Yıl: 2018 Cilt: 1 Sayı: 15 Sayfa Aralığı: 153 - 202 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 18-09-2019

OSMANLI ARŞİV BELGELERİ IŞIĞINDA ŞAHKULU SULTAN TEKKESİ VE POSTNİŞİNLERİ

Öz:
Kadıköy ilçesine bağlı Merdivenköy’de yer alan Şahkulu Sultan Tekkesi bazı kay-naklara göre 1329’da Pelekanon (Maltepe) Savaşı’nın ardından Orhan Gazi tarafın-dan bir Ahi zaviyesi şeklinde kurulmuştur. Rivayete göre tekkenin banisi ve ilk şeyhi Şahkulu Sultan, Bizans ile mücadeleler sı- rasında şehit edilmiştir. Bu tekke XVI. yüz-yılın başlarında eski nüfuzlarını kaybeden Ahilerden, kendilerine bağlanan Yeniçeri Ocağı’nın da etkisiyle giderek güçlenen Bektaşilere intikal etmiştir. Osmanlı baş- kentini Anadolu’ya bağlayan yol üzerinde bulunan tekke devlet-ordu-tarikat ilişki-lerinde ve teşrifatta özel bir yere sahipti. Pirevi’nden İstanbul’a gelen dedebaba-lar, İstanbul’daki Bektaşi ricali ve Yeniçe- ri Ocağı’nın ileri gelenleri tarafından bu tekkede merasimle karşılanır ve İstanbul’anakledilirlerdi. 1826’da Yeniçeri Ocağı ilebirlikte Bektaşi tarikatının da lağvedilme-siyle tekke Nakşibendilere devredilmiş,o tarihteki postnişini Ahir Mehmet Baba,Tire’ye sürülmüştür. Şahkulu Sultan Tekke-si bu süreçte durgunluk dönemi yaşadıktan sonra XIX. yüzyılın ortalarından itibaren canlanıp tekrar eski önemini kazanmıştır. Özellikle Mehmet Ali Hilmi Dedebaba’nın meşihatı boyunca (1863-1907) tekke yo- ğun bir imar faaliyetine sahne olmuştur. İstanbul’da Bektaşiliğin en parlak temsil-cisi olan Şahkulu Sultan Tekkesi askeri ve siyasi öneminin yanı sıra Bektaşi edebiyatı ve musikisinde de önemli bir yere sahiptir. Osmanlı’nın son döneminde tekke İstanbul için de verimli bir kültür hayatına sahne olmuştur. Ayrıca tekke haziresindeki me-zarlardan anlaşıldığı kadarıyla mensupları arasında devlet ricalinden birçok kimse bu- lunan tekke “aristokrat” İstanbul Bektaşili- ğini temsil etmektedir. 1925’te tüm tekke,zaviye ve türbelerin kapatılmasından sonra uzun yıllar terk edilen ve günümüzde ye-niden canlandırılan bu tekke İstanbul’uninanç ve kültür tarihinde mühim bir yere sahiptir. Bu çalışmada ilmi ve akademik metotlar çerçevesinde tekkenin tarihi arşiv belgeleri ve ana kaynaklar ışığında ortaya konulacaktır.
Anahtar Kelime:

Konular: Tarih

SAHKULU SULTAN LODGE AND POSTNISIN IN THE LIGHT OF OTTOMAN ARCHIVE DOCUMENTS

Öz:
According to some sources, Sahkulu Sultan Lodge located in Merdivenkoy of Kadıkoy district was founded in 1329 as an Ahi sanctuary by Orhan Gazi after the Pele-kanon (Maltepe) war. According to Rivay, the token of the lodge was martyred during the fights with the Sultan and Byzantium, the first shithole. This cottage was reverted to Bektashies who were strengthen by the influence of Janissaries that had been con-nected to them form the Ahi who lost their old influence at the beginning of the XVI. The lodge on the road connecting the Otto-man capital to Anatolia had a special place in the relations of the state-army-tariqa and in the province. The dedebabs, who came from “Pirevi” to Istanbul, were welcomed by the elders of the Bektashi Baba and the Janissary house in Istanbul with ceremo- nies at this monastery and transferred to Istanbul. In 1826, along with the Janissary Corps, the Bektashi order was abolished and the lodge was transferred to Naqshi- bendi and the posthumous of that date, Ahir Mehmet Baba, was transferred to Tire. Sahkulu Sultan Lodge, after experiencing a period of stagnation in this process, has re-vived since the middle of the XIX. century and gained its former importance again. Especially during Mehmet Ali Hilmi Dede-baba’s legacy (1863-1907), lodge became an intensive construction activity. Sahkulu Sultan lodge, the most brilliant representa- tive of Bektashism in Istanbul, has an im- portant place in Bektashi literature and mu- sic as well as it importance in military and political themes. In the last period of the Ottoman period, the lodge has been a scene of a productive cultural life for Istanbul. Moreover, as it is understood from the cem-etery in the lodge, the dervish lodge, which has many members from the state commis-sion among its members, represents “aris- tocratic” Istanbul Bektashism. This lodge, which had been abandoned for many years after the closure of all the lodges and lodg-ings in 1925 and revived today, has an im-portant place in the history of faith and cul- ture of Istanbul. In this study, the history of the lodge will be presented in the light of historical archive documents and within the framework of scientific and academic methods.
Anahtar Kelime:

Konular: Tarih
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • A. Arşiv Belgeleri
  • BOA, C.EV, 352/17896.
  • BOA, EV.MH, 1019/2.
  • BOA, EV.MH, 1989/57.
  • BOA, EV.MH, 640/115.
  • BOA, EV.MH, 640/121.
  • BOA, EV.MKT, 13/9.
  • BOA, EV.MKT, 173/53.
  • BOA, EV.MKT, 246/86.
  • BOA, EV.MKT, 3477/19.
  • BOA, EV.MKT, 793/124.
  • BOA, EV.MKT.CHT, 521/51.
  • BOA, EV.MKT.CHT, 680/77.
  • BOA, EV.MKT.CHT, 680/91.
  • BOA, EV.MKT.CHT, 680/92.
  • BOA, EV.MKT.CHT, 680/93.
  • BOA, EV.MKT.CHT, 682/39.
  • BOA, EV.MKT.CHT, 717/57.
  • BOA, EV.MKT.CHT, 741/80.
  • BOA, HAT, 293/17453.
  • BOA, HAT, 500/24493.
  • BOA, MAD, 9731, s. 407.
  • İMEM, 571/45.
  • İMEM, 774/150.
  • İMEM, 801/237.
  • TİTE, Kutu nr. 44, Belge nr. 129.
  • TİTE, Kutu nr.56, Belge nr.12.
  • TİTE, Kutu nr.57, Belge nr.136.
  • TİTE, Kutu nr.63, Belge nr.151.
  • TİTE, Kutu nr.64, Belge nr.221.
  • VGMA, 4623/102.
  • VGMA, 4623/183.
  • VGMA, Defter nr. 144, s.172.
  • VGMA, Defter nr. 298, s.35.
  • VGMA, Defter nr. 385-1, s.146.
  • VGMA, Defter nr. 876, s.63.
  • VGMA, Defter nr. 897, s.321.
  • VGMA, Defter nr. 961, s.56.
  • B. Kaynak Eserler ve Araştırmalar
  • Ahmed Cemaleddin Efendi. (1328). Bektaşî Sırrı Nâm Risâleye Müdâfaa. Dersaâdet.
  • Ahmed Cevdet Paşa. (1309). Tarih-i Cevdet. C. XII. Dersaâdet.
  • Ahmed Lütfi Efendi. (1290). Tarih-i Lütfi. C. I. İstanbul.
  • Ahmed Rıfkı. (1325). Bektaşî Sırrı. C. II. Dersaâdet.
  • BIRGE, John Kingsley. (1937). The Bektashi Order of Dervishes. Londra.
  • EROL, Mehmet. (2003). “Azbî Baba ve Divanı”. Türkbilig, S. 6., s.73.
  • EROL, Mehmet. (2003). “Şahkulu Sultan Bektaşî Tekkesi Şeyhi Azbî Baba ve Tarikat Anlayışı”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S. 27. s. 1.
  • Esad Efendi. (1243). Üss-i Zafer. İstanbul.
  • GATNETT, Lucy M. J., (1912). Mysticism and Magic in Turkey. New York.
  • HASKAN, M. Mermi. (2001). Yüzyıllar Boyunca Üsküdar. C. I. İstanbul.
  • İbrahim Hâs. (2002). Menâkıb-Nâme-i Hasan Ünsî. Haz: M. Tatçı. Ankara. İshak Efendi. (1291). Kâşifü’l-Esrâr ve Dâfi’ü’l-Eşrâr. İstanbul.
  • KOCA, Şevki. (2005). Bektaşilik ve Bektaşi Dergâhları. İstanbul.
  • KOCADAĞ, Burhan. (1998). Şahkulu Sultan Dergâhı ve İstanbul Tekkeleri. İstanbul. Kolağası Mehmed Râif. (1314). Mir’at-ı İstanbul. İstanbul.
  • KÜÇÜK, Hülya. (2003). Kurtuluş Savaşında Bektaşiler. İstanbul.
  • NOYAN, Bedri. (2002). Bütün Yönleriyle Bektâşilik ve Alevîlik. C. V-VI. Ankara.
  • ŞEHSUVAROĞLU, Bedri N. (1966). “Göztepe’nin Tarihçesi”. Tarih Konuşuyor, S. 28. s.2343-2345.
  • TANMAN, M. Baha. (1994). “Şahkulu Sultan Tekkesi”. DBİA, C. VII, İstanbul.
  • TANMAN, M. Baha. (2012). “Şahkulu Sultan Tekkesi”. DİA, C. XXXVIII, İstanbul, s. 286.
  • VATİN, Nicolas; ZARCONE, Thierry. (2005). “Merdivenköy Bektaşî Tekkesi-I”. Çev: Ali Aktaş-Didem Çankaya. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S. 33, s.413.
  • YÜKSEL, Müfid. (2002). Bektâşîlik ve Mehmed Ali Hilmi Dedebaba, İstanbul.
APA Maden F (2018). OSMANLI ARŞİV BELGELERİ IŞIĞINDA ŞAHKULU SULTAN TEKKESİ VE POSTNİŞİNLERİ. , 153 - 202.
Chicago Maden Fahri OSMANLI ARŞİV BELGELERİ IŞIĞINDA ŞAHKULU SULTAN TEKKESİ VE POSTNİŞİNLERİ. (2018): 153 - 202.
MLA Maden Fahri OSMANLI ARŞİV BELGELERİ IŞIĞINDA ŞAHKULU SULTAN TEKKESİ VE POSTNİŞİNLERİ. , 2018, ss.153 - 202.
AMA Maden F OSMANLI ARŞİV BELGELERİ IŞIĞINDA ŞAHKULU SULTAN TEKKESİ VE POSTNİŞİNLERİ. . 2018; 153 - 202.
Vancouver Maden F OSMANLI ARŞİV BELGELERİ IŞIĞINDA ŞAHKULU SULTAN TEKKESİ VE POSTNİŞİNLERİ. . 2018; 153 - 202.
IEEE Maden F "OSMANLI ARŞİV BELGELERİ IŞIĞINDA ŞAHKULU SULTAN TEKKESİ VE POSTNİŞİNLERİ." , ss.153 - 202, 2018.
ISNAD Maden, Fahri. "OSMANLI ARŞİV BELGELERİ IŞIĞINDA ŞAHKULU SULTAN TEKKESİ VE POSTNİŞİNLERİ". (2018), 153-202.
APA Maden F (2018). OSMANLI ARŞİV BELGELERİ IŞIĞINDA ŞAHKULU SULTAN TEKKESİ VE POSTNİŞİNLERİ. Alevilik Araştırmaları Dergisi, 1(15), 153 - 202.
Chicago Maden Fahri OSMANLI ARŞİV BELGELERİ IŞIĞINDA ŞAHKULU SULTAN TEKKESİ VE POSTNİŞİNLERİ. Alevilik Araştırmaları Dergisi 1, no.15 (2018): 153 - 202.
MLA Maden Fahri OSMANLI ARŞİV BELGELERİ IŞIĞINDA ŞAHKULU SULTAN TEKKESİ VE POSTNİŞİNLERİ. Alevilik Araştırmaları Dergisi, vol.1, no.15, 2018, ss.153 - 202.
AMA Maden F OSMANLI ARŞİV BELGELERİ IŞIĞINDA ŞAHKULU SULTAN TEKKESİ VE POSTNİŞİNLERİ. Alevilik Araştırmaları Dergisi. 2018; 1(15): 153 - 202.
Vancouver Maden F OSMANLI ARŞİV BELGELERİ IŞIĞINDA ŞAHKULU SULTAN TEKKESİ VE POSTNİŞİNLERİ. Alevilik Araştırmaları Dergisi. 2018; 1(15): 153 - 202.
IEEE Maden F "OSMANLI ARŞİV BELGELERİ IŞIĞINDA ŞAHKULU SULTAN TEKKESİ VE POSTNİŞİNLERİ." Alevilik Araştırmaları Dergisi, 1, ss.153 - 202, 2018.
ISNAD Maden, Fahri. "OSMANLI ARŞİV BELGELERİ IŞIĞINDA ŞAHKULU SULTAN TEKKESİ VE POSTNİŞİNLERİ". Alevilik Araştırmaları Dergisi 1/15 (2018), 153-202.