Horasân Valisi Ḳuteybe b. Müslim el-Bâhilî İle İlişkilendirilen Katliam ve Zulüm İddiaları

Yıl: 2018 Cilt: 22 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 515 - 542 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.18505/cuid.417935 İndeks Tarihi: 18-07-2019

Horasân Valisi Ḳuteybe b. Müslim el-Bâhilî İle İlişkilendirilen Katliam ve Zulüm İddiaları

Öz:
Ḳuteybe b. Müslim el-Bâhilî (ö. 96/715), Emevîler döneminin önde gelen askerbürokratlarındandır. O, Ḫorasân valiliği boyunca Ṭoḫâristân ve Mâverâünnehir topraklarındaki Emevî hâkimiyetini sağlamlaştırmış, Kaşgar’ı da alarak devletin sınırlarını Çin’e kadar genişletmiştir. Fethettiği topraklarda yürüttüğü İslamlaştırma faaliyetleri ise büyük önem arz eder. Çünkü Türklerin İslam dini ile yoğun ilişkileri onun dönemine rastlamaktadır. Denilebilir ki Ḳuteybe, Türklerin İslamiyet’i yakından tanıyıp müslüman olmalarında önemli bir paya sahiptir. Hatta Çin imparatoruna bir davet heyeti gönderdiği de bilinir. Ancak bütün bu başarılarına rağmen Ḳuteybe hakkında ülkemizde yapılan akademik çalışmaların bir elin parmağını geçmediği görülür. Son dönemlerde yapılan bazı çalışmalarda ise onun askeri faaliyetleri esnasında çeşitli katliamlar gerçekleştirdiği, halka zulmettiği, şehirleri yakıp-yıktığı, sahtekâr, hilekâr ve güvenilmez bir kişi olduğu yönünde iddialar ön plandadır. Çalışmada temel kaynaklar esas alınarak, yöneltilen ithamların haklılık payının olup-olmadığı araştırılacaktır. Aslında her alanda olduğu gibi bu hususta da yapıcı tenkitlerin konunun aydınlatılıp anlaşılmasında olumlu katkı sağlaması beklenir. Fakat birtakım mülahazalarla Ḳuteybe üzerinden Emevîler dönemi fetih hareketlerinin manipüle edilmek istenmiş olabileceği akıldan çıkarılmamalıdır.
Anahtar Kelime:

Konular: Din Bilimi

Claims of Massacre and Persecution Attributed to Khurāsān Governor Qutayba Ibn Muslim al-Bāhilī

Öz:
Qutayba ibn Muslim al-Bāhilī is one of the leading soldier-bureaucrats of the Umayyads period. During the time he served as the governor of Khurāsān, he consolidated the Umayyad’s rule in Tokharistan and Transoxiana provinces, and expanded the borders of the state to China by conquering the Kashgar region. His activities for conversion of the people of the conquered regions have great importance in the history of Islam since the intense relations of the Turkish people with Islam fell upon the time of his governorship. It is possible to argue that by introducing the religion to these people Qutayba had played an important role in their conversion to Islam. It is also known that he had sent a delegation to the emperor of China for the same purpose. However, despite all his achievements, it is seen that the academic studies about Qutayba in our country are very rare. Besides, some of the recent studies about him claim that he was a fraud, a trickster, and an untrustworthy person in his military activities; and had committed mass murders and massacres, persecuted innocent people, destroyed and burned the cities of conquered lands. In this article, it is examined that whether these claims and accusations have their justifications or not by consulting the main sources. In fact, what is expected from constructive criticism in this subject and every other area is to clarify the matter and make it more comprehensible of its context. However, it should not be forgotten that some conclusions over Qutayba in these studies might have been drawn to quickly in order to manipulate the conquest movements of the Umayyad period.
Anahtar Kelime:

Konular: Din Bilimi
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Ağarı, Murat. “Ya‘ḳūbî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43: 287-288. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
  • Aydınlı, Osman. Fethinden Sâmânîler’in Yıkılışına Kadar (93-389-711/999) Semerkant Tarihi. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2001.
  • Azad, Arezou. “The Beginnings of Islam in Afghanistan”. Afghanistan’s Islam: From conversion to the Taliban. Ed. Nile Green. California: University of California Press, 2017.
  • Barthold, Vassiliy Viladimiroviç. Moğol İstilasına Kadar Türkistan. Trc. Hakkı Dursun Yıldız. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1990.
  • Belâẕurî, Ebü’l-Ḥasen Aḥmed b. Yaḥyâ b. Câbir b. Dâvûd. Fütûḥu’l-büldân. Beyrût: Dârun ve Mektebetu’l-Hilâl, 1408/1988.
  • Brockelmann, Carl. İslâm Milletleri ve Devletleri Tarihi. Trc. Neşet Çağatay. Ankara: Örnek Matbaası, 1954.
  • Dadan, Ali. İslâm Tarihi Kaynaklarında Türkler (Câhiliye Döneminden Emevîler’in Sonuna Kadar). Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2013.
  • Dalkılıç, Mehmet. “Buhârâ’nın İslâmlaşmasında Ḳuteybe b. Müslim’in Rolü”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 5/23 (Güz 2012): 149-156.
  • Dîneverî, Ebû Hanîfe Ahmed b. Dâvûd b. Venend. Ahbâru’t-tıvâl. Thk. Abdülmün‘im ‘Âmir. Kâhire: Dâru İḥyâi’l-Kütübi’l-‘Arabiyyi, 1380/1960.
  • Diyârbekrî, Kādî Hüseyin b. Muhammed b. el-Hasen. Târîḫu’l-ḫamîs fî ahvâli enfesi’n-nefîs. 2 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
  • Doğan, Mehmet. “Katliam”. Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: y.y., 1996.
  • Erkal, Mehmet. “Âmil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3: 59-60. Ankara: TDV Yayınları, 1991.
  • Esin, Emel. “Tarkhan Nīzek or Tarkhan Tirek? An Enquiry concerning the Prince of Badhghīs Who in A. H. 91 / A. D. 709-710 Oppesed the ‘Omayyad Conquest of Central Asia”. Journal of the American Oriental Society 97/3 (Jul.-Sep. 1977): 323-332.
  • Gibb, Hamilton A.R. The Arab Conquests in Central Asia. London: The Royal Asiatic Society, 1923.
  • Gündüz, Şinasi. Hıristiyanlık. İstanbul: İSAM Yayınları, 2015.
  • Halaçoğlu, Yusuf. “Fersah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12: 412. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
  • Ḫalîfe b. Ḫayyâṭ, Ebû ‘Amr Ḫalîfe b. Ḫayyâṭ b. Ḫalîfe eş-Şeybânî el-Basrî. Târîḫu Halîfe b. Ḫayyâṭ. Thk. Ekrem Ziyâ el-Umerî. Beyrût: Dâru’l-Kalem, 1397/1977.
  • Ḥamevî, Ebû ‘Abdillâh Şihâbüddîn Yâkūt b. Abdillâh el-Bağdâdî er-Rûmî. Mu‘cemu’l-büldân. 7 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, 1416/1995.
  • Ḥamevî, Ebû ‘Abdillâh Şihâbüddîn Yâkūt b. Abdillâh el-Bağdâdî er-Rûmî. Mu‘cemu’l-üdebâ, Thk. İhsân Abbâs. 7 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1414/1993.
  • Hasan, Hasan İbrahim. İslâm Tarihi. Trc. İsmail Yiğit-Sadrettin Gümüş. 11 Cilt. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1996.
  • İbn ‘Asâkir, Ebü’l-Kāsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn ed-Dımaşkī. Târîḫu Dımaşk. Thk. Amr b. Garâme el-Amrî. 80 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1415/1995.
  • İbn A‘sem, Ebû Muhammed Ahmed b. A‘sem el-Kūfî el-Ahbârî. Kitâbü’l-fütûḥ. Thk. Ali Şîrî. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Edvâ’, 1411/1991.
  • İbn Ḫaldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Hasen el-Hadramî el-Mağribî et-Tûnisî. Kitâbü’l-‘iber ve dîvânü’l-mübtede’ ve’l-haber fî târîḫi’l-‘Arab ve’l-Berber ve men-‘âsarahüm min-zevi’ş-şe’ni’l-ekber. Thk. Halîl Şehhâde. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1408/1988.
  • İbn Ḫallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr b. Ḫallikân el-Bermekî el-İrbilî. Vefeyâtü’l-a‘yân ve en-bâ’ü ebnâ’i’z-zamân mimmâ sebete bi’n-naķl evi’s-semâ‘ ev esbetehü’l-‘ayân. Thk. İhsân Abbâs. 7 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, 1415/1994.
  • İbn Kes̱îr, Ebü’l-Fidâ’ ‘İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kesîr el-Ḳaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkī eş-Şâfiî. el-Bidâye ve’n-nihâye. Thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî. 21 Cilt. Mısır: Dâru Hicr, 1418/1997.
  • İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânu’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, 1414/1993.
  • İbn Sa‘d, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî. Ṭabakâtü’l-kübrâ. Thk. İhsân Abbâs. 8 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, 1388/1968.
  • İbnü’l-Es̱îr, Ebü’l-Hasen ‘İzzüddîn Ali b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-târîḫ. Thk. Ömer Abdüsselâm Tedmurî. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabiyyi, 1417/1997.
  • İṣṭaḫrî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Muhammed el-Fârisî. Kitâbü’l-mesâlik ve’l-memâlik. Nşr. el-Hey’etü’l-‘Âmmetü. Kâhire: y.y., ts.
  • Kitapçı, Zekeriya. İlk Müslüman Türk Hükümdarları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 1988.
  • Kitapçı, Zekeriya. Orta Asya’da İslâmiyet’in Yayılışı ve Türkler. Konya: Kuzucular Ofset, 1988.
  • Kitapçı, Zekeriya. Türkistan’ın Müslüman Araplar Tarafından Fethi. Konya: Yedi Kubbe Yayınları, 2014.
  • Kitapçı, Zekeriya. İslâm Hidayet Güneşi Doğu Tûran Yurdunda. Konya: Yedi Kubbe Yayınları, 2016.
  • Kurt, Hasan. Orta Asya’nın İslamlaşma Süreci (Buhârâ Örneği). Ankara: Fecr Yayınevi, 1998.
  • Lewis, Bernard. Tarihte Araplar. Trc. Hakkı Dursun Yıldız. İstanbul: Anka Yayınları, 2000.
  • Maḳdisî, Ebû Nasr el-Muṭahhar b. Ṭâhir. el-Bed’ ve’t-târîḫ. 6 Cilt. Kâhire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, ts.
  • Maḳdisî, Ebû ‘Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr el-Bennâ eş-Şâmî el-Beşşârî. Aḥsenü’t-teḳāsîm fî ma‘rifeti’l-eḳālîm. Kâhire: Mektebetü Medbûlî, 1411/1991.
  • Narşaḫî, Ebû Bekir Muhammed b. Cafer. Târîḫu Buḫârâ. Thk. Emin Abdülmecid Bedevî. Kâhire: Dâru’l-Ma‘ârif, ts.
  • Nüveyrî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Abdilvehhâb b. Muhammed el-Bekrî et-Teymî el-Kureşî. Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb. Thk. Muhammed Cabir Abdu’l-Ân el-Hînî. 33 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Kütüb ve’l-Vesâ’ik el-Kavmiyye, 1423/2002.
  • Salman, Hüseyin. Türgişler. Ankara: Kültür Bakanlığı, 1998.
  • Sem‘ânî, Ebû Sa‘d Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansûr. el-Ensâb. Thk. Abdurrahman b. Yahya el-Muallimî. 13 Cilt. Beyrût: Meclis-i Dâirati’l-Ma‘ârifi’l-’Osmâniyye, 1382/1962.
  • Shaban, M.A. Islamic History. London: Cambridge University Press, 1971.
  • Sümer, Faruk. “Dihkân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9: 289-290. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
  • Ṭaberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Târîḫu’r-rusûl ve’l-mülûk. Thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, 11 Cilt. Beyrût: Dâru’t-Turâs, 1387/1967.
  • Wellhausen, Julius. Arap Devleti ve Sükûtu. Trc. Fikret Işıltan. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1963.
  • Ya‘ḳūbî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ebî Ya‘kūb İshâk b. Ca‘fer b. Vehb b. Vâzıh. Târîḫu’l-Ya‘ḳūbî. Thk. M. T. Houtsma. 2 Cilt. Leiden: Brill Baskısı, 1883.
  • Ya‘ḳūbî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ebî Ya‘kūb İshâk b. Ca‘fer b. Vehb b. Vâzıh. Kitâbü’l-büldân. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1422/2001. Yıldız, Hakkı Dursun. İslâmiyet ve Türkler. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1976.
  • Yiğit, İsmail. “Ḳuteybe b. Müslim b. Amr el-Bâhilî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26: 490-491. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
  • Ẕehebî, Ebû ‘Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman et-Türkmânî el-Fârikī ed-Dımaşkī. Târîḫu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîri ve’l-a‘lâm. Thk. Ömer Abdüsselâm et-Tedmürî. 52 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabiyyi, 1413/1993.
APA Akyürek Y (2018). Horasân Valisi Ḳuteybe b. Müslim el-Bâhilî İle İlişkilendirilen Katliam ve Zulüm İddiaları. , 515 - 542. 10.18505/cuid.417935
Chicago Akyürek Yunus Horasân Valisi Ḳuteybe b. Müslim el-Bâhilî İle İlişkilendirilen Katliam ve Zulüm İddiaları. (2018): 515 - 542. 10.18505/cuid.417935
MLA Akyürek Yunus Horasân Valisi Ḳuteybe b. Müslim el-Bâhilî İle İlişkilendirilen Katliam ve Zulüm İddiaları. , 2018, ss.515 - 542. 10.18505/cuid.417935
AMA Akyürek Y Horasân Valisi Ḳuteybe b. Müslim el-Bâhilî İle İlişkilendirilen Katliam ve Zulüm İddiaları. . 2018; 515 - 542. 10.18505/cuid.417935
Vancouver Akyürek Y Horasân Valisi Ḳuteybe b. Müslim el-Bâhilî İle İlişkilendirilen Katliam ve Zulüm İddiaları. . 2018; 515 - 542. 10.18505/cuid.417935
IEEE Akyürek Y "Horasân Valisi Ḳuteybe b. Müslim el-Bâhilî İle İlişkilendirilen Katliam ve Zulüm İddiaları." , ss.515 - 542, 2018. 10.18505/cuid.417935
ISNAD Akyürek, Yunus. "Horasân Valisi Ḳuteybe b. Müslim el-Bâhilî İle İlişkilendirilen Katliam ve Zulüm İddiaları". (2018), 515-542. https://doi.org/10.18505/cuid.417935
APA Akyürek Y (2018). Horasân Valisi Ḳuteybe b. Müslim el-Bâhilî İle İlişkilendirilen Katliam ve Zulüm İddiaları. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 22(1), 515 - 542. 10.18505/cuid.417935
Chicago Akyürek Yunus Horasân Valisi Ḳuteybe b. Müslim el-Bâhilî İle İlişkilendirilen Katliam ve Zulüm İddiaları. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 22, no.1 (2018): 515 - 542. 10.18505/cuid.417935
MLA Akyürek Yunus Horasân Valisi Ḳuteybe b. Müslim el-Bâhilî İle İlişkilendirilen Katliam ve Zulüm İddiaları. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, vol.22, no.1, 2018, ss.515 - 542. 10.18505/cuid.417935
AMA Akyürek Y Horasân Valisi Ḳuteybe b. Müslim el-Bâhilî İle İlişkilendirilen Katliam ve Zulüm İddiaları. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi. 2018; 22(1): 515 - 542. 10.18505/cuid.417935
Vancouver Akyürek Y Horasân Valisi Ḳuteybe b. Müslim el-Bâhilî İle İlişkilendirilen Katliam ve Zulüm İddiaları. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi. 2018; 22(1): 515 - 542. 10.18505/cuid.417935
IEEE Akyürek Y "Horasân Valisi Ḳuteybe b. Müslim el-Bâhilî İle İlişkilendirilen Katliam ve Zulüm İddiaları." Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 22, ss.515 - 542, 2018. 10.18505/cuid.417935
ISNAD Akyürek, Yunus. "Horasân Valisi Ḳuteybe b. Müslim el-Bâhilî İle İlişkilendirilen Katliam ve Zulüm İddiaları". Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 22/1 (2018), 515-542. https://doi.org/10.18505/cuid.417935