Yıl: 2018 Cilt: 17 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 207 - 251 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 18-06-2019

Yeni Arşiv Belgeleri Işığında Türk Askerî Havacılığının Doğuşu (1911-1912)

Öz:
1910 yılında Fransa’da düzenlenen Picardie Manevralarında ilk kez uçağın tatbikianlamda kullanımı, dünya devletlerini olduğu kadar Osmanlı Devletini dehavacılık teşkilatını kurma, uçak tedarik etme ve ordu mensuplarına pilotaj eğitimiverilmesi konularına yöneltmiştir. Bu hedef ve amaçlar doğrultusunda yapılanincelemeler devam ederken, Trablusgarp Harbinde İtalyanların ilk kez uçakkullanması Osmanlı Devleti’ndeki uçak tedarik ve kurumsallaşma çalışmalarınıhızlandırmıştır. Bu kapsamda, havacılık faaliyetlerinin organize edilmesi içinHarbiye Nazırlığı tarafından bir Tayyarecilik Komisyonu ile Tayyare Mektebi veMerkezi kurulması amacıyla çalışmalar başlatılmıştır.Osmanlı ordusu bünyesinde Hava Kuvvetlerinin ilk teşkilatlanma sürecine ilişkinbugüne kadar pek çok çalışmanın yapılmış olduğu görülmektedir. Bu alandakiçalışmalarda, Türk havacılığının kuruluş sürecinde çok önemli görevler veçalışmalar yapan Kurmay Yarbay Süreyya (İlmen) Bey başkanlığında oluşturulan“Havacılık Komisyonu”nun Türk askerî havacılığının ilk teşkilatı olduğu veTayyare Komisyonu’nun 1 Haziran 1911 tarihinde teşkil edildiği görüşü önesürülmüştür.Bu görüşü ifade eden yayımlar, Kurmay Yarbay Süreyya (İlmen) Bey tarafındanhazırlanan ve Genelkurmay ATASE Arşivinde yer alan rapor ile yine Süreyyaİlmen’e ait olan “Türkiye’de Tayyarecilik ve Balonculuk Tarihi” adlı eseri kaynakolarak göstermişlerdir. Ancak Kurmay Yarbay Süreyya İlmen’in raporu ve eserinde, Tayyare Komisyonunun kuruluşu ile ilgili tarih vermemesine rağmen,havacılık tarihi ile ilgili yapılan çalışmalarda Tayyare Komisyonu’nun kuruluştarihi olarak 1 Haziran 1911 verilmiştir.Bu makalede, Hava Kuvvetlerinin kuruluşu olarak kabul edilen ilk TayyareKomisyonu’nun 1 Haziran 1911 tarihinde Kurmay Yarbay Süreyya İlmen’in degörev yaptığı, Erkan-ı Harbiye Dairesi 2’nci Şubesinde görevli Kurmay Yarbayİsmail Bey başkanlığında kurulduğu, arşiv belgeleri çerçevesinde belirlenmiştir.Makalede Türk havacılığının kuruluş sürecinin en önemli simalarından olanKurmay Yarbay Süreyya (İlmen) Bey başkanlığında kurulan komisyonun Mart1912’de, Tayyare Mektep ve Merkezinin kurulması maksadıyla oluşturulduğu daayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. Bu çalışma ile Türk askerî havacılığınınkuruluşu yeni belgeler ışığında yeniden değerlendirilmektedir.
Anahtar Kelime:

Konular: Tarih

The Birth of Turkish Military Aviation within the Extent of New Archive Documents (1911-1912)

Öz:
In 1910 during the Picardie Maneuvers, the first usage of aircraft on the field had an impact on all countries as well as Ottoman State, in order to establish an aviation organization, procure aircraft and train its forces in pilotage. While the research on this aim and purpose was going on, Italians has used the first aircraft on the theatre in Tripoli War, accelerated the aircraft procurement and institutional developments in Ottoman State. In this scope, establishment of Aviation Commission and Aircraft School and Center had commenced by Ministry of War in order to organize aviation activities. It is observed that there are so many studies on the first establishment period of Air Forces in Ottoman Army. In all studies on this field, it was stated that “Aircraft Commission” established under Staff Lt.Col. Süreyya İlmen, was the first organization which was founded in 1 June 1911. Publications centered on this idea used the same source “Aircraft and Balloon History in Turkey” which was written by Süreyya İlmen in Turkish General Staff Archives. Although Süreyya İlmen stated no date in his reports or in his book, all studies prepared upon this subject stated 1 June 1911 as the day which Aircraft Commission founded. In this article, it is clarified using new archive documents that Aircraft Commision was not founded by Süreyya İlmen, instead first commission was founded in 1 June 1911 under Staff Lt.Col. İsmail Bey who was assigned to 2’nd Branch of Department of War. In the study, it was explained in details that the commission founded under Süreyya İlmen for the establishment of “Aircraft School and Center” in March 1912. With this study the birth of Turkish Military Aviation was brought up with new documents. In this article, the first Tayyare Commission which was considered as the foundation of the Air Force, was established on the basis of archival documents established by Chief of Staff Colonel İsmail Bey, who served as Chief of Staff Colonel Süreyya İlmen at the 2'nd point of Erkan-ı Harbiye Dairesi on 1 June 1911. It was discussed in detail that the commission established under the presidency of Staff Colonel Sureyya (İlmen) Bey, who is one of the most important figures in the establishment period of the Turkish aviation, was formed in March 1912 with the aim of establishing the Tayyare School and Center. With this study, the establishment of Turkish Military Aviation is being reevaluated in the light of new documents.
Anahtar Kelime:

Konular: Tarih
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 328, Dosya: 23/2319, Fihrist: 2-7
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 328, Dosya: 23/2319, Fihrist: 2-9
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 328, Dosya: 23/2319, Fihrist: 2-8
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 328, Dosya: 2319, Fihrist: 2-10
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 328, Dosya: 2319, Fihrist: 2-15
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 179, Dosya: 92, Fihrist: 1-08
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 179, Dosya: 92, Fihrist: 001-09
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 179, Dosya: 92, Fihrist: 001-10
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 179, Dosya: 92, Fihrist: 001-11
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 179, Dosya: 92, Fihrist: 001-12
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 179, Dosya: 92, Fihrist: 001-13
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 179, Dosya: 92, Fihrist: 001-14
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 179, Dosya: 92, Fihrist: 001-15
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 179, Dosya: 92, Fihrist: 013
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 179, Dosya: 92, Fihrist: 013-01
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 179, Dosya: 92, Fihrist: 013-02.
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 328, Dosya: 2319, Fihrist: 2-22.
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 2319, Dosya: 328-23, Fihrist: 2-23.
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 328, Dosya: 23/2319, Fihrist: 2-11
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 328, Dosya: 23/2319, Fihrist: 2-13.
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 328, Dosya: 23/2319, Fihrist: 2-19
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 3, Dosya: 7/13, Fihrist: 19-1
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 31, Dosya: 2/42, Fihrist: 47
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 142, Dosya: 31-2, Fihrist: 47
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 179, Dosya: 92, Fihrist: 1
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 179, Dosya: 92, Fihrist: 1-1
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 179, Dosya: 92, Fihrist: 1-02
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 179, Dosya: 92, Fihrist: 1-03
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 179, Dosya: 92, Fihrist: 1-04
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 179, Dosya: 92, Fihrist: 1-05
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 179, Dosya: 92, Fihrist: 1-06
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 179, Dosya: 92, Fihrist: 1-07
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 179, Dosya: 92, Fihrist: 1-08
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 179, Dosya: 92, Fihrist: 13, 13-1
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 179, Dosya: 92, Fihrist: 1.
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 179, Dosya: 92, Fihrist: 1-10-15
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 179, Dosya: 92, Fihrist: 1-9
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 110, Dosya: 10, Fihrist: 1-1
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 53, Dosya: 249, Fihrist: 40-1
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 673, Dosya: 172, Fihrist: 002-05
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 179, Dosya: 92, Fihrist: 1-53
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 1405, Dosya: 70, Fihrist: 02-02
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 328, Dosya: 2319, Fihrist: 2-42
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 328, Dosya: 2319, Fihrist: 2-43
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 328, Dosya: 2319, Fihrist: 2-43a
  • ATASE Arşivi, BHK, Klasör: 328, Dosya: 2319, Fihrist: 2-42a
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Hariciye Nezareti Hukuk Müşavirliği İstişare Odası, BOA, HR.HMŞ.İŞO. Dosya: 120/31
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA, Bab-ı Âli Evrak Odası (BEO), Harbiye No.: 266696
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA, BEO, 266820
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA, Dosya No.: 13-2/35
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA, BEO, No: 281907
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Hariciye Nezareti Hukuk Müşavirliği İstişare Odası, BOA, HR. HMŞ. İŞO., No.: 103/1-3
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA, HR.SFR.(3).656.001.003
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA, HR.SFR.(3).656.001.00
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA, HR.SFR. (3). 00656. 00001.001
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA, HR.SFR. (3). 00656. 00001.007
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BEO, 4013.300907.002
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BEO, 4005.300301.001
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BEO, 004017.901212.003
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BEO, 004013.300924.002
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BEO, 4013.300907.001
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BEO, 004013.300924.003
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BEO, 4013.300914.001
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BEO, 004017.301212.002
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA.M.V.001162.00083.001
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BEO.004017.301212.001
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA, BEO, 004019.301364.001
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA, BEO, 004019.301364.002
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA, BEO, 004025.301862.002
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA, BEO, 004025. 3012862. 001
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA, BEO, 004025.301862.003
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA, DH.MTV. D.: 48/1,12
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA, DH.EUM.MEM., D.: 10/12
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA, DH.EUM.MEM.00010.00014. 001 ve 003
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA, DH.EUM.MH., D.: 34/20
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA, DH.EUM.MH., D.: 246/44
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA, DH.EUM.THR., D.: 101/70
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA, DH.EUM.LVZ., D.: 8/77
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA, DH.MH., D.: 35/21-22-23
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA, DH.İD.00019.2.00061.002
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA, DH.EUM.MH., 0035. 0037. 004
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA, DH.İD. 17-6/65
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA, İD, D: 17-6/65
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA, DH.EUM.MH., D: 86/107
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA DH.HMŞ.00022.00003.002
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA, DH. İD. 17-6/65 ve DH.EUM.LVZ. 22/66
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, DH.HMŞ. 00022.00003.001
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA DH.HMŞ. 00022.00003.004
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BOA DH.HMŞ. 00022.00003.003
  • Aydar, O. (1948), Uçan Süvariler, Ulus Basımevi, Ankara.
  • Hava Kuvvetleri Komutanlığı. (2009), Filo Tarihçeleri, Cilt: 1, Hava Basımevi, Ankara.
  • İlmen, S. (1947), Türkiye’de Tayyarecilik ve Balonculuk Tarihi, Hilmi Kitabevi, İstanbul.
  • İskora, M.M. (1944), Erkân-ı Harbiye Tarihçesi, Harp Akademisi Matbaası, Ankara.
  • Kapucu, D. (2015), 1909-1939 Yılları Arasında Yapılan Yurtiçi ve Yurtdışı Askerî Hava Seyahatleri, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
  • Kansu, Y.- Şensöz, S.-Öztuna, Y. (2006), Havacılık Tarihinde Türkler 1, Hava Kuvvetleri Basımevi, Ankara.
  • Kurter, A. (2009), Türk Hava Kuvvetleri Tarihi, Cilt:I, Hava Kuvvetleri Komutanlığı, Hava Basımevi, Ankara.
  • Kline, S. (2002), Türk Havacılık Kronolojisi, Dönence Yayınevi, İstanbul.
  • Kural, F. (1974), Kuruluş Yıllarında Türk Askerî Havacılığı Belgeleri (1909- 1913), Ankara.
  • Keyüsk, M. (1951), Türk Havacılık Tarihi I (1912-1914), Eskişehir.
  • Kocatürk, U. (1999), Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara.
  • Okyar, F. (1980), Üç Devirde Bir Adam, Tercüman Yayınları, İstanbul.
  • Özkurt, F. (2017), Gazi Mustafa Kemal Askerî Manevra ve Tatbikatlar (1909- 1938), Genelkurmay Basımevi, Ankara,
  • Primi, G. (Tarihsiz), Les Ailes Turgues, Zellith Freres Yayınevi, İstanbul.
  • Uçarol, R. (1974), Hava Harp Okulu Tarihçesi, Hava Harp Okulu Basımevi, İstanbul.
  • Borak, S. (Mayıs 1965), “Atatürk Niçin Uçağa Binmezdi”, Hayat Tarih Mecmuası, Cilt 1, Sayı: 4
  • Gediz, E. “Türk Hava Kuvvetleri Tarihi”, Uçan Türk Dergisi, Türk Hava Kurumu Basımevi, Sayı: 313, Cilt: 32
  • İhsanoğlu, E. (1995), “Osmanlı Havacılığına Genel Bir Bakış”, Çağını Yakalayan Osmanlı, İstanbul.
  • Kurt, E. (Haziran 2010) “Türk Hava Kuvvetlerinin Doğuş Yılları (1909-1914)”, Hava Kuvvetleri Dergisi, Sayı: 365.
  • Karacagil, Ö.K. (2013), “Süreyya (Paşa) İlmen ve Serbest Cumhuriyet Fırkası” Tarih Dergisi, Sayı: 57 (2013/1), İstanbul.
  • Türkmen, Z. TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt: 27.
  • Yalçın, O. (2015), “Türk Hava Kuvvetleri Tarihinde Hava Okulu ve Hava Harp Okulu’na Geçiş Süreci”, Gazi Akademik Bakış Dergisi, C. 9, Sayı:17, Ankara.
  • Ceride-i Askeriye, No.: 2, 21 Mart 1912 (8 Mart 1328)
  • Cumhuriyet Gazetesi, 27 Nisan 2000
  • Hürriyet Gazetesi, 29 Nisan 2000
  • İkdam, “Dünkü Hadise”, 12 Haziran 1913
  • İkdam Gazetesi, 6 Ağustos 1913
  • Resimli Kitap Mecmuası, No.: 15, Aralık 1909
  • Resimli Kitap Mecmuası, No.: 15, Kanunuevvel 1325/Aralık 1909
  • Sabah Gazetesi, 17 Mart 1912
  • Sabah Gazetesi, 19 Mart 1912
  • Sabah Gazetesi, “Resmî Beyanname”, 12 Haziran 1913
  • Sabah Gazetesi, 28 Mart 1912
  • Sabah Gazetesi, 28 Nisan 1912
  • Sabah Gazetesi, 15 Mart 1912
  • Sabah Gazetesi, 16 Mart 1912
  • Tanin Gazetesi, 13 Aralık 1909
  • Tanin Gazetesi, 13 Aralık 1909
  • Tanin Gazetesi, “Beyanname”, 12 Haziran 1913
  • Tanin Gazetesi, 29 Mayıs 1909
  • Tanin Gazetesi, 19 Mart 1912
  • Tanin Gazetesi, 28 Nisan 1912
  • Tanin Gazetesi, 18 Mart 1912
  • Tasvir-i Efkâr Gazetesi, 30 Mayıs 1909
  • Tasvir-i Efkâr Gazetesi, 3 Kanunuevvel 1909
  • Tasviri Efkâr Gazetesi, 3 Kanunuevvel 1909
  • Tasvir-i Efkâr Gazetesi, 11, 13, 15 Aralık 1909
  • Tasvir-i Efkâr Gazetesi, 13 Kanunuevvel 1909
  • Tasvir-i Efkâr Gazetesi, 13, 15 Aralık 1909
  • Tasviri Efkâr Gazetesi, 18 Nisan 1913
  • Tasviri Efkâr Gazetesi, 19 Mayıs 1913
  • Takvimi Vakayı Gazetesi, No: 1847, 1 Haziran 1330
  • Türkiye Gazetesi, 27 Nisan 2000
APA KURT D, Korkmaz E (2018). Yeni Arşiv Belgeleri Işığında Türk Askerî Havacılığının Doğuşu (1911-1912). , 207 - 251.
Chicago KURT Deniz,Korkmaz Erdal Yeni Arşiv Belgeleri Işığında Türk Askerî Havacılığının Doğuşu (1911-1912). (2018): 207 - 251.
MLA KURT Deniz,Korkmaz Erdal Yeni Arşiv Belgeleri Işığında Türk Askerî Havacılığının Doğuşu (1911-1912). , 2018, ss.207 - 251.
AMA KURT D,Korkmaz E Yeni Arşiv Belgeleri Işığında Türk Askerî Havacılığının Doğuşu (1911-1912). . 2018; 207 - 251.
Vancouver KURT D,Korkmaz E Yeni Arşiv Belgeleri Işığında Türk Askerî Havacılığının Doğuşu (1911-1912). . 2018; 207 - 251.
IEEE KURT D,Korkmaz E "Yeni Arşiv Belgeleri Işığında Türk Askerî Havacılığının Doğuşu (1911-1912)." , ss.207 - 251, 2018.
ISNAD KURT, Deniz - Korkmaz, Erdal. "Yeni Arşiv Belgeleri Işığında Türk Askerî Havacılığının Doğuşu (1911-1912)". (2018), 207-251.
APA KURT D, Korkmaz E (2018). Yeni Arşiv Belgeleri Işığında Türk Askerî Havacılığının Doğuşu (1911-1912). Savunma Bilimleri Dergisi, 17(2), 207 - 251.
Chicago KURT Deniz,Korkmaz Erdal Yeni Arşiv Belgeleri Işığında Türk Askerî Havacılığının Doğuşu (1911-1912). Savunma Bilimleri Dergisi 17, no.2 (2018): 207 - 251.
MLA KURT Deniz,Korkmaz Erdal Yeni Arşiv Belgeleri Işığında Türk Askerî Havacılığının Doğuşu (1911-1912). Savunma Bilimleri Dergisi, vol.17, no.2, 2018, ss.207 - 251.
AMA KURT D,Korkmaz E Yeni Arşiv Belgeleri Işığında Türk Askerî Havacılığının Doğuşu (1911-1912). Savunma Bilimleri Dergisi. 2018; 17(2): 207 - 251.
Vancouver KURT D,Korkmaz E Yeni Arşiv Belgeleri Işığında Türk Askerî Havacılığının Doğuşu (1911-1912). Savunma Bilimleri Dergisi. 2018; 17(2): 207 - 251.
IEEE KURT D,Korkmaz E "Yeni Arşiv Belgeleri Işığında Türk Askerî Havacılığının Doğuşu (1911-1912)." Savunma Bilimleri Dergisi, 17, ss.207 - 251, 2018.
ISNAD KURT, Deniz - Korkmaz, Erdal. "Yeni Arşiv Belgeleri Işığında Türk Askerî Havacılığının Doğuşu (1911-1912)". Savunma Bilimleri Dergisi 17/2 (2018), 207-251.