Mu‘tezile’nin Hüseyniyye Ekolünün Dünyevî Aslah Konusuna Yaklaşımı
Yıl: 2018 Cilt: 0 Sayı: 39 Sayfa Aralığı: 7 - 27 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 06-08-2019
Mu‘tezile’nin Hüseyniyye Ekolünün Dünyevî Aslah Konusuna Yaklaşımı
Öz: Allah’ın insan için en iyi olanı yapmasını ifade eden aslah düşüncesi Mu‘tezile’nin önem-li ilkelerinden biri olmakla birlikte, aslahın kapsamı üzerinde Mu‘tezîlîler ihtilâf etmiş-lerdir. Basra Mu‘tezilesi’nin aslahı sadece dinî konularda geçerli kabul edip dünyevî ko-nularda kabul etmemesine karşın, Bağdat Mu‘tezilesi hem dinî hem de dünyevî alandageçerli kabul etmiştir. Ancak Basra Mu‘tezilesi’nin son dönemlerinde ortaya çıkan Hü-seyniyye ekolü, aslahın dinî konular yanında dünyevî konularda da geçerli olduğunusöyleyerek Bağdat Mu‘tezilesi’nin görüşünü kabul etmiştir. Onlara göre Allah’ın dinîolsun dünyevî olsun her alanda aslahı yapmaya yönelik motivi (dâî) bulunmaktadır.Hüseynîler’e göre motivin varlığı fiilin varlığını zorunlu kıldığı için dünyevî konularlailgili aslah da kaçınılmaz olarak meydana gelecektir. Buna karşın Basra Mu‘tezilesi’ninana damarını temsil eden Behşemiyye ekolü ise dünyevî aslahın vâcip kabul edilmesi-nin sonu olmayan şeyin varlığa gelmesini gerektirdiğini, böyle bir şeyin ise imkânsızolduğunu söyleyerek dünyevî aslahın vücûbiyetini reddetmiştir. Konuya Hüseyniyyeekolünün bir taraftarı olarak yaklaşan İbnü’l-Melâhimî Behşemîler’in bu temel itirazı-nı, sonu olmayan şeye motivin taalluk etmeyeceği ilkesinden hareketle reddeder. Ziramotiv ancak özü itibariyle varlığa gelmesi mümkün olan şeye taalluk edebilir. Sonuolmayan şeyin ise varlığa gelmesi özü itibariyle mümkün olmadığı için hiçbir zamanbuna motiv taalluk etmeyecek dolayısıyla da sonu olmayan şeyin varlığa gelmesi ihti-mali asla gündeme gelmeyecektir. Ancak İbnü’l-Melâhimî’nin konuya yaklaşımındakien özgün nokta her iki ekolü uzlaştırma teşebbüsüdür. Zira Basra ekolü her ne kadardünyevî aslahın vâcip olduğunu söylemese de, Allah’ın buna yönelik motivi olduğunukabul ettiklerinden dünyevî aslahın mutlaka varlığa geleceğini söylemiş olmaktadırlar.Diğer taraftan Bağdat ekolü ise dünyevî aslahın özünde vâciplik değeri bulunmadığını,dünyevî aslahın sadece Allah’ın cömertliği açısından vâcip olduğunu söylemektedirler.Yani Allah dünyevî aslahı, dünyevî aslah özünde vâcip olduğu için değil, cömert ol-duğu için yapmaktadır. Böylelikle her iki ekol de özünde vâcip olmayan bir şeyin s
Anahtar Kelime: Konular:
Belge Türü: Makale Makale Türü: Derleme Erişim Türü: Erişime Açık
- Abdülkāhir el-Bağdâdî, el-Milel ve’n-nihal, nşr. Albert Nasrî Nâdir, Beyrut: Dârü’l-meşrik, 1992.
- Alper, Hülya, “Mâtürîdî’nin Mutezile Eleştirisi: Tanrı En İyiyi Yaratmak Zorunda Mıdır?”, Kelam Araştırmaları Dergisi, 11/1 (2013): 17-36.
- Brunschvig, Robert, “Mu‘tazilisme et Optimum (al-Aŝlaģ)”, Studia Islamica, 39 (1974): 5-23.
- Demir, Osman, Kâdî Abdülcebbâr’da İnsan Psikolojisi: Güdüler (Devâî) ve İnsan Davranışı Üzerine Etkileri, Bursa: Emin Yayınları, 2013.
- Fahreddin er-Râzî, Muhassalü efkâri’l-mütekaddimîn ve’l-müteahhirîn mine’l-ulemâ’ ve’l- hükemâ’ ve’l-mütekellimîn, nşr. Tâhâ Abdürraûf Sa‘d, Kahire: Mektebetü’l-külliyyâti’l- Ezheriyye, t.y.
- Fahreddin er-Râzî, Nihâyetü’l-ukūl fî dirâyeti’l-usûl, nşr. Saîd Abdüllatîf Fûde, I-IV, Beyrut: Dârü’z-zehâir, 1436/2015.
- Fahreddin er-Râzî, er-Riyâzü’l-mûnika fî ârâi ehli’l-ilm, nşr. Es‘ad Cum‘a, Tunus: Merkezü’n- neşri’l-câmiî – Külliyyetü’l-âdâb ve’l-ulûmi’l-insâniyye bi’l-Kayrevân, 2004.
- Hımmasî, Sedîdüddin Mahmûd, el-Münkız mine’t-taklîd, I-II, Kum: Müessesetü’n-neşri’l- İslâmî, 1412-14.
- İbn Metteveyh, el-Mecmû‘ fi’l-Muhît bi’t-teklîf, II, nşr. J. J. Houben – D. Gimaret, Beyrut: Dârü’l-meşrik, 1981; III, nşr. J. Peters, Beyrut: Dârü’l-meşrik, 1999.
- İbnü’l-Melâhimî, el-Fâik fî usûli’d-dîn, nşr. W. Madelung – M. J. McDermott, Tahran: Ira- nian Institute of Philosophy – Institute of Islamic Studies, Free University of Berlin, 2007.
- İbnü’l-Melâhimî, el-Mu‘temed fî usûli’d-dîn, nşr. W. Madelung – M. McDermott, London: Al-Hoda, 1991.
- İbnü’l-Mutahhar el-Hillî, Keşfü’l-murâd fî şerhi Tecrîdi’l-i‘tikād, Beyrut: Müessesetü’l- a‘lemî li’l-matbûât, 1408/1988.
- İbnü’l-Mutahhar el-Hillî, Menâhicü’l-yakīn fî usûli’d-dîn, nşr. Ya‘kūb el-Ca‘ferî el-Merâgī, Kum: Dârü’l-üsve li’t-tıbaâ ve’n-neşr, 1415.
- İlhan, Avni, “Aslah”, DİA, 1991, III, 495-496.
- Kādî Abdülcebbâr, el-Mugnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl, XIII, nşr. Ebü’l-Alâ Afîfî, Matbaatü Dâri’l-kütübi’l-Mısriyye, 1382/1962; XIV, nşr. Mustafa es-Sekkā, Kahire: ed-Dârü’l- Mısriyye li’t-te’lîf ve’t-terceme, 1385/1965.
- Koloğlu, Orhan Şener, Cübbâîler’in Kelâm Sistemi, İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
- Koloğlu, Orhan Şener, “İbnü’l-Melâhimî”, DİA, 2016, Ek-I, 616-619.
- Mânkdîm Şeşdîv, Ta‘lîk alâ Şerhi’l-Usûli’l-hamse (Kādî Abdülcebbâr’a izafetle neşredil- miştir: Şerhu’l-Usûli’l-hamse), nşr. Abdülkerîm Osman, Kahire: Mektebetü Vehbe, 1384/1965.
- McDermott, Martin J., “Abu’l-Ģusayn al-Baŝrī on God’s Volition”, Culture and Memory in Medieval Islam: Essays in Honour of Wilferd Madelung, ed. Farhad Daftary – J. W. Meri, London – New York: I. B. Tauris, 2003, s. 86-93.
- Nasîrüddin et-Tûsî, Telhîsü’l-Muhassal, nşr. Abdullah Nûrânî, Tahran: Müessese-i Mütâlaât-ı İslâmî Dânişgâh-ı McGill Şu‘be-i Tahrân, 1359hş./1980.
- Necrânî, Takıyyüddin, el-Kâmil fi’l-istiksâ fîmâ belaganâ min kelâmi’l-kudemâ, nşr. M. Sey- yid eş-Şâhid, Kahire: Vizâretü’l-evkāf, 1420/1999.
- Ormsby, E. L., İslam Düşüncesinde İlahi Adalet Sorunu (Teodise), çev. Metin Özdemir, An- kara: Kitâbiyât, 2001.
- Peters, J., God’s Created Speech: A Study in the Speculative Theology of the Mu‘tazilî Qâdî l-Qudât Abû l-Hasan ‘Abd al-Jabbâr bn Ahmad al-Hamadânî, Leiden: E. J. Brill, 1976.
- Schmidtke, S., The Theology of al-‘Allāma al-Hillī (d. 726/1325), Berlin: Klaus Schwarz Verlag, 1991.
- Şeyh Müfîd, Evâilü’l-makālât, nşr. İbrâhim el-Ensârî, Meşhed: Dârü’l-Müfîd, 1414/1993.
- Watt, W. M., “Aslah”, EI 2: The Encyclopaedia of Islam (new edition), 1954, I, 713.
| APA | KOLOĞLU O (2018). Mu‘tezile’nin Hüseyniyye Ekolünün Dünyevî Aslah Konusuna Yaklaşımı. , 7 - 27. |
| Chicago | KOLOĞLU ORHAN ŞENER Mu‘tezile’nin Hüseyniyye Ekolünün Dünyevî Aslah Konusuna Yaklaşımı. (2018): 7 - 27. |
| MLA | KOLOĞLU ORHAN ŞENER Mu‘tezile’nin Hüseyniyye Ekolünün Dünyevî Aslah Konusuna Yaklaşımı. , 2018, ss.7 - 27. |
| AMA | KOLOĞLU O Mu‘tezile’nin Hüseyniyye Ekolünün Dünyevî Aslah Konusuna Yaklaşımı. . 2018; 7 - 27. |
| Vancouver | KOLOĞLU O Mu‘tezile’nin Hüseyniyye Ekolünün Dünyevî Aslah Konusuna Yaklaşımı. . 2018; 7 - 27. |
| IEEE | KOLOĞLU O "Mu‘tezile’nin Hüseyniyye Ekolünün Dünyevî Aslah Konusuna Yaklaşımı." , ss.7 - 27, 2018. |
| ISNAD | KOLOĞLU, ORHAN ŞENER. "Mu‘tezile’nin Hüseyniyye Ekolünün Dünyevî Aslah Konusuna Yaklaşımı". (2018), 7-27. |
| APA | KOLOĞLU O (2018). Mu‘tezile’nin Hüseyniyye Ekolünün Dünyevî Aslah Konusuna Yaklaşımı. İslam Araştırmaları Dergisi, 0(39), 7 - 27. |
| Chicago | KOLOĞLU ORHAN ŞENER Mu‘tezile’nin Hüseyniyye Ekolünün Dünyevî Aslah Konusuna Yaklaşımı. İslam Araştırmaları Dergisi 0, no.39 (2018): 7 - 27. |
| MLA | KOLOĞLU ORHAN ŞENER Mu‘tezile’nin Hüseyniyye Ekolünün Dünyevî Aslah Konusuna Yaklaşımı. İslam Araştırmaları Dergisi, vol.0, no.39, 2018, ss.7 - 27. |
| AMA | KOLOĞLU O Mu‘tezile’nin Hüseyniyye Ekolünün Dünyevî Aslah Konusuna Yaklaşımı. İslam Araştırmaları Dergisi. 2018; 0(39): 7 - 27. |
| Vancouver | KOLOĞLU O Mu‘tezile’nin Hüseyniyye Ekolünün Dünyevî Aslah Konusuna Yaklaşımı. İslam Araştırmaları Dergisi. 2018; 0(39): 7 - 27. |
| IEEE | KOLOĞLU O "Mu‘tezile’nin Hüseyniyye Ekolünün Dünyevî Aslah Konusuna Yaklaşımı." İslam Araştırmaları Dergisi, 0, ss.7 - 27, 2018. |
| ISNAD | KOLOĞLU, ORHAN ŞENER. "Mu‘tezile’nin Hüseyniyye Ekolünün Dünyevî Aslah Konusuna Yaklaşımı". İslam Araştırmaları Dergisi 39 (2018), 7-27. |
