Hicaz’a Meşakkatli Yolculuk: Türkistanlı Hacılar, Halife ve İstanbul (XVI-XX Yüzyıl)

ALPARGU, Mehmet; YAZICI, SERKAN; yavuz, fikrettin

Hicaz’a Meşakkatli Yolculuk: Türkistanlı Hacılar, Halife ve İstanbul (XVI-XX Yüzyıl)

Mehmet ALPARGU, (Sakarya University,)

Serkan YAZICI, (Sakarya University,)

Fikrettin YAVUZ (Sakarya University,)

Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi

17 1

Yıl: 2014 Cilt: 54 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 405 - 420 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-07-2022

Hicaz’a Meşakkatli Yolculuk: Türkistanlı Hacılar, Halife ve İstanbul (XVI-XX Yüzyıl)

Öz:

16. yüzyılda kutsal toprakların Osmanlı Devleti 'nin eline geçmesi İslam dünyası için yeni bir dönemin başlangıcı oldu. Bu yeni durum Osmanlı Devleti ile Müslüman tebaaya sahip tüm devletlerin ilişkilerine yeni bir boyut getirdi. Politik sorunlar nedeniyle İran üzerinden hacca gidemeyen Orta Asyalı Hacılar da neredeyse kuzey--güney yönünde tüm Osmanlı ülkesini kat ederek bu ritüeli gerçekleştirdiler. Önce Osmanlı'nın kuzey Karadeniz Limalarına gelen Türkistanlı Hac yolcularının büyük çoğunluğu İstanbul 'da bir süre konuk oldular. Kimi devlet hizmetinde kimi özel izinlerle kimi de bireysel olarak hac yoluna çıkan hacı adayları yüzyıllarca büyük ölçüde güven içerisinde hem Halifenin ülkesini tanıdılar hem de en büyük İslami ideallerden birini gerçekleştirdiler. Hazar Denizi ve İran gibi coğrafi ve politik engellerle birbirinden ayrılan Türkistan Hanları ve Osmanlı İmparatorluğu da hac sayesinde siyasal açıdan birbirine yaklaştı. Bu makalede bir dini ritüelin, tarihi bağları olan iki medeniyeti kültürel ve politik olarak birbirine nasıl bağladığı ve etkileşim yarattığı incelenmektedir.

Anahtar Kelime:

Konular: Tarih Siyasi Bilimler Kültürel Çalışmalar Edebiyat

ARDUOUS JOURNEY TO HEDJAZ: TURKESTANI PILGRIMS, THE CALIPH AND ISTANBUL (16th -20th CENTURIES)

Öz:

This article aims to analyse how the unique religious ritual such as the Muslim pilgrimage the hajj can draw together, politically and culturally, two civilizations with historical ties and commonalities as well as create a mutual interaction between them. In the 16m century, the Ottoman conquest of the Islamic Holy Lands was the beginning of new era for the Islamic world. This new situation brought about novel dimension for the Ottomans and all the Muslim states. The paths ofall Muslims who wished to fulfil the sacred duty, the hajj pilgrimage, intersected within the Ottoman domains. Central Asian pilgrims who could not undertake the pilgrimage via Iran due to political problems had to cover almost all of the Ottoman domains from north to south to undertake this ritual. As result, they became the carriers of culture from Central Asia to Anatolia andfrom Anatolia to Central Asia.

Anahtar Kelime:

Konular: Tarih Siyasi Bilimler Kültürel Çalışmalar Edebiyat

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA.) Sadaret Muhimme Kalemi Evrakı (A. MKT. MHM.) 460/96,761/24.
BOA. A. MKT. Meclis—i Vala (MVL) 58/73—20.
BOA. A. MKT. Nezaret ve Devair Evrakı (NZD.) 380/64, 69/24.
BOA. A. MKT. Umum Vilayat Evrak1 (UM.) 520/51,111/47—440 5.
BOA. Dahiliye İrade (DH. İD.) 77/9.
BOA. Hattı Hümayun (HAT.) 20/928, 626/30954, 782/36608, 9542/193.
BOA. Hariciye Nezareti Mektubi Kalemi (HR. MKT.) 54/40.
BOA. İrade Hariciye (İ. HR.) 30/1389, 173/9441.
BOA. Meclis—i Vükela Mazbataları (MV.) 163/36, 180/8.
BOA. Yıldız Mütenevvi Maruzat (Y. MTV.) 27/11.
BOA. Yıldız Perakende Evrakı Mabeyn Başkitabeti (Y. PRK. BŞK.) 11/74.
BOA. Yıldız Perakende Evkaf Nezareti Maruzatı Evrakı (Y. PRK. EV.) 47/2.
AGİŞ, Fazıl. “Osmanlı İdil—Ural Türkleri İlişkileri”, Uluslararası Kuruluşunun 700. Yıl Dönümünde Bütün Yönleriyle Osmanlı Devleti Kongresi, Konya, 2000. 699-707.
ALGAR, Hamit. Tariqat and Tarîq: Central Asian Naqshbandîs on the Roads to the Haramayn, Central Asian Pilgrims—Hajj Routes and Pious Visits Between Central Asia and the Hijaz, Eds. Alexandre PAPAS, Thomas Welsford, Thierry Zarcone, Berlin, 2012. 21-136.
ALPARGU, Mehmet. “Türkistan Hanlıkları”, Türkler Ansiklopedisi, vol. 8, Ankara, 2002. 557-606.
Onaltıncı Yüzyılda Özbek Hanlıkları, Ankara, 1995.
ANDICAN, Ahat. Osmanlı ’dan Günümüze Türkiye ve Orta Asya, İstanbul 2009.
ATALAR, Münir. Osmanlı Devleti ’nde Surre—i Hümayun ve Surre Alayları, Ankara, 1991.
British Documents on Foreign Affairs. The Near and Middle East 1856-1914, Series B, The Ottoman Empire Under Young Turks, University Publications of America, 1984.
BROWER, Daniel. “Russian Roads to Mecca: Religious Tolerance and Muslim Pilgrimage in the Russian Empire”, Slavic Review, vol: 53, no: 3, 1996, 1997. 567-584.
BURTON, Audrey. The Bukharans: Dynastic, Diplomatic and Commercial History 1550-] 702, Hampshire, 1997.
“Relations Between The Khanate of Bukhara and Ottoman Turkey, (1558— 1702)”, International Journal of Turkish Studies, vol: 5, 1990-91. 83—103.
BUSHUYEV, S. K.. “19. Yüzyılın İkinici Yarısında Kafkas Halkları ve Dağlı Halkların Bağımsızlık Mücadelesi”, Kafdağı, (year: 1, no: 6—7, July August) Ankara, 1987. 13-25.
BUZPINAR, Tufan. “Surre Alayı”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Vol: 37, İstanbul, 2009. 567-569.
C. POUJOL—V. Fourniau. Trade and The Economy (Second Half of Nineteenth Century to Early Twentieth Century), History of Civilization of Central Asia, vol: Vl, Ed. Chahryar Adle et al., Paris, 2005.
DERINGIL, Selim. İktidarın Sembolleri ve İdeoloji, İstanbul, 2002.
EMECEN, Feridun. “Hicaz’da Osmanlı Hâkimiyetinin Tesisi ve Ebu Nümey”, Istanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, 14, Istanbul, 1994. 87—120.
FAROQHI, Suraiya. Haczlar ve Sultanlar, lstanbul, 1995.
FEDAKAR, Cengiz. Anapa Kalesi: Karadeniz’in Kuzeyinde Son Osmanlı İstihkâmı (1781—1801), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2010.
GIANCARLO, Casale. “Global Politics in the 15805: One Canal, Twenty Thousand Cannibals, and an Ottoman Plot to Rule the World”, Journal of World History, vol: 18, no: 3, Sept, 2007. 267—296.
HAYIT, Baymirza, http://os— ar.com/modules.php?name=Encyclopedia&0p=c0ntent& tid=186 (08.03.2013). lNALCIK, Halil. “Osmanh Rus Rekabetinin Menşei ve Don-Volga Kanalı Teşebbüsü (1569)”, Belleten, XII, No: 46, 1948. 349—402.
KHALID, Adeep. “Society and Politics in Buhara (1868-1920)”, Central Asian Survey, vol: 19, no: 3/4, 2000. 367-396.
LOW, Michael Christopher. Empire and The Hajj: Pilgrims, Plagues, and Pan-Islam Under British Surveillance, 1865—1908, International Journal for [Middle East Studies, Vol. 40, 2008. 269—290.
MCCHESNEY, R. D. “The Central Asian Hajj-Pilgrimage”, Safavid Iran and Her Neighbors, (Ed. Michael Mazzaoui), Utah, 2003.
MUKMINOVA, R. G.. “The anids (Astrahanids)”, History OfCivilations of Central Asia, V01.V, Edited by Chahryar Adle ve İrfan Habib, Co—Editor: Karl M. Baipakov, (Unesco Publishing, Paris), 2003. 47—48.
NAGANAWA, Norihiro. The Hajj Making Geopolitics, Empire, and Local Politics: View from the Volga-Ural Region at the Turn of the Nineteenth and Twentieth Centuries, Central Asian Pilgrims-Hajj Routes and Pious Visits Between Central Asia and the Hijaz, Eds. Alexandre Papas, Thomas Welsford, Thierry Zarcone, Berlin, 2012. 168—198.
NOGAYEVA, Ainur. Ethnic Problem in Kazakhstan-Russian Relations, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2003.
Osmanlı Belgelerinde Merkezi Asya Tarihi. vol 1, Semarkand, 2011.
ÖZCAN, Azmi. Pan-İslamizm, Osmanlı Devleti Hindistan Müslümanları ve İngiltere (1877—1924), Ankara, 1997.
ÖZTÜRK, Yücel. Osmanlı Hâkimiyetinde Kefe 75 -1 600, Ankara, 2000.
SARAY, Mehmet. Rus İşgali Devrinde Osmanlı Devleti ile Türkistan Hanlıkları Arasındaki Siyasi Münasebetler (1775-1875), Ankara, 1994.
SARIYILDIZ, Gülden. “II. Abdülhamid’in Fakir Hacılar Için Mekke’de İnşa Ettirdiği Misafihane”, Istanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, No: 14, İstanbul, 1994. 121—147.
SPARROY, Wilfrid, Haji Khan. With the Pilgrims to Mecca—The Great Pilgrimage ofA.H 1319;A.D. 1902, London, 1904.
The Washington Post. “Khedive's Mother Going To Mecca”, Nisan 1907. 6. Vak’a—nüvis Ahmet Lütfı Efendi Tarihi. vol: XIV, Münir Aktepe, TTK, Ankara, 1991.
YALÇINKAYA, Alâeddin. Türkistan, 1856 ’dan Günümüze, İstanbul, 1997.
ZARCONE, Thierry. “Political Sufism and the Emirate of Kashgaria (End on the Century). The Role of the Ambassador Ya’qüb Khân Tora”, Muslim Culture in Russia and Central Asia from the l8th to the 20th Centuries, vol. 2, Inter— regional and Inter—ethnic Relations, (Berlin), 1996. 153—165.
Kudüs ’teki Orta Asyalı ve Hintli Sufi Hacılar, İstanbul, 2012. Yasak Kent Buhara, Dünya Şehirleri Iletişim Dizisi, İstanbul, 2001

APA	ALPARGU M, YAZICI S, yavuz f (2014). Hicaz’a Meşakkatli Yolculuk: Türkistanlı Hacılar, Halife ve İstanbul (XVI-XX Yüzyıl). , 405 - 420.
Chicago	ALPARGU Mehmet,YAZICI SERKAN,yavuz fikrettin Hicaz’a Meşakkatli Yolculuk: Türkistanlı Hacılar, Halife ve İstanbul (XVI-XX Yüzyıl). (2014): 405 - 420.
MLA	ALPARGU Mehmet,YAZICI SERKAN,yavuz fikrettin Hicaz’a Meşakkatli Yolculuk: Türkistanlı Hacılar, Halife ve İstanbul (XVI-XX Yüzyıl). , 2014, ss.405 - 420.
AMA	ALPARGU M,YAZICI S,yavuz f Hicaz’a Meşakkatli Yolculuk: Türkistanlı Hacılar, Halife ve İstanbul (XVI-XX Yüzyıl). . 2014; 405 - 420.
Vancouver	ALPARGU M,YAZICI S,yavuz f Hicaz’a Meşakkatli Yolculuk: Türkistanlı Hacılar, Halife ve İstanbul (XVI-XX Yüzyıl). . 2014; 405 - 420.
IEEE	ALPARGU M,YAZICI S,yavuz f "Hicaz’a Meşakkatli Yolculuk: Türkistanlı Hacılar, Halife ve İstanbul (XVI-XX Yüzyıl)." , ss.405 - 420, 2014.
ISNAD	ALPARGU, Mehmet vd. "Hicaz’a Meşakkatli Yolculuk: Türkistanlı Hacılar, Halife ve İstanbul (XVI-XX Yüzyıl)". (2014), 405-420.

APA	ALPARGU M, YAZICI S, yavuz f (2014). Hicaz’a Meşakkatli Yolculuk: Türkistanlı Hacılar, Halife ve İstanbul (XVI-XX Yüzyıl). Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 54(1), 405 - 420.
Chicago	ALPARGU Mehmet,YAZICI SERKAN,yavuz fikrettin Hicaz’a Meşakkatli Yolculuk: Türkistanlı Hacılar, Halife ve İstanbul (XVI-XX Yüzyıl). Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 54, no.1 (2014): 405 - 420.
MLA	ALPARGU Mehmet,YAZICI SERKAN,yavuz fikrettin Hicaz’a Meşakkatli Yolculuk: Türkistanlı Hacılar, Halife ve İstanbul (XVI-XX Yüzyıl). Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, vol.54, no.1, 2014, ss.405 - 420.
AMA	ALPARGU M,YAZICI S,yavuz f Hicaz’a Meşakkatli Yolculuk: Türkistanlı Hacılar, Halife ve İstanbul (XVI-XX Yüzyıl). Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi. 2014; 54(1): 405 - 420.
Vancouver	ALPARGU M,YAZICI S,yavuz f Hicaz’a Meşakkatli Yolculuk: Türkistanlı Hacılar, Halife ve İstanbul (XVI-XX Yüzyıl). Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi. 2014; 54(1): 405 - 420.
IEEE	ALPARGU M,YAZICI S,yavuz f "Hicaz’a Meşakkatli Yolculuk: Türkistanlı Hacılar, Halife ve İstanbul (XVI-XX Yüzyıl)." Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 54, ss.405 - 420, 2014.
ISNAD	ALPARGU, Mehmet vd. "Hicaz’a Meşakkatli Yolculuk: Türkistanlı Hacılar, Halife ve İstanbul (XVI-XX Yüzyıl)". Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 54/1 (2014), 405-420.