SİYASETNÂMELER’İN KLASİK KAYNAKLARI

ADALIOĞLU, Hasan Hüseyin

SİYASETNÂMELER’İN KLASİK KAYNAKLARI

Hasan Hüseyin ADALIOĞLU (Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Eskişehir, Türkiye)

Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi

53 0

Yıl: 2004 Cilt: 5 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 1 - 21 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

SİYASETNÂMELER’İN KLASİK KAYNAKLARI

Öz:

“Siyaset” kelimesinin bir çok farklı lügat anlamı olmakla birlikte, günümüzde daha ziyade, kamu düzenini sağlamak için yapılan faaliyetler veya devletler arası ilişkileri düzenleyen bilim anlamında kullanılmaktadır. Geçmişte İslam dünyasında devlet yönetimi ve hükümdarlara dair yazılan eserlere genel olarak “Siyasetnâme” adı verilmektedir. Siyasetnâmeler, dönemin hükümdar ve devlet adamlarına pratik tavsiyelerde bulunmak ve adaletli bir yönetim oluşturmalarını sağlamak amacıyla yazılan siyasî, ahlakî ve dinî içerikli eserlerdir. İslam dünyasında VIII. yüzyılın ortalarından itibaren yazılmaya başlanan Siyasetnâmelerin ilk kaynaklarını önceki kültür ve medeniyetlere dair eserler ile, yönetim sanatına dair tecrübeler oluşturmaktadır. Tarih ve Siyasetnâme yazarları, başta Fars tarih ve siyaset geleneği olmak üzere, Hind hikmetinden ve Yunan filozoflarının ideal devlet düşüncesinden esinlendiler. Siyasetnâmelerin klasik kaynaklarını; İran krallarının hayat hikayelerini anlatan Hudaynâme ve Âyinnâme gibi eserlerle, Abbâsîlerin ilk devirlerinde idarecilik görevi yapan Bermekîler ve İbnü’l-Mukaffa gibi Fars kökenli devlet adamlarının eserleri; Hind filozof ve krallarının siyasi kuralları ve ahlakî uygulamaları; Sokrates, Platon ve Aristoteles gibi Yunan filozoflarının ideal devlet kuramına dair görüş ve sözleri; İslam öncesi Arap krallarının hikayeleri ve siyasi tecrübeleri ile Uzak Doğu Çin kültürüne mensup filozof ve kralların siyaset sanatına dair bilgi ve tecrübeleri oluşturmaktadır. O devirde mevcut olan bu malzemeler, müslüman bilginler tarafından İslami anlayışla sentezlenerek Siyasetnâme türü eserlerin ilk kaynaklarını oluşturmuşlardır.

Anahtar Kelime:

Konular: Tarih Siyasi Bilimler

CLASSICAL SOURCES OF SIYASATNÂMA’S

Öz:

The word “siyasat”, however its connotations are numerous, is more likely to imply today a scientific discipline regulating the social order of a country or the international relations between different states. In Islamic history those political writings dealing with state administration and monarchs came to be called “Siyasatnāma”. Siyasatnāma’s have a political, ethical and religious content and are designed to make advices to rulers and to assist them in establishing a fair administration. Coming into view first in VIII. century, siyasatnāmas have their origin in works handling former cultures and civilizations as well as in experiences of the art of administration inherited from the past. Authors of siyasetnâmes and history writers are inspired first by the Persian political and historical tradition and then by the Indian wisdom and the ideal of a fair state administration of the ancient Greek philosophers. The classical sources of siyasatnamas can be found among the Persian Hüdaynāmas and Âyinnâmas which described the life stories of the Persian kings; the works of the statesmen of Persian origin such as İbnü’l-Mukaffa and Barmakıs, who served in early Abbasid state as governors, the ethical practices and political rules of the Indian kings and philosophers, the views of Greek philosophers such as Socrates, Plato and Aristotle about the ideal of state administration, the narratives and political experiences of the pre-Islamic Arabian monarchs and the knowledge and experiences of the Chinese kings and philosophers. These early materials of siyasetnâmes are utilized by the Muslim scholars and adapted to the Islamic thought so as to give rise to the early examples of its kind in Islamic history.

Anahtar Kelime:

Konular: Tarih Siyasi Bilimler

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Arslan, Mahmut. (1989), “Eski İran Devlet Geleneği ve Siyasetnâmeler” Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 1. Sayı’dan Ayrı Basım, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul.
Arslan, Mehmet. (2000), Osmanlı Devlet Yönetimine Ait Siyasetnâme Özelliği Taşıyan Küçük Bir Risale : Gelibolulu Âlî’nin “Hakâyiku’l-ekâlim” Adlı Eseri, Osmanlı Edebiyat-Tarih-Kültür Makaleleri, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
Ateş, A. “İbnülmukaffa” mad. İA., c. V/II.
Barthold, W. İslam Medeniyeti Tarihi, İzah ve Düzeltmeler, M. Fuad Köprülü, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları/86, Ankara.
Beydeba-Abdullah b. el-Mukaffa, Kelîle ve Dimne, (1990), Tercüme ve Metin, çev. Karaman, H. - Topaloğlu, B. Nesil Yayınları, İstanbul. Bosworth, C. E., “Nasîhât Al-Mulûk” , EI, New Edition II, vol. II,
Câhiz, (1914), Kitâbu’t-tâc., Tahkik Ahmed Zeki Bâşâ, Birinci Baskı, Kahire h. 1332.
Demirci, M. (1996), Beytü’l-Hikme, İnsan Yayınları, İstanbul.
Durmuş, İ. “İbnü’l-Mukaffa” mad. DİA. c. XXI.
Eliaçık, İ. (2002), “Sünni Saltanat İdeolejisinin Mimarları”, Bilgi ve Düşünce Dergisi, Yıl 1, sayı 3, Aralık.
Firdevsî, (1956), Şehnâme, terc. Necati Lügal, Maarif Vekaleti Yayınları, İstanbul.
Fuâd Abdulmun’im. (tsz), et-Tuhfetü’l-mülûkiyye fi’l-Âdâbi’s-siyâsiyye, Müessesetü Şebabi’l-İslamiyye, İskenderiye.
Gazzâlî, (1995), Nasîhâtü’l-mülûk (Devlet Başkanlarına Nasihatler),Tercüme ve İzahlar, Osman Şekerci, Sinan Yayınevi, İstanbul.
Gibb, Hamilton A. R. (1991), İslam Medeniyeti Üzerine Araştırmalar, Endülüs Yayınları, İstanbul.
Hitti, P. K. (1989), Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi I-IV, çev. Salih Tuğ, Boğaziçi Yayınları, İstanbul.
Horovitz, J. “Vehb b. Münebbih” mad. İA., c. XIII.
Huart, Cl. “Fağfur” mad. İ.A., c. IV.,
Hüseyin Nasr, S. (1989), İslam ve İlim, çev. İlhan Kutluer, İnsan Yayınları, İstanbul.
İbn Ebû Usaybia, ‘Uyûnu’l-enba’ fi tabakâti’l-etibba, neşr. August Müller, Dipnotlandıran Fuat Sezgin, c. I-III, Kahire.
İbn Hallikân, (1978), Vefeyâtü’l-‘âyan ve enbâu ebnâi’z-zamân, I-VIII, Dr. İhsan Abbas, Beyrut.
İbnü’l-Mukaffa, (1989), Âsâru İbni’l-Mukaffa, el-Edebü’l-kebîr, Beyrut.
İbnü’l-Mukaffa, (1989), Âsâru İbni’l-Mukaffa, er-Risâle fi’s-sahâbe, Daru’lKütübi’l-Âlemiyye, Beyrut.
İbnü’l-Mukaffa, (tsz), el-Edebü’l-kebîr ve’l-Edebü’s-sağîr, Daru’l-Celil, Beyrut.
İbnü’n-Nedim, (1970), el-Fihrist, editor and translator Bayard Edge, vol. III, Colombia University Press, New York.
İnalcık, H. (2000), Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adâlet, Eren Yayınları, İstanbul.
İnalcık, H. (2004), Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600), çev. Ruşen Sezer, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
“Ka’abu’l-Ahbar” , Encyclopedia of Islam, New Edition, vol. II.
Kadir, C. A. (1990), “İslam Öncesi Hind Düşüncesi”, İslam Düşüncesi Tarihi, Editör M. Muhammed Şerif, İnsan Yayınları, c. I-IV, İstanbul.
Karlığa, B. (2004), İslam Düşüncesinin Batı Düşüncesine Etkileri, Litera Yayıncılık, İstanbul.
Kaya, M. (1981), “Aristoteles’in Ahlâk ve Siyaset Felsefesinin İslam Dünyasına Yansıması”, Felsefe Arkivi, Sayı 22-23, İstanbul.
Korkut, Ş. (2003), Fârâbî’de Siyaset ve Ahlak, İslâmiyât Dergisi, c. 6, sayı 1, Ocak-Mart.
Kutluer, İ. “İbnü’l-Mukaffa” mad., DİA, c.XXI.
Levent, A. S. (1963), “Siyasetnâmeler”, T.D.A., Belleten, Ankara.
Leyla H. Sadeddin, (tsz), Kelîle ve dimne fî edebi’l-‘Ârab, Mektebetü’rRisale, Amman.
Macit Fahri, (1992), İslam Felsefesi Tarihi, Çev. Kasım Turhan, İklim Yayınları, İstanbul.
Mâverdî, (1972), Kavânînü’l-vizâre, İskenderiye.
Mâverdî, (1976), el-Ahkâmu’s-sultâniyye, İslamda Hilfet ve Devlet Hukuku, Çeviren Ali Şafak, Bedir Yayınevi, İstanbul.
Mâverdî, (1984), et-Tuhfetü’l-mülûkiyye fi’l-âdâbi’s-siyâsiyye, Tahkik, Dr. Fuat Abdulmun’im, İskenderiye.
Mâverdî, (1988), Nasîhâtü’l-mülûk, İskenderiye.
Mâverdî, (2003), Teshîlü’n-nazar ve ta‘cîlü’z-zafer fî ahlâki’l-melik ve siyâseti’l-mülk, terc. M. Ali Kara, İlke Yayınları, İstanbul.
Mes’ûdî, (1964), Mürûcu’z-zeheb ve meâdinü’l-cevher, Tahkik M. Muhyiddin Abdülhamid, Mısır.
Nizâmü’l-Mülk, (1987), Siyeru’l-mülûk, Siyasetnâme, terc. Nurettin Bayburtlugil, Dergah Yayınları, İstanbul.
Olguner, F. “Eflâtun” mad., D İA., c. X.
Ortaylı, İ. (2000), Türkiye İdare Tarihine Giriş, Turhan Kitabevi, Ankara. Ritter, H. “Firdevsî” mad. İ.A., c. IV.
Rosenthal, E. I. J. (1996), Political Tought in Medieval Islam (Ortaçağ’da İslam Siyaset Düşüncesi), Çev. Ali Çaksu, İz Yayıncılık, İstanbul.
Sarıbıyık, M. (2003), Siyasetnâmeler Bağlamında Siyaset-Ahlak İlişkisi, İslamiyat Dergisi, c. VI, sayı 1, Ocak-Mart.
Schmitz, M. “Ka’abu’l-Ahbâr” mad. İA., c. VI.
Seâlibî, (1990), Âdâbu’l-mülûk, neşr. Dr. Celil el-Atıyye, Beyrut.
Seâlibî, (1997), Âdâbu’l-mülûk, terc. Said Aykut, İnsan Yayınları, İstanbul.
Şeşen, R. (1983), Salâhaddin Devrinde Eyyûbîler Devleti, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını, İstanbul.
Şeşen, R. (1993), “Tercüme Faaliyetleri”, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, c. I-XIV, Editör Hakkı Dursun Yıldız, İstanbul.
Şeşen, R. “ Câhiz” mad. DİA, c. VII.
Şeyzerî. (1994), en-Nehcü’l-mesbûk fi siyâseti’l- mülûk, Tahkik Dr. Muhammed A. Demec, Beyrut.
T. H., “Vezir” mad., İ.A., c. VIII.
Turtûşî, Kitâbu sirâci’l-mülûk ve’l-hulefa ve minhaci’l-vulât, Çorlulu Ali Paşa Nüshası, No: 363.
Turtûşî, (1994), Sirâcü’l-mülûk, Tahkik Muhammed Fethi Ebu Bekr, Ürdün.
Turtûşî, (1995), Sirâcü’l-mülûk (Siyâset Ahlakı ve İlkelerine Dair), Haz. Said Aykut, İstanbul.
Uğur, A. (Tsz) Osmanlı Siyâset-nâmeleri, Kültür ve Sanat Yayınları.
Ülken, H. Z. (1935), Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü, Ülken Yayınları, İstanbul.
Ülken, H. Z. (1998), Eski Yunan’dan Çağdaş Düşünceye Doğru İslam Felsefesi Kaynakları ve Etkileri, Ülken Yayınları, İstanbul.
Ülken, H. Z. “Hacib”, mad., İ.A., c. 5V/I.
Watt, W. M. (1999), Islamic Political Thought, Edinburgh University Press.
Yusuf Has Hacib, (1998), Kutadgu Bilig, Çeviri, R. Rahmeti Arat, TTK., Ankara.
Zencânî, el-Letâifü’l-‘Alâiyye fi’l-Fedâili’s-Seniyye, Süleymaniye Kütüphanesi, Aşir Efendi Bölümü, No : 316.

APA	ADALIOĞLU H (2004). SİYASETNÂMELER’İN KLASİK KAYNAKLARI. , 1 - 21.
Chicago	ADALIOĞLU Hasan Hüseyin SİYASETNÂMELER’İN KLASİK KAYNAKLARI. (2004): 1 - 21.
MLA	ADALIOĞLU Hasan Hüseyin SİYASETNÂMELER’İN KLASİK KAYNAKLARI. , 2004, ss.1 - 21.
AMA	ADALIOĞLU H SİYASETNÂMELER’İN KLASİK KAYNAKLARI. . 2004; 1 - 21.
Vancouver	ADALIOĞLU H SİYASETNÂMELER’İN KLASİK KAYNAKLARI. . 2004; 1 - 21.
IEEE	ADALIOĞLU H "SİYASETNÂMELER’İN KLASİK KAYNAKLARI." , ss.1 - 21, 2004.
ISNAD	ADALIOĞLU, Hasan Hüseyin. "SİYASETNÂMELER’İN KLASİK KAYNAKLARI". (2004), 1-21.

APA	ADALIOĞLU H (2004). SİYASETNÂMELER’İN KLASİK KAYNAKLARI. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 1 - 21.
Chicago	ADALIOĞLU Hasan Hüseyin SİYASETNÂMELER’İN KLASİK KAYNAKLARI. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 5, no.2 (2004): 1 - 21.
MLA	ADALIOĞLU Hasan Hüseyin SİYASETNÂMELER’İN KLASİK KAYNAKLARI. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, vol.5, no.2, 2004, ss.1 - 21.
AMA	ADALIOĞLU H SİYASETNÂMELER’İN KLASİK KAYNAKLARI. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2004; 5(2): 1 - 21.
Vancouver	ADALIOĞLU H SİYASETNÂMELER’İN KLASİK KAYNAKLARI. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2004; 5(2): 1 - 21.
IEEE	ADALIOĞLU H "SİYASETNÂMELER’İN KLASİK KAYNAKLARI." Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5, ss.1 - 21, 2004.
ISNAD	ADALIOĞLU, Hasan Hüseyin. "SİYASETNÂMELER’İN KLASİK KAYNAKLARI". Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 5/2 (2004), 1-21.