İnsanı Yazmak: 19. Yüzyıl Osmanlı Biyografi Yazıcılığı ve Problemleri Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl: 2017 Cilt: 50 Sayı: 50 Sayfa Aralığı: 219 - 242 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 25-12-2018

İnsanı Yazmak: 19. Yüzyıl Osmanlı Biyografi Yazıcılığı ve Problemleri Üzerine Bir Değerlendirme

Öz:
Bu makalede, Osmanlı tarih literatüründe zayıf bir alan ve edebî tür olan bi-yografi yazıcılığında tarihî zemin, imkânlar, sorunlar ve eserini kaleme alan biyografıbekleyen tehlikeler, özellikle 19. yüzyıl bağlamında ele alınmıştır. Temel tezimiz bualanın gelişebilmesi için uygun bir tarihî zemin olmasına ve 16. yüzyıl ile başlayıp 18.yüzyılda zirvesine çıkan terâcim-i ahvâl denilen grup biyografilerinin gayet sağlambir geleneği bulunmasına rağmen, terâcim-i ahvâl üzerinden, yeni bir edebî tür olantercüme-i hâle, yani şahıs biyografilerine geçişte bir sorunun yaşandığıdır. Bununlabirlikte 19. yüzyıldan itibaren bir yandan önceki dönemlerden intikal eden gele-neksel terâcim literatürü devam ettirilip grup biyografi serileri tamamlanırken diğeryandan modern biyografi alanında cılız ve istisnai de olsa bazı gelişmeler yaşanır;ancak, bunların yeterli ve tatmin edici ölçekte olmadığının da ifade edilmesi gere-kir. Bu yazı, tarihî temelleri ve geleneği gayet sağlam olmasına karşın yeterince ilgigörmeyen ve güçlü örnek ve ürünler veremeyen biyografi türünün gelişememesininyapısal arkaplanı, biyografik verilerin durumu ve problemleri, biyografi konusundasınırlı bilgiler sunsa da mevcut veri kaynaklarını kullanan araştırmacıları bekleyentehlike ve tuzakları, ayrıca, modern dönemin her şeye rağmen biyograflara sunduğuyeni imkânları ele almaktadır.
Anahtar Kelime:

Konular: Tarih

Writing Human: An Analysis of Ottoman Biography Authorship and Its Problems in the 19 th Century

Öz:
This article examines the issues of historical background, field-specific problems, pitfalls awaiting a biographer and potential sources in the field of biogra- phy writing, a relatively less developed literary field in Ottoman historical literature, in the context of the 19 th century. Our thesis is that despite the existence of a suit- able historical bakground for the development of this field, and a solid tradition of group biographies called terâcim-i ahvâl, a genre which began in the 16 th century and peaked in the 18 th , the transition from group biographies (terâcim-i ahvâl) to tercüme-i hâl (personal biography), a new literary genre of the age, was not with- out problems. As the traditional biography literature (terâcim-i ahvâl) continued and group biographies further developed in the 19 th century, there were weak and exceptional signs of development in the field of modern biography, but far from a sufficient level. This article discusses the structural factors in the underdevelopment of the biography genre, a genre which has not drawn sufficient attention despite its strong historical roots and tradition and which has not produced significant, good examples. It also examines the condition of biographical data and its problems, pit- falls awaiting a researcher in exploiting the available sources no matter how little information they provide, and the new potentials the modern age presents for the biographers despite all these handicaps.
Anahtar Kelime:

Konular: Tarih
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Terzioğlu, Derin: “Tarihi İnsanlı Yazmak: Bir Tarih Anlatı Türü Olarak Biyografi ve Os- manlı Tarihyazıcılığı”, Cogito, Selçuklular, Sayı 29 (Güz 2001), s. 284-296.
  • Temeşvarlı Osman Ağa: Gâvurların Esiri, çev. Esat Nermi, İstanbul: Milliyet Yayınları, 1971.
  • Tayyarzade Atâ: Osmanlı Saray Tarihi, Târîh-i Enderûn, c. I-V, haz. Mehmet Arslan, İs- tanbul: Kitabevi, 2010.
  • Şeyhî Mehmed Efendi: Şakaik-ı Nu‘maniye ve Zeyilleri: Vekayi‘ü’l-Fudalâ I, c. III, haz. Abdülkadir Özcan, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989, 720 s.; Şakaik-ı Nu‘maniye ve Zeyilleri: Vekayi‘ü’l-Fudalâ II-III, c. IV, haz. Abdülkadir Özcan, İstanbul: Çağrı Ya- yınları, 1989, 747 s.).
  • Şentürk, M. Hüdai: “Şeyh Mehmed Murâd-ı Nakşibendî ve ‘Vekayi’-nâme’si”, İstanbul Araştırmaları, İstanbul 1997, I, 17-62.
  • Şakaik-ı Nu‘maniye ve Zeyilleri: Hadâikü’ş-şakaik, haz. Abdülkadir Özcan, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
  • Şakaik-ı Nu‘maniye ve Zeyilleri: Hadâiku’l-hakaik fî Tekmileti’ş-Şakaik, c. II, haz. Abdülka- dir Özcan, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
  • Sunay, Serap: “Damat Mehmed Ali Paşa’nın Hayatı ve Siyasi Mücadelesi (1813-1868)”, (Doktora Tezi), Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015.
  • Sarıyıldız, Gülden: Sicill-i Ahvâl Komisyonu’nun Kuruluşu ve İşlevi (1879-1909), İstanbul: Der Yayınları, 2004.
  • Ramizpaşazade Mehmed İzzet: Harita-i Kapudânân-ı Derya, İstanbul: Ceride Matbaası, 1285, 220 s.
  • Pakalın, Mehmed Zeki: Son Sadrâzamlar ve Başvekiller, c. I-V, İstanbul: Ahmet Sait Mat- baası, 1940-1948.
  • Özcan, Abdülkadir: “eş-Şekaiku’n-Nu’maniyye”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2010, c. XXXVIII, 485-486.
  • Osmânzâde Hüseyin Vassâf: Sefîne-i Evliyâ, c. I-V, haz. Mehmet Akkuş, Ali Yılmaz, İs- tanbul: Kitabevi, 2006.
  • Osman Ağa’nın Hatıraları, Yeni Dile Çeviren M. Şevki Yazman, İstanbul: Tanyeri Yayınları, 1961
  • Ortaylı, İlber: “Türk Tarihçiliğinde Biyografi İnşası ve Biyografik Malzeme Sorunsalı”, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e, Problemler, Araştırmalar, Tartışmalar, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1998, s. 56-63.
  • Nev’îzâde Ataî: Hadâiku’l-hakaik fî Tekmileti’ş-Şakaik, c. I-II, İstanbul 1268, 771 s.
  • Müstakimzâde Süleyman Saddeddin Efendi: Tuhfe-i Hattâtîn, müellifin hayatı ve notlar: İbnülemin Mahmud Kemal Bey, İstanbul: Devlet Matbaası, 1928, 856 s.+33 s. fihrist.
  • Müstakımzade Süleyman Saadeddin: Devhatü’l-Meşayih maa Zeyl, İstanbul: Çağrı Yayın- ları, 1978.
  • Mustafa İsen: Sehî Bey Tezkiresi, Heşt-Behişt, Ankara: Akçağ Yayınları, 1998, 302 s.
  • Mehmed Cemâleddin: Osmanlı Tarih ve Müverrihleri, Âyîne-i Zürefâ, haz. Mehmet Arslan, İstanbul: Kitabevi, 2003.
  • Lässig, Simone: “Modern Tarihte Biyografi-Biyografide Modern Tarihyazımı”, Otur Baş- tan Yaz Beni, çev. Canan Özkılıç, İstanbul: Küre Yayınları, 2013, s. 29-58.
  • Kütükoğlu, Bekir: “Son Devir Osmanlı Biyografik Kaynakları”, Vekayi’nüvis, Makaleler, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, 1994, s. 211-216.
  • Köksal, M. Fatih: “Riyâzü’n-Nükabâ”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2008, XXXV, 145-146.
  • Kendi Kaleminden Temeşvarlı Osman Ağa, haz. Harun Tolasa, Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları, 1986
  • Kazasker Mehmed Hafid Efendi: Sefinetü’l-Vüzerâ, neşr. İsmet Parmaksızoğlu, İstanbul: Şirketi Mürettibiye Basımevi, 1952, 86 s.
  • Karahüseyin, Güller: “Sultan Abdülmecid’in Hatt-ı Hümâyûnları”, (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 1997.
  • İpşirli, Mehmet: “Devhatü’l-Meşâyih”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1994, IX, 229- 30.
  • İnal, İbnülemin Mahmut Kemal: Hoş Sadâ, Son Asır Türk Musikişinasları, Maarif Basımevi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1958, 320 s.
  • İnal, İbnülemin Mahmud Kemal: Son Sadrazamlar, c. I-IV, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1982.
  • İnal, İbnülemin Mahmud Kemal: Son Hattatlar, İstanbul: Maarif Basımevi, 1955, 840 s.
  • Hüseyin Hüsameddin; Nişancılar Durağı, çeviriyazı Bilgin Aydın, Rıfat Günalan, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2015.
  • Heşt Bihişt, The Tezkire by Sehi Bey, İnceleme-Tenkidli Metin-Dizin, haz. Günay Kut, Harvard University Printing Office, 1978, 423 s.
  • Hâfız Hüseyin Ayvansarâyî: Vefeyât-ı Selâtîn ve Meşâhir-i Ricâl, haz. Fahri Ç. Derin, İstan- bul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1978.
  • Hadîkatü’l-Vüzerâ ve Zeylleri: Osmanlı Sadrazamları, haz. Mehmet Arslan, İstanbul: Ki- tabevi, 2013.
  • Findley, Carter V.: Osmanlı İmparatorluğu’nda Bürokratik Reform, Bâbıâli, 1789-1922, çev. Ercan Ertürk, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2014.
  • Fındıklılı İsmet Efendi: Şakaik-ı Nu‘maniye ve Zeyilleri: Tekmiletü’ş-Şakaik fî Hakk-ı Ehli’l- Hakaik, haz. Abdülkadir Özcan, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989, 517 s.
  • Ergin, Osman Nuri: İstanbul Şehreminleri, haz. Ahmed Nezih Galitekin, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, 1996, 620 s.
  • Emecen, Feridun M.: “Osmanlı Kronikleri ve Biyografi”, İslâm Araştırmaları Dergisi, Sayı 3 (1999), s. 83-90.
  • Edirneli Sehî: Tezkire-i Sehî, tâbi’ ve nâşiri Âmid gazetesi sahib-i imtiyazı Mehmed Şükri, İstanbul 1325, 144 s.
  • Edirneli Mecdi Efendi: Hadâikü’ş-şekaik, İstanbul: Tab’hane-i Âmire, 1269, 528 s.
  • Çelik, Yüksel: Şeyhü’l-Vüzerâ Koca Hüsrev Paşa, II. Mahmud Devrinin Perde Arkası, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2013.
  • Cevdet Paşa: Tezakir 1-12, yay. Cavid Baysun, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1953; Tezâkir 13-20, Ankara 1986; Tezâkir 40-Tetimme, Ankara 1967.
  • Cemaleddin: Osmanlı Tarih ve Müverrihleri, Âyine-i Zürefâ, Dersaadet: İkdam Matbaası, 1314.
  • Cem Behar: Şeyhülislâm’ın Müziği, 18. Yüzyılda Osmanlı/Türk Musıkisi ve Şeyhülislâm Es’ad Efendi’nin Atrabü’l-Âsâr’ı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2010.
  • Carlyle, Thomas: Kahramanlar, çev. Reşat Nuri Güntekin, İstanbul: Semih Lütfi Kitabevi, 1943.
  • Bursalı Mehmed Tahir: Osmanlı Müellifleri, İstanbul: Matbaa-i Âmire, c. I-II, 1333; c. III, 1342.
  • Bouquet, Olivier, Sultanın Paşaları, 1839-1909, çev. Devrim Çetinkasap, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2016.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, İstanbul: Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, 1992.
  • Albayrak, Sadık: Son Devir Osmanlı Uleması, İlmiye Ricalinin Teracim-i Ahvâli, c. I-V, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayını, 1996.
  • Akyıldız, Ali: Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilâtında Reform (1836-1856), İstanbul: Eren Yayınevi, 1993.
  • Akyıldız, Ali: Sürgün Sefir: Sadullah Paşa, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2011.
  • Ahmet Rıf‘at: Devhatü’n-Nukabâ, Osmanlı Toplumunda Sâdât-ı Kirâm ve Nakibüleşrâflar, İnceleme-Transliterasyon-Metin, haz. Hasan Yüksel, M. Fatih Köksal, Sivas: Dilek Matbaası, 1998.
  • Ahmed Resmî Efendi’nin Hamîletü’l-Küberâsı ve Müstakim-zâde Zeyli”, Türk Tarih Ku- rumu Belgeler, haz. Zeynep Aycibin, Sayı 26, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2002, s. 183-226.
  • Ahmed Resmî Efendi: Hamîletü’l-Küberâ, haz. Ahmet Nezihî Turan, İstanbul: Kitabevi, 2000.
  • Ahmed Resmî Efendi: Halifetü’r-Rüesa, yay. Mücteba İlgürel, Recep Ahıshalı, İstanbul: Enderun Yayınları, 1992.
  • Ahmed Resmî Efendi: Halifetü’r-rüesâ, Sefinetü’r-rüesâ, İstanbul: Takvimhane-i Âmire, 1269.
  • Ahmed Refik: “Osmanlı Şeyhülislâmlarının Terâcim-i Ahvâli”, İlmiye Salnamesi, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1334, s. 322-642.
APA AKYILDIZ A (2017). İnsanı Yazmak: 19. Yüzyıl Osmanlı Biyografi Yazıcılığı ve Problemleri Üzerine Bir Değerlendirme. , 219 - 242.
Chicago AKYILDIZ ALİ İnsanı Yazmak: 19. Yüzyıl Osmanlı Biyografi Yazıcılığı ve Problemleri Üzerine Bir Değerlendirme. (2017): 219 - 242.
MLA AKYILDIZ ALİ İnsanı Yazmak: 19. Yüzyıl Osmanlı Biyografi Yazıcılığı ve Problemleri Üzerine Bir Değerlendirme. , 2017, ss.219 - 242.
AMA AKYILDIZ A İnsanı Yazmak: 19. Yüzyıl Osmanlı Biyografi Yazıcılığı ve Problemleri Üzerine Bir Değerlendirme. . 2017; 219 - 242.
Vancouver AKYILDIZ A İnsanı Yazmak: 19. Yüzyıl Osmanlı Biyografi Yazıcılığı ve Problemleri Üzerine Bir Değerlendirme. . 2017; 219 - 242.
IEEE AKYILDIZ A "İnsanı Yazmak: 19. Yüzyıl Osmanlı Biyografi Yazıcılığı ve Problemleri Üzerine Bir Değerlendirme." , ss.219 - 242, 2017.
ISNAD AKYILDIZ, ALİ. "İnsanı Yazmak: 19. Yüzyıl Osmanlı Biyografi Yazıcılığı ve Problemleri Üzerine Bir Değerlendirme". (2017), 219-242.
APA AKYILDIZ A (2017). İnsanı Yazmak: 19. Yüzyıl Osmanlı Biyografi Yazıcılığı ve Problemleri Üzerine Bir Değerlendirme. Osmanlı Araştırmaları, 50(50), 219 - 242.
Chicago AKYILDIZ ALİ İnsanı Yazmak: 19. Yüzyıl Osmanlı Biyografi Yazıcılığı ve Problemleri Üzerine Bir Değerlendirme. Osmanlı Araştırmaları 50, no.50 (2017): 219 - 242.
MLA AKYILDIZ ALİ İnsanı Yazmak: 19. Yüzyıl Osmanlı Biyografi Yazıcılığı ve Problemleri Üzerine Bir Değerlendirme. Osmanlı Araştırmaları, vol.50, no.50, 2017, ss.219 - 242.
AMA AKYILDIZ A İnsanı Yazmak: 19. Yüzyıl Osmanlı Biyografi Yazıcılığı ve Problemleri Üzerine Bir Değerlendirme. Osmanlı Araştırmaları. 2017; 50(50): 219 - 242.
Vancouver AKYILDIZ A İnsanı Yazmak: 19. Yüzyıl Osmanlı Biyografi Yazıcılığı ve Problemleri Üzerine Bir Değerlendirme. Osmanlı Araştırmaları. 2017; 50(50): 219 - 242.
IEEE AKYILDIZ A "İnsanı Yazmak: 19. Yüzyıl Osmanlı Biyografi Yazıcılığı ve Problemleri Üzerine Bir Değerlendirme." Osmanlı Araştırmaları, 50, ss.219 - 242, 2017.
ISNAD AKYILDIZ, ALİ. "İnsanı Yazmak: 19. Yüzyıl Osmanlı Biyografi Yazıcılığı ve Problemleri Üzerine Bir Değerlendirme". Osmanlı Araştırmaları 50/50 (2017), 219-242.