Yıl: 2018 Cilt: 1 Sayı: 16 Sayfa Aralığı: 179 - 216 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 19-09-2019

TİRE’DE ÜÇ BEKTAŞİ TEKKESİ: ARAPPINARI, ALİ BABA VE KURT BABA

Öz:
XIII. yüzyılda Hacı Bektaş Veli’nin Horasan’danAnadolu’ya gelerek Sulucakaraöyük’te yaktığı çerağ zamanla tüm Anadolu’da yayılmıştır. Hacı Bektaş Veli’den sonra onun halifeleri tarafından Batı Anadolu’da çok sayıda tekke açılmıştır. Bektaşiliğin yayıldığı ve temsil edildiği yerler arasında Tire de bulunmaktadır. XIV. yüzyıldan itibaren Tire’de Arappınarı (Baba Sultan), Horasanlı Ali Baba ve Kurt Baba gibi Bektaşi tekke ve türbeleri faali yet göstermiştir. Baba Sultan ismiyle bilinen tekke, Derekahve semtinin güneyinde Güme Dağı eteklerinde bulunmaktaydı. Bu tekkenin bir diğer ismi “Asitâne” idi. Bunun sebebi halifeler tarafından idare edilmesiydi. Tekkenin bilinen ilk postnişini Abdal Musa Sultan’ın halifelerinden Halil İbrahim Baba’ydı. Evliya Çelebi tarafından“müfessir ve muhaddis” olarak belirtilenAli Baba kaynaklarda Horsan erenlerindenve Ahilerden gösteriliyorsa da onun Tire’de kurduğu tekke zamanla Bektaşi dervişlerinin faaliyet gösterdiği bir kuruma dönüşmüştür. Bugün Ali Baba Türbesi içerisinde Hasan Baba gibi Bektaşi büyüklerinin de mezarı bulunmaktadır. Rivayete göre türbeye ismini veren Ali Baba, Hacı Bektaş Veli’nin yol arkadaşlarından Bahaddin Baba’nın oğludur. Ali Baba türbesi Tire’nin doğusunda, ilçeye 5,5 km. mesafede bulunan Boynuyoğun köyü hudutları içerisinde, Ali Baba Türbesi diye anılan yerdedir. Osmanlı döneminde Tire kazasının Hacı köyünde de bir Ali Baba Tekkesi’nin varlığı bilinmektedir. Bununla birlikte Tire merkezindeki Bektaşi tekkelerinin en önemlisi Kurt Baba Tekkesi’dir. 1826 yılında kapatılan ve mal varlığına el konulan bu tekke, 42 kadar bina ve eklentileriyle büyük ve zengin yapı topluluğuna sahipti. Bu itibarla zengin bir vakfı bulunan Kurt Baba Tekkesi’nin hane ve dükkânları kiraya verilerek elde edilen gelirler hazineye aktarılmıştı. Bu çalışmada Osmanlı arşiv kaynakları ışığında Tire’nin inanç ve kültür dünyasında önemli bir yere sahip olan Bektaşitekkeleri ve türbelerinin faaliyetleri ortayakonulacaktır.
Anahtar Kelime:

Konular: Tarih

THREE BEKTASHİ DERVISH LODGE AND TOMBS IN TİRE: ARAPPINARI, ALİ BABA AND KURT BABA

Öz:
In the thirteenth century, Hacı Bek- tas Veli came to Anatolia from Khorasan and spread in Sulucakaraoyuk all over Anatolia. After Hacı Bektas Veli, many of the lodge were opened in Western Anato- lia by his caliphs. Tire is among the place where Bektashism is spread and repre- sented. Bektashi lodges and tombs such as Arappınarı (Baba Sultan), Horasanlı Ali Baba and Kurt Baba have been active in Tire since the 14 th century. The dervish lodge, known as Baba Sultan, was located on the skirts of Mount Gume on the south- ern part of Derekahve. Another name of this lodge is “Asitâne”. It is because it was governed by the caliphs. The first known post-nisin of dervish lodge was Halil İbrahim Baba, the deputy of Abdal Musa Sultan. Even though Ali Baba, who is men- tioned as “an admirer and muhaddis” by Evliya Çelebi, is shown as Khorasan eren and Ahi in the souces, the tekke he founded in Tire has gradually become an institution where Bektashi dervishes operate. Today, Ali Baba Mausoleum also has the grave of the Bektashi elders such as Hasan Baba. Ac- cording to Rivay, Ali Baba, who gave his name to the tomb, is the son of Bahaddin Baba, the companion of Hacı Bektas Veli. Ali Baba tomb is in the east of Tire, within the boundaries of the Boynuyoğun village that is 5.5 km away from to the town. In the Ottoman peridon, it is known that there was an Ali Baba Lodge in the Haci vil- lage of Tire town. However, the Kurt Baba Lodge is the most important of the Bektashi lodges in Tire. This lodge, which was closed in 1826 and confiscated as a prop- erty, had a large and rich building com- plex with about 42 buildings and annexes. In this respect, household and shops of the Kurt Baba Lodge, which has a rich foun- dation, were rented and the obtained rev- enues were transferred to the treasury. In this work, the activities of Bektashi lodges and tombs, which have an important place in the world of faith and culture, will be re- vealed in the light of Ottoman archival re- sources.
Anahtar Kelime:

Konular: Tarih
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • A. Arşiv Belgeleri
  • BOA, AE.SMST.III, 196/15433.
  • BOA, C.ADL, 33/2002.
  • BOA, C.EV, 257/13149.
  • BOA, EV.THR, 157/14.
  • BOA, EV.ZMT, 243/7.
  • BOA, HAT, 290/17351.
  • BOA, HAT, 500/24493.
  • BOA, HAT, 503/24730.
  • BOA, MAD, 9771, s.77.
  • BOA, MAD, 9772, s.235.
  • BOA, MAD, 9772, s.265, 315.
  • VGMA, Defter nr. 272, s.226.
  • VGMA, Defter nr. 2988, s.28.
  • B. Ana Kaynaklar ve Araştırmalar
  • “Ali Baba Tekkesi”. http://www.tirebeledi- yesiturizm.org/. 04.05.2018.
  • “Ali Baba Türbesi”. http://tiredenyansima- lar.com.18.11.2018.
  • “Arappınarı Türbesi –Tekkesi”. http://www. erolsasmaz.com/?oku=1526. 19.04.2018.
  • “Soğan Dede (Kurt Baba) Türbesi”. http:// www.erolsasmaz.com/?oku=1541. 19.04.2018.
  • Ahmed Cevdet Paşa. (1309). Tarih-i Cevdet. C. XII. Dersaadet.
  • Ahmed Lütfi Efendi. (1290). Tarih-i Lütfi. C. I. İstanbul.
  • AKSUN, Ziya Nur. (1994). Osmanlı Tarihi. C. III. İstanbul.
  • BABINGER, Franz. (1982). Osmanlı Tarih Ya- zarları ve Eserleri. Çev: Çoşkun Üçok. Ankara.
  • Evliya Çelebi. (1314). Seyahatname. C. XIII. İstanbul. Esad Efendi. (1243). Üss-i Zafer. İstanbul.
  • FAROQHI, Surayia. (2003). Anadolu’da Bek- taşilik. İstanbul. http://www.evliyalar.net/ali-baba-tire-iz- mir/. 04.05.2018.
  • MARDİN, Şerif. (1998). Yeni Osmanlı Düşün- cesinin Doğuşu. Çev: M. Türköne vd. İs- tanbul.
  • Mehmet Cemalettin. (2003). Osmanlı Tarih ve Müverrihleri-Ayine-i Zürefa. Haz: M. Arslan. İstanbul.
  • NOYAN, Bedri. (2002). Bütün Yönleriyle Bektâşîlik ve Alevîlik, C. V, Ankara.
  • Şânîzâde Mehmed Atâullah Efendi. (2008). Şânizâde Târîhi (1223-1237/1808-1821) C. I. Haz: Ziyâ Yılmazer. İstanbul. Tire’den Yansımalar. S. 8, Temmuz-Eylül 2018.
  • UVAÇİN, Burcu Aydınoğlu. (2018). “Tire Türbelerindeki İnanç ve Prtaikler”. Tire’den Yansımalar, S. 6, s.18-21.
  • UZLUK, Feridun Nafiz. (1951). Şanizâde Mehmet Ataullah, Ankara.
APA Maden F (2018). TİRE’DE ÜÇ BEKTAŞİ TEKKESİ: ARAPPINARI, ALİ BABA VE KURT BABA. , 179 - 216.
Chicago Maden Fahri TİRE’DE ÜÇ BEKTAŞİ TEKKESİ: ARAPPINARI, ALİ BABA VE KURT BABA. (2018): 179 - 216.
MLA Maden Fahri TİRE’DE ÜÇ BEKTAŞİ TEKKESİ: ARAPPINARI, ALİ BABA VE KURT BABA. , 2018, ss.179 - 216.
AMA Maden F TİRE’DE ÜÇ BEKTAŞİ TEKKESİ: ARAPPINARI, ALİ BABA VE KURT BABA. . 2018; 179 - 216.
Vancouver Maden F TİRE’DE ÜÇ BEKTAŞİ TEKKESİ: ARAPPINARI, ALİ BABA VE KURT BABA. . 2018; 179 - 216.
IEEE Maden F "TİRE’DE ÜÇ BEKTAŞİ TEKKESİ: ARAPPINARI, ALİ BABA VE KURT BABA." , ss.179 - 216, 2018.
ISNAD Maden, Fahri. "TİRE’DE ÜÇ BEKTAŞİ TEKKESİ: ARAPPINARI, ALİ BABA VE KURT BABA". (2018), 179-216.
APA Maden F (2018). TİRE’DE ÜÇ BEKTAŞİ TEKKESİ: ARAPPINARI, ALİ BABA VE KURT BABA. Alevilik Araştırmaları Dergisi, 1(16), 179 - 216.
Chicago Maden Fahri TİRE’DE ÜÇ BEKTAŞİ TEKKESİ: ARAPPINARI, ALİ BABA VE KURT BABA. Alevilik Araştırmaları Dergisi 1, no.16 (2018): 179 - 216.
MLA Maden Fahri TİRE’DE ÜÇ BEKTAŞİ TEKKESİ: ARAPPINARI, ALİ BABA VE KURT BABA. Alevilik Araştırmaları Dergisi, vol.1, no.16, 2018, ss.179 - 216.
AMA Maden F TİRE’DE ÜÇ BEKTAŞİ TEKKESİ: ARAPPINARI, ALİ BABA VE KURT BABA. Alevilik Araştırmaları Dergisi. 2018; 1(16): 179 - 216.
Vancouver Maden F TİRE’DE ÜÇ BEKTAŞİ TEKKESİ: ARAPPINARI, ALİ BABA VE KURT BABA. Alevilik Araştırmaları Dergisi. 2018; 1(16): 179 - 216.
IEEE Maden F "TİRE’DE ÜÇ BEKTAŞİ TEKKESİ: ARAPPINARI, ALİ BABA VE KURT BABA." Alevilik Araştırmaları Dergisi, 1, ss.179 - 216, 2018.
ISNAD Maden, Fahri. "TİRE’DE ÜÇ BEKTAŞİ TEKKESİ: ARAPPINARI, ALİ BABA VE KURT BABA". Alevilik Araştırmaları Dergisi 1/16 (2018), 179-216.