Dünya Savaşı Sonrasında Sovyet Talepleri ve Türkiye’nin Tepkisi

Nasrullah UZMAN (Gazi Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Ankara, Türkiye)
Gazi Akademik Bakış
8 1
Yıl: 2018 Cilt: 11 Sayı: 22 Sayfa Aralığı: 117 - 142 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 17-09-2019

Dünya Savaşı Sonrasında Sovyet Talepleri ve Türkiye’nin Tepkisi

Öz:
Türkiye, II. Dünya Savaşı’na katılmadı ve aktif tarafsızlık politikasını benimsedi. Bu politikanın gereği olarak hem Mihver Devletlerle hem de Müttefik Devletlerle ilişkilerini sürdürdü. II. Dünya Savaşı’nı Müttefik Devletlerin kazanacağının anlaşılması üzerine Türkiye, kurulacak yeni dünya düzeninde yal-nız kalmamak ve Birleşmiş Milletlere kurucu üye olarak katılabilmek için sembolik de olsa Almanya ve Japonya’ya savaş ilan etti. II. Dünya Savaşı boyunca tarafsızlık politikasını sürdürmek ve her iki tarafın da baskılarına rağmen savaşa girmemek Türkiye açısından oldukça zor bir süreçti. Ancak Türkiye için asıl zorluk II. Dünya Savaşı sonrasında Sovyet Rusya’nın taleplerine karşı koyabilmekti.Dünya Savaşı’ndan galip çıkmış olmanın da verdiği güçle harekete geçen Sovyet Rusya, 1925 yı-lında imzalanan ve her beş yılda bir yenilen Türk-Rus Dostluk Anlaşmasını yenilemeyi reddettiği gibi Türkiye’den toprak ve üs talebinde bulundu. Sovyet Rusya Türkiye’ye verdiği notalarla Boğazlardan üs ve Kars-Ardahan’ı istedi. Oysa Rusya, Montrö ile Boğazlarda; Brest Litovsk, Moskova ve Kars Antlaşmaları ile de Kars ve Ardahan’da Türkiye’nin egemenliğini kabul ve tescil etmişti. Bu süreçte Amerika ve İngiltere’nin de desteğini alan Türkiye, Sovyet Rusya’nın taleplerini reddetti; emellerinden vazgeçmesi halinde Sovyet Rusya ile iyi ilişkilerini sürdüreceğini belirtti ve egemenlik haklarını korumak için gerekirse savaşa bile hazır olduğunu ilan etti. Ancak Sovyet Rusya’nın emellerinden vazgeçme-mesi Türk-Rus ilişkilerinin kopma noktasına gelmesine sebep oldu. Bu makalede Sovyet Rusya’nın Türkiye’den toprak ve üs talepleri ve bu taleplere karşı Türkiye’nin tepkisi arşiv belgeleri, resmi yayınlar, dönemin gazeteleri ve telif-tetkik eserler ışığında değerlendirilmiştir.
Anahtar Kelime:

Konular: Siyasi Bilimler Kültürel Çalışmalar Uluslararası İlişkiler

The Soviet Threat and Reaction of Turkey After World War II

Öz:
Turkey did not participate in World War II and adopted the policy of active neutrality. By force of this policy, it continued its relationships both with Axis and Allied powers. As the Allied victory became obvi-ous, Turkey symbolically declared war against Germany and Japan in order not to be isolated in forth-coming new world order and to enroll in the United Nations as a founding member. It was a very tough process for Turkey to continue its neutrality policy and to stay out of the war in spite of pressures from both sides. However, the real challenge for Turkey was to resist Soviet Russia’s demands after World War As a victor of the war which provided self-confidence, Soviet Russia refused to renew Turkish-Russian Treaty of Friendship signed in 1925 which was supposed to be re-signed every five year and demanded land and bases from Turkish government. Soviet Russia claimed Kars-Ardahan and exponents around the Straits. Whereas, Russia had recognized Turkish sovereignty over the Straits with the Treaty of Montreux, and over Kars and Ardahan with the treaties of Brest-Litovsk, Moscow and Kars. In this process, securing backings of Britain and the United States Turkey refused the Soviet demands, stated that it could set good relationships with Soviet Russia if it renounced its demands, and declared to be prepared to defend its rights of independence. Yet Turkish-Russian relationships got to rupture since Soviets did not renounce their aims. In this paper, Soviet demands of land and base from Turkey and Turkish reaction to these claims is evaluated under the light of archival resources, official publications, contemporary newspapers and secondary sources.
Anahtar Kelime:

Konular: Siyasi Bilimler Kültürel Çalışmalar Uluslararası İlişkiler
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • BCA, 30.1/101.623.3.
  • BCA, 30.1/101.624.10.
  • BCA, 30.1/101.624.3.
  • BCA, 30.1/11.67.3.
  • BCA, 30.1/111.700.3.
  • BCA, 30.1/128.832.3.
  • BCA, 30.1/60.368.8
  • BCA, 30.10/235.590.21.
  • TBMM Arşivi, Kanunlar Fonu, Esas Kayıt No: 1/269, Dosya No: 3738.
  • TBMM Arşivi, Kanunlar Fonu, Esas Kayıt No: 1/654, Dosya No: 4072.
  • TNA, FO 371/72538, R11519 5 Oct 1948, From Sir David Kelly To Foreign Office.
  • TNA, FO 371/72538, R13877 7 December 1948, From to Angora To Foreign Office.
  • TNA, FO 371/72538, R5926 15 May 1948, From Angora To Foreign Office.
  • TNA, FO 424/287, Annual Report on Turkey 1946.
  • Dünya Savaşı Yılları (1939-1946), Türkiye Dış Politikasında 50 Yıl, T.C. Dışişleri Bakanlığı, Ankara.
  • Resmî Gazete, 24 Ağustos 1945, Sayı: 6092.
  • Resmî Gazete, 24 Şubat 1926, Sayı: 306.
  • TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: VIII, C. 1, Toplantı: O., Birleşim: 3.
  • TBMM Tutanak Dergisi, Dönem VIII, C. 2, Toplantı: 1, Birleşim: 1.
  • TBMM Zabıt Ceridesi, Dönem: VII, Cilt: 20.
  • Akşam
  • Cumhuriyet
  • Tanin
  • The Times
  • Ulus
  • “British Views on the Straits”, The Times, 10 October 1946, p. 3.
  • “Future of the Straits”, The Times, 7 October 1946, p. 3.
  • “Imperial and Foreign Soviet-Turkish Pact Ended”, The Times, 08 November 1945, p. 3.
  • “Russian Critics of Turkey”, The Times, 15 March 1945, p. 4.
  • “Russian Note to Turkey”, The Times, 26 June 1945, p. 4.
  • “Russo-Turkish Pact ‘Obsolete’”, The Times, 22 March 1945, p. 3.
  • “Sir Maurice Peterson Leaves Turkey”, The Times, 24 April 1946, p. 4.
  • “Turkey and the Straits”, The Times, 20 July 1946, p. 4.
  • “Turkish Note on the Straits”, The Times, 19 October 1946, p. 4.
  • “Turkish Reply to Russia”, The Times, 9 April 1945, p. 3.
  • “Turkish Talks with U.S.S.R.”, The Times, 3 July 1945, p. 3.
  • “Turks and A Treaty with Russia”, The Times, 29 May 1945, p. 4.
  • ARMAOĞLU, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1980, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1988.
  • ATAK, M. Sadık, Rusya Siyaseti ve Rusların Yayılma Siyaseti, Ankara, 1964.
  • ATAY, Falih Rıfkı, “Rus İsteklerinin Karşısında”, Ulus, 15 Ağustos 1946, s. 1.
  • AYDIN, Mustafa, “İkinci Dünya Savaşı ve Türkiye, 1939-1945”, Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar (1919-1980), C. 1, Ed. Bas-kın Oran, İletişim Yayınları, İstanbul, 2002.
  • Cumhuriyet Ansiklopedisi 1923-2000, C. II (1941-1960), Yayın Kurulu: Hasan Ersel ve Diğerleri, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2005.
  • DERİNGİL, Selim, Denge Oyunu İkinci Dünya Savaşında Türkiye’nin Dış Politikası, Tarih Vakfı, İstanbul, 1994.
  • GÜRSEL, Halûk F. Tarih Boyunca Türk-Rus İlişkileri, İstanbul 1968.
  • HALE, William, Türk Dış Politikası 1774-2000, Çev. Petek Demir, Mozaik Yayınla-rı, İstanbul 2003.
APA UZMAN N (2018). Dünya Savaşı Sonrasında Sovyet Talepleri ve Türkiye’nin Tepkisi. , 117 - 142.
Chicago UZMAN NASRULLAH Dünya Savaşı Sonrasında Sovyet Talepleri ve Türkiye’nin Tepkisi. (2018): 117 - 142.
MLA UZMAN NASRULLAH Dünya Savaşı Sonrasında Sovyet Talepleri ve Türkiye’nin Tepkisi. , 2018, ss.117 - 142.
AMA UZMAN N Dünya Savaşı Sonrasında Sovyet Talepleri ve Türkiye’nin Tepkisi. . 2018; 117 - 142.
Vancouver UZMAN N Dünya Savaşı Sonrasında Sovyet Talepleri ve Türkiye’nin Tepkisi. . 2018; 117 - 142.
IEEE UZMAN N "Dünya Savaşı Sonrasında Sovyet Talepleri ve Türkiye’nin Tepkisi." , ss.117 - 142, 2018.
ISNAD UZMAN, NASRULLAH. "Dünya Savaşı Sonrasında Sovyet Talepleri ve Türkiye’nin Tepkisi". (2018), 117-142.
APA UZMAN N (2018). Dünya Savaşı Sonrasında Sovyet Talepleri ve Türkiye’nin Tepkisi. Gazi Akademik Bakış, 11(22), 117 - 142.
Chicago UZMAN NASRULLAH Dünya Savaşı Sonrasında Sovyet Talepleri ve Türkiye’nin Tepkisi. Gazi Akademik Bakış 11, no.22 (2018): 117 - 142.
MLA UZMAN NASRULLAH Dünya Savaşı Sonrasında Sovyet Talepleri ve Türkiye’nin Tepkisi. Gazi Akademik Bakış, vol.11, no.22, 2018, ss.117 - 142.
AMA UZMAN N Dünya Savaşı Sonrasında Sovyet Talepleri ve Türkiye’nin Tepkisi. Gazi Akademik Bakış. 2018; 11(22): 117 - 142.
Vancouver UZMAN N Dünya Savaşı Sonrasında Sovyet Talepleri ve Türkiye’nin Tepkisi. Gazi Akademik Bakış. 2018; 11(22): 117 - 142.
IEEE UZMAN N "Dünya Savaşı Sonrasında Sovyet Talepleri ve Türkiye’nin Tepkisi." Gazi Akademik Bakış, 11, ss.117 - 142, 2018.
ISNAD UZMAN, NASRULLAH. "Dünya Savaşı Sonrasında Sovyet Talepleri ve Türkiye’nin Tepkisi". Gazi Akademik Bakış 11/22 (2018), 117-142.
Sayfa Oluşturulma Tarihi
23-04-2024 8:45

İLETİŞİM

TÜBİTAK ULAKBİM TR Dizin

Yüzüncüyıl, İşçi Blokları Mahallesi

Muhsin Yazıcıoğlu Caddesi No:51/C

06530 Çankaya / ANKARA +90 (312) 298 92 00

trdizin@tubitak.gov.tr

TÜBİTAK ULAKBİM Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi Cahit Arf Bilgi Merkezi © Tüm Hakları Saklıdır. Gizlilik Politikası Kullanım Şartları