân  adlı  Arapça  tefsirinin  tercümesi  olup  olmadığı  ortaya  konmaya  çalışılacaktır.
Anahtar Kelime:

Ayıntabi Mahmad Efendi's Tafsîr al-Tibyân: Is it an Original Composition or Translation?

Öz:
Tafsîr al-Tibyıîn is well--known Our'ânic exegesis in the language of Ottoman Turkishwritten by 'Ayntâbi Mehmed Efendi, one of the Ottoman scholars of XVIIth century, upon therequest of Sultan Mehmed the Fourth. Tibyân has been widely considered to be translation of Khidr b. "Abd al--Rahmân al-Azdi's al-Dimashqî's al-Tibyân fi Tafsir al-Qur'an in Arabic intoTurkish. However, it does not seem translation of al-Azdi's tafsir when it is compared. Besides,there is serious confusion in the sources and library records about Tafsir al--Tibyân. There issome discussions about the author of the tafsîr, the ascription of the translation to its translatorand the translator's identity, whether Tafsîr al--Tibyân is an original composition, translation oran annotated and reorganized mixture of composition and translation. Seeking answers to thesequestions, the present paper tries to make clear whether Tafsir al--Tibyân is translation of alAzdî's al-Tibyân, or not.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Adıvar, Adnan, Osmanlı Türklerinde İlim, Remzi Kitabevi, İstanbul 1970.
  • Akifzâde, Abdurrahim el-Amâsî, Kitabü'l--mecma'fi'l meşhüdı' ve'l--mesma', Millet Kütüphanesi (Ali Emiri Arabi), nr. 2527.
  • Alpaydın, Mehmet Akif, Osmanlılarda Türkçe Tefsir Geleneği, İstanbul 2016.
  • Altınsu, Abdülkadir, Osmanlı Şeyhülislâmları, Ankara 1972.
  • Arpa, Recep, Ayıntâbî Mehmed Efendi'nin Tibyân Tefsiri ve Osmanlı Topla-- mandaki Yorum Değeri, Bursa, UÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2005 (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
  • "İlk Matbü Türkçe (Osmanlıca) Tefsir: Tibyân Tefsiri", Osmanlı Toplumunda Kur'an Kültürü ve Tefsir Çalışmaları (Ed. Bilal Gökkır v.dğr.), İstan-- bul 2011.
  • "Tibyân Tefsiri", DİA, Ankara 2012, XXXXI, 127--128.
  • Ayıntâbî Mehmed Efendi, Tercüme--i Tefsir--i Tibyân, I-IV, Matbaa-i Amire, Şirketi Sahafiye-i Osmaniye, İstanbul, 1306--7/1889.
  • Tercüme--i Tibyân, İstanbul 1296/1879.
  • Bağdatlı, İsmail Paşa, Hediyyetü'l--ârifîn esmâü'l--müellı'fîn ve âsâra'l-- masannifîn (nşr. Kilisli Muallim Rıfat--lbnü'l--emîn Mahmut Kemal--Avni Aktuç), Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1951--1955.
  • İzâhü'l--meknünfi'z--zeyl alâ Keşfi'z--znnün an esâmi'l--kütüb ve'l-- fünün (nşr. Kilisli Muallim Rıfat--Şerafeddin Yaltkaya), İstanbul 1972.
  • Begavî, Ebü Muhammed el--Huseyn b. Mes'ud b. Muhammed b. el--Ferrâ, Me'âlı'mü't--tenzîl, Dâru taybe, Riyâd 1409.
  • Beyzâvî, el--Kâdî Nâsıruddîn, Envâra't--tenzîl ve esrârü 't--te'vîl (nşr. Mu-- hammed Abdurrahmân el-Maraşh), Dâru ihyâi't--türâsi'l--Arabî, Beyrut trs. Bilmen, Ömer Nasühi, Büyük Tefsir Tarihi--Tabakâtü'l--müfessirîn, Bilmen Yayınevi, İstanbul 1974.
  • Birışık, Abdülhamit, Osmanlıca Tefsir Tercümeleri ve Hüseyin Vâiz--i Kâşifi'nin Mevâhib--i Aliyye'si, İslâmî Araştırmalar, XVII/1, Ankara 2004.
  • "Osmanlı Döneminde Türkçe Tefsirler, Başlangıçtan Günümü-- ze Türklerin Kur'ân Tefsirine Hizmetleri", Tebliğler ve Müzakereler, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, İstanbul 2012.
  • Brockelmann, Carl, GAL, Leiden 1943--9.
  • Bursalı, Mehmet Tahir, Delîlü't--tefâsir, Necm--i İstiklâl Matbaası, İstanbul 1325.
  • Osmanlı Müellifleri, Matbaa-i Amire, İstanbul 1333-1342.
  • Cündioğlu, Dücane, Matbü Türkçe Kur'ân Çevirileri ve Kur'ân Çevirilerinde Yöntem Sorunu, Il. Kur'ân Sempozyumu, Ankara 1996.
  • Çalışkan, İsmail, "Tefsiri Mehmed Efendi'nin Tefsir--i Tibyân Adlı Eseri-- nin Osmanlı Dönemi Tefsir Faaliyetindeki Yeri ve Dönemin Siyasi--Sosyal Yapısı İçin Anlamı", Osmanlı Toplumunda Kur'an Kültürü ve Tefsir Çalışmaları --I--, İstanbul 2011.
  • Develioğlu, Abdullah, Büyük İnsanlar, İstanbul 1973.
  • el--Ezdî, Hıdır b. Abdurrahman, et--Tibyân fî Tefsiri'l--Kar'ân, Nuruosmani-- ye Ktp., nr. 244.
  • Gaziantep İl Yıllığı, 1968.
  • Gökyay, Orhan Şaik, "Dede Korkut Destanlarında İslâmî Unsurlar", Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 1971.
  • Gurâbzâde, Ahmed Salih, Zübeda âsdri'l--Mevâhib ve'l--Envâr, Rıza Efendi Matbaası, İstanbul 1292.
  • Hamidullah, Muhammed, Kur'ân'ı Kerim Tarihi (trc. Salih Tuğ), Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 2000.
  • Hanîfzâde Ahmed Tâhir, flsâr--ı Nev (nşr. G. Flügel, Kâtip Çelebi'nin Keş-- fü 'z--zünün'un içinde), London 1838-53.
  • İnan, Abdülkadir, Kur'ân--ı Kerîm 'in Türkçe Tercümeleri Üzerine Bir İnce-- leme, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1961.
  • İpşirli, Mehmet, "Debbağzâde Mehmed Efendi", DİA, İstanbul 1994.
  • Orhan İyibilgin, Ayntâbî'nin Tercüme--i Tibyân Tefsirinin Muhteva ve Metod Bakımından Değerlendirilmesi, (Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bi-- limler Enstitüsü, İstanbul, 2008.
  • "Ayıntâbî'nin Tercüme--i Tibyân Tefsirinin Muhteva ve Metod Bakımından Değerlendirilmesi", Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2014, Cilt: XVI, say1: 29, 5. 69-88.
  • Kahveci, İhsan, "Ayıntâbî'nin Tercüme--i Tibyân Tefsirinin Muhteva ve Metod Bakımından Değerlendirilmesi" Başlıklı Makalenin Eleştirisi", Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2015, cilt: XVII, say1: 32, s. 63-64.
  • Karabulut, Ali Rıza, Kayseri Raşid Efendi Kütüphanesi Yazmaları Kataloğu, Kayseri 1982.
  • Karatay, Fehmi Ethem, Topkapı Saray Müzesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu, 1-H, İstanbul 1961.
  • Kaya, Murat, Tanzimat'tan H. Meşrutiyet'e Kadar (1839--1908) Matbu Türkçe Kuran--ı Kerim Tercüme ve Tefsirleri, İstanbul, MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2001 (Yayınlanmamış Yüksek Lisans tezi).
  • Kehhâle, Ömer Rıza, Ma'cemü'l--müellijîrı: teracimu masanmfi'l--kütilbi'l-- Arabiyye, Dâru ihyâi't--türasi'l--Arabî, Beyrut 1957
  • Keskioğlu, Osman, Kur'ân--ı Kerîm Bilgileri, Ankara 1989.
  • Kevseri, Muhammed Zahid, et--Tahrîrü'l--vecîz fimâ yebtegîhi'l--müstecîz, Mektebü'l--Matbüati'l-İslâmiyye, Halep 1993/1413.
  • Kut, Turgut, "Ali Ufkî Bey", DİA, İstanbul 1989.
  • Mardin, Ebü'l--Ulâ, Hazar Dersleri, İstanbul 1956.
  • Müstakimzâde, Süleyman Sâdeddin, Devhatü'l--meşâyih (nşr. Ziya Kazıcı), İstanbul 1978.
  • Nafiz, Rıdvan-Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Sivas Şehri, İstanbul 1928/1367.
  • Nüveyhiz, Adil, Ma'cemü'l--müfessirîn min sadri 'l--İslâm hatta'l--asri'l--hâdır, Beyrut 1406/1986.
  • Özcan, Abdulkadir, "Mehmed IV", DİA, Ankara 2003.
  • Özege, M. Seyfettin, Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu, l--V, ls-- tanbul 1971-9,
  • Özel, Ahmet, "Ayıntâbi, Mehmed Münib", DİA, İstanbul 1995.
  • es--Semerkandi, Ebü'l--Leys lmâmülhüdâ Nasr b. Muhammed b. Ahmed, Tefsîra's--Semerkandî, Dârü'l-kütübi'l--ilmiyye, Beyrut 1413/1993.
  • Suyütî, Celâleddin Abdurrahman, el--İtkân jî alümi'l--Kur'ârı (nşr. Mustafa Dîb el--Bugâ), Dâru lbn Kesir, Dimaşk 2000.
  • Sümer, Faruk, Eshâbu--l Kehf Yedi Uyurlar), İstanbul 1989.
  • Süreyyâ, Mehmet, Sicill--i Osmanî, I--IV, İstanbul 1308-1315.
  • Tirmizî, Muhammed b. İsa, el--Câmia's--Sahîh (nşr. Ahmet Muhammed Şâkir), l-V, Kahire 1398-1978.
  • Uşşâkîzâde İbrahim Hasib, Uşşâkîzâde Tarihi (haz. Raşit Gündoğdu), Çamlıca Yayınları, İstanbul 2005.
  • Uzunçarşılı, İ. Hakkı, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Ankara 1988.
  • Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1995.
  • Yaşaroğlu, Macit, "Kur'ân--1 Kerîm'in Türkçe Tercemelerinin Kronolojik Bibliyografyası", Hamidullah, Muhammed, Kur'ân--ı Kerîm Tarihi ve Türkçe Tef-- sirler Bibliyografyası (çev. Mehmet Sait Mutlu) içinde, İstanbul 1965.
APA ARPA R (2016). Ayıntâbî  Mehmed  Efendi'nin  Tibyân  Tefsiri: Te'lîf  mi  Tercüme mi?. , 55 - 96.
Chicago ARPA Recep Ayıntâbî  Mehmed  Efendi'nin  Tibyân  Tefsiri: Te'lîf  mi  Tercüme mi?. (2016): 55 - 96.
MLA ARPA Recep Ayıntâbî  Mehmed  Efendi'nin  Tibyân  Tefsiri: Te'lîf  mi  Tercüme mi?. , 2016, ss.55 - 96.
AMA ARPA R Ayıntâbî  Mehmed  Efendi'nin  Tibyân  Tefsiri: Te'lîf  mi  Tercüme mi?. . 2016; 55 - 96.
Vancouver ARPA R Ayıntâbî  Mehmed  Efendi'nin  Tibyân  Tefsiri: Te'lîf  mi  Tercüme mi?. . 2016; 55 - 96.
IEEE ARPA R "Ayıntâbî  Mehmed  Efendi'nin  Tibyân  Tefsiri: Te'lîf  mi  Tercüme mi?." , ss.55 - 96, 2016.
ISNAD ARPA, Recep. "Ayıntâbî  Mehmed  Efendi'nin  Tibyân  Tefsiri: Te'lîf  mi  Tercüme mi?". (2016), 55-96.
APA ARPA R (2016). Ayıntâbî  Mehmed  Efendi'nin  Tibyân  Tefsiri: Te'lîf  mi  Tercüme mi?. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 0(35), 55 - 96.
Chicago ARPA Recep Ayıntâbî  Mehmed  Efendi'nin  Tibyân  Tefsiri: Te'lîf  mi  Tercüme mi?. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 0, no.35 (2016): 55 - 96.
MLA ARPA Recep Ayıntâbî  Mehmed  Efendi'nin  Tibyân  Tefsiri: Te'lîf  mi  Tercüme mi?. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, vol.0, no.35, 2016, ss.55 - 96.
AMA ARPA R Ayıntâbî  Mehmed  Efendi'nin  Tibyân  Tefsiri: Te'lîf  mi  Tercüme mi?. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2016; 0(35): 55 - 96.
Vancouver ARPA R Ayıntâbî  Mehmed  Efendi'nin  Tibyân  Tefsiri: Te'lîf  mi  Tercüme mi?. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2016; 0(35): 55 - 96.
IEEE ARPA R "Ayıntâbî  Mehmed  Efendi'nin  Tibyân  Tefsiri: Te'lîf  mi  Tercüme mi?." İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 0, ss.55 - 96, 2016.
ISNAD ARPA, Recep. "Ayıntâbî  Mehmed  Efendi'nin  Tibyân  Tefsiri: Te'lîf  mi  Tercüme mi?". İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 35 (2016), 55-96.
Sayfa Oluşturulma Tarihi
04-06-2023 22:54

İLETİŞİM

TÜBİTAK ULAKBİM TR Dizin

Yüzüncüyıl, İşçi Blokları Mahallesi

Muhsin Yazıcıoğlu Caddesi No:51/C

06530 Çankaya / ANKARA +90 (312) 298 92 00

trdizin@tubitak.gov.tr

TÜBİTAK ULAKBİM Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi Cahit Arf Bilgi Merkezi © 2021 Tüm Hakları Saklıdır. Gizlilik Politikası Kullanım Şartları