AYDINLANMANIN OSMANLI DÜNYASINDAKİ ERKEN ETKİLERİ VE IOANNIS PRINGOS (1725-1789)

ÇOLAK, HASAN

AYDINLANMANIN OSMANLI DÜNYASINDAKİ ERKEN ETKİLERİ VE IOANNIS PRINGOS (1725-1789)

Hasan ÇOLAK (TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi)

Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi

10 2

Yıl: 2018 Cilt: 0 Sayı: 29 Sayfa Aralığı: 79 - 102 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 13-02-2020

AYDINLANMANIN OSMANLI DÜNYASINDAKİ ERKEN ETKİLERİ VE IOANNIS PRINGOS (1725-1789)

Öz:

Osmanlı Rum cemaatinin 18. yüzyıl Avrupası ile kurduğu iletişim kanallarının en önemlilerinden biri olan ticarileşme, çoğu zaman milliyetçiliğin entelektüel altyapısının oluştuğu bir safha olarak değerlendirilmektedir. Bu yaklaşıma göre, o dönemde Avrupa’da, değişimi öngören Aydınlanma fikirlerinden haberdar olmaya başlayan Rum tüccarları, Osmanlı düzenine alternatif bir dünya hayal etmeye başlamışlardır. Bu makale bu meseleleri, Teselya’nın yükselen yerleşim yerlerinden biri olan Zagora’dan çıkıp farklı Osmanlı ve Avrupa liman kentlerinde ticaret yaptıktan sonra Amsterdam’a yerleşen, burada biriktirdiği servet ile de Zagora’ya geri dönüp burada bir kütüphane kuran Ioannis Pringos üzerinden incelemektedir. Makale, Aydınlanma fikirlerinin Osmanlı Rumları arasında nüfuz etme biçimlerinin Avrupa’nın olduğu kadar Osmanlı dünyasının dinamikleri de göz önünde tutulduğunda tam anlamıyla kavranabileceği fikrini savunmaktadır. Dolayısıyla, tamamen Avrupa’daki entelektüel hareketlerin etkisi altında olduğu varsayılan Pringos gibi Osmanlı gayrimüslimleri hem Avrupa hem de Osmanlı bağlamlarında incelendiğinde Aydınlanmanın Osmanlı dünyasındaki erken etkilerinin bazı durumlarda son derece sınırlı olduğu görülmektedir.

Anahtar Kelime:

Konular: Tarih Edebiyat

Early Influences of the Enlightenment in the Ottoman World and Ioannis Pringos (1725-1789)

Öz:

One of the most important channels of interaction with the 18th-century Europe, commercialization of the Ottoman Greek Orthodox community is often regarded as a phase when the intellectual groundwork of nationalism is formed. According to this view, having acquainted themselves with the ideas of the Enlightenment that envisaged a change in Europe, these merchants began to imagine an alternative world to the Ottoman order. This article analyses these issues through Ioannis Pringos, who hailed from the rising Thessalian settlement of Zagora, traded in various Ottoman and European port cities, settled in Amsterdam and with the fortune he accumulated there, he established a library in his native Zagora upon his return. The article puts forward the view that the manners in which the Enlightenment ideas infiltrated among the Ottoman Greek Orthodox can be fully grasped by paying due attention to the dynamics of the Ottoman, as well as the European worlds. Therefore, when those Ottoman non-Muslims who were supposed to be under the exclusive influence of European intellectual movements are analysed in both European and Ottoman contexts, it appears that in some cases early influences of the Enlightenment in the Ottoman world were extremely limited.

Anahtar Kelime:

Konular: Tarih Edebiyat

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Amsterdam Belediye Arşivi (Gemeente Archief), Amsterdam: GA.5062: 140.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul: BOA.A.DVN.DVE.d.22/1; 236 ve 248.
Hollanda Millî Arşivi (Nationaal Archief), Lahey: NA.1.04.18.01.9743.
Tarihî Zagora Belediye Kütüphanesi (Δημόσια Ιστορική Βιβλιοθήκη Ζαγοράς), Pilio: 123-128, 130, 131, 418.
Bağış, A. İ. (1983). Osmanlı Ticaretinde Gayrimüslimler: Kapitülasyonlar - Avrupa Tüccarları - Beratlı Tüccarlar - Hayriye Tüccarları (1750-1839). Ankara: Turhan.
Bayraktar Tellan, E. (2011). The Patriarch and the Sultan: The Struggle for Authority and the Quest for Order in the Eighteenth-century Ottoman Empire (Basılmamış doktora tezi). Bilkent Üniversitesi, Ankara.
Berkes, N. (1975). Türk Düşününde Batı Sorunu. Ankara: Bilgi Yayınevi.
Camariano-Cioran, A. (1974). Les academies princières de Bucarest et de Iassy et leurs professeurs. Selanik: Institute for Balkan Studies.
Cevizci, A. (2002). Aydınlanma Felsefesi. Bursa: Ezgi.
Clogg, R. (1976). The Movement for Greek Independence, 1770-1821. Londra: Macmillan.
Clogg, R. (1981). The Greek Mercantile Bourgeoisie: “progressive” or “reactionary”?. R. Clogg (Ed.), Balkan Society in the Age of Greek Independence içinde (ss. 85-110). Londra: Macmillan.
Çağrıcı, M. (2006). Müsamaha. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt. 32, ss. 71-73).
Çiğdem, A. (1997). Aydınlanma Düşüncesi. İstanbul: İletişim.
Çolak, H. (2015). The Orthodox Church in the Early Modern Middle East: Relations between the Ottoman Central Administration and the Patriarchates of Antioch, Jerusalem and Alexandria. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Çolak, H. (2016). Bir Ev İki Dünya: On Sekizinci Yüzyıl Amsterdam Osmanlı Rum Tüccar Cemaatinde Yol Ayrımı. H. Çolak, Z. Kocabıyıkoğlu Çeçen ve N.I. Demirakın (Ed.) Ayşegül Keskin Çolak’a Armağan Tarih ve Edebiyat Yazıları içinde (ss. 63-81). Ankara: Kebikeç.
Çolak, H. (2017). Amsterdam’s Greek Merchants: Protégés of the Dutch, Beneficiaries of the Russians, Subjects of the Ottomans and Supporters of Greece. Byzantine and Modern Greek Studies, 42(1), 115-133.
Çolak, H. (2018). The Nature and Limits of Toleration in the Early Modern Ottoman Empire. Groniek Historisch Tijdschrift, 217, 377-389.
Diamantakos, N. (2007). Ζαγοριανοί Ιεράρχες και άλλοι Κληρικοί. Volos: Ekdosi Dimou Zagoras.
Diamantakos, N. (2010). Τα Σχολεία της Ζαγοράς από τον 17ο μέχρι τον 21ο αιώνα. Volos: Palmos.
Erdbrink, G. R. B. (1977). At the Threshold of Felicity: Ottoman-Dutch Relations during the Embassy of Cornelis Calkoen at the Sublime Porte, 1726-1744, Amsterdam: A. L. Van Gendt & Co., B.V.
Faroqhi, S. (2010). The Ottoman Empire and the World Around It. Londra: I.B. Tauris.
Frazee, C. (1983). Catholics and Sultans: The Church and the Ottoman Empire: 1453-1923. Londra: Cambridge University Press.
Gradeva, R. (2006). Osman Pazvantoğlu of Vidin: Between Old and New. F.F. Anscombe (Ed.). The Ottoman Balkans, 1750-1830 içinde (ss. 115-161). Princeton, N.J.: Markus Wiener Publishers.
Harlaftis, I. G. (2005). Mapping the Greek Maritime Diaspora from the Early Eighteenth to the Late Twentieth Centuries. I.B McCabe G. Harlaftis ve I. Pepelasis Minoglou (Ed.), Diaspora Entrepreneurial Networks: Four Centuries of History içinde (ss. 147-169). Oxford: Berg Publications.
Heyberger, B. (2014). Les chrétiens du Proche-Orient au temps de la Réforme catholique (Syrie, Liban, Palestine, XVIIe-XVIIIe siècle). Roma: École française de Rome.
Hroch, M. (2013). Social Preconditions of National Revival in Europe: A Comparative Analysis of the Social Composition of Patriotic Groups among the Smaller European Nations (B. Fowkes, Çev.). Cambridge: Cambridge University Press.
Hroch, M. (2015). Is There a Southeast European Type of Nation-Formation?. D. Stamatopoulos (Ed.), Balkan Nationalism(s) and the Ottoman Empire, Cilt. 1. National Movements and Representations içinde (ss. 13-29). İstanbul: The Isis Press.
Israel, J. (2014). Democratic Enlightenment: Philosophy, Revolution, and Human Rights: 1750-1790. Oxford: Oxford University Press.
Kadı, İ. H. (2012). Ottoman and Dutch Merchants in the Eighteenth Century: Competition in Ankara, Izmir and Amsterdam. Leiden: Brill.
Kapaniaris, A.G. ve N. Tsoukas, (2015). Ήρθαν τα Καράβια τα Ζαγοριανά: Όψεις και μνήμες της ναυτιλίας και του εμπορίου στο Ανατολικό Πήλιο (1600-1960). Volos: Magniton Kivotos.
Karal, E. Z. (1940). Tanzimattan Evvel Garplılaşma Hareketleri (1718-1839). Tanzimat I: Yüzüncü Yıldönümü Münasebetiyle içinde (ss. 13-30). İstanbul: Maarif Matbaası.
Kasaba, R. (1988). Was There a Compradore Bourgeoisie in Mid-nineteenth Century Western Anatolia?. Review (Fernand Braudel Center), 11(2), 215-28.
Kermeli, E. (2014). The Tobacco Controversy in Early Modern Ottoman Christian and Muslim Discourse. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 21, 121-135.
Kermeli, E. (2017). Kyrillos Loukaris’ Legacy: Reformation as a Catalyst in the 17th Century Ottoman Society. The Muslim World, 107(4), 737-753.
Kitromilides, P. M. (1992). The Enlightenment as Social Criticism: Iosipos Moisiodax and Greek Culture in the Eighteenth Century. Princeton, N.J.: Princeton University Press.
Kitromilides, P. M. (2010). Itineraries in the World of Enlightenment: Adamantios Korais from Smyrna via Montpellier to Paris. P.M. Kitromilides (Ed.), Adamantios Korais and the European Enlightenment içinde (ss. 1-35). Oxford: Voltaire Foundation.
Kitromilides, P. M. (2013). Enlightenment and Revolution: The Making of Modern Greece. Cambridge, Massachussets: Harvard University Press.
Kordatos, G. (1945). Ρήγας Φεραίος και η Βαλκανική ομοσπονδία. Atina: Ekdotikos Oikos tou I. kai P. Zacharopoulou.
Korma, L. (2017). The Historiography of the Greek Diaspora and Migration in the Twentieth Century. Historein, 16, 47-73.
Kuijpers, E. ve M. Prak. (2002). Burger, ingezetene, vreemdeling: burgerschap in Amsterdam in de 17e en 18e eeuw. J. Kloek ve K. Tilmans (Ed.). Burger: Eeen geschiedenis van het begrip ‘burger’ in de Nederlanden van de Middeleeuwen tot de 21ste eeuw, içinde (ss. 113-132). Amsterdam: Amsterdam University Press.
Kuran, E. (2013). Türkiye’nin Batılılaşması ve Millî Meseleler. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
Küçük, H. (2012). Early Enlightenment in İstanbul (Basılmamış doktora tezi). University of Pennsylvania, Pennsylvania.
Küçük, H. (2013). Natural Philosophy and Politics in the Eighteenth Century: Esad of Ioannina and Greek Aristotelianism at the Ottoman Court. Osmanlı Araştırmaları/The Journal of Ottoman Studies, 41, 125-158.
Lee, J.L. (2001). Aspects of European History: 1789-1980. Londra ve New York: Routledge.
Lewis, B. (1961). The Emergence of Modern Turkey. Londra: Oxford University Press.
Mackridge, P. (2009). Language and National Identity in Greece, 1766-1976. Oxford: Oxford University Press.
Mavrokordatos, N. (1989). Φιλοθέου Πάρεργα / Les Loisirs de Philothée. C. Th. Dimaras (Ed.). Atina & Montreal: Association pour l’étude des Lumières en Grèce/Les Presses de l’Université de Montréal.
Millas, H. (2015). Yunan Ulusunun Doğuşu. İstanbul: İletişim.
Mornet, D. (1933). Les origines intellectuelles de la révolution française (1715-1787). Paris: Librairie Armand Colin.
Murphey, R. (1999). Westernisation in the Eighteenth-century Ottoman Empire: How Far, How Fast?. Byzantine and Modern Greek Studies, 23, 116-139.
Neumann, C. K. (2011). Siyasi ve Diplomatik Gelişmeler (F. Aytuna, Çev.; S. Faroqhi, Ed.). Türkiye Tarihi 1603-1839: Geç Osmanlı İmparatorluğu, içinde (Cilt. 3, ss. 65-89). İstanbul: Kitap Yayınevi.
Ocak, A. Y. (1998). Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler (15.-17. Yüzyıllar). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Ortaylı, İ. (2007). Osmanlı’da Tolerans ve Tesâmuh. İ. Ortaylı (Ed.), Osmanlı Barışı, içinde (ss. 53-61). İstanbul: Timaş.
Petmezas, S. D. (1989). Recherches sur l’Economie et les Finances des villages du Pélion, région d’industries rurales, ca 1750-1850 (Basılmamış doktora tezi). École des Hautes Études en Sciences Sociales, Paris.
Petrou, S. (1976). Γράμματα από το Αμστερνταμ. F. Iliou (Ed.). Atina: Ermis. Skouvaras, V. (1964). Ιωάννης Πρίγκος (1725–1789): Η ελληνική παροικία του Άμστερνταμ, η σχολή και η βιβλιοθήκη Ζαγοράς). Atina: Istoriki kai Laografiki Etaireia ton Thessalon.
Slot, B. J. ve D. Koster. (2007). Dutch Archives and Greek History: A Guide to Dutch Archives and Libraries Concerning the History of the Greeks and the Greek World between 1250 and 1940. Atina: Netherlands Institute in Athens. Stathi, P. (1986). Ο «σοφώτατος Εσάτ Εφέντης» φίλος και αλληλογράφος του Χρύσανθου Νοταρά. Ο Ερανιστής/The Gleaner, 18, 57-84.
Stavrianos, L. S. (1957). Antecedents to the Balkan Revolutions of the Nineteenth Century. The Journal of Modern History, 29(4), 335-348.
Stoianovich, T. (1960). The Conquering Balkan Orthodox Merchant. The Journal of Economic History, 20(2), 234-313.
Tunaya, T. Z. (1960). Türkiyenin Siyasî Hayatında Batılılaşma Hareketleri. İstanbul: Yedigün.
Van den Boogert, M. (2006). Ottoman Greeks in the Dutch Levant Trade: Collective Strategy and Individual Practice (c. 1750-1821). Oriente Moderno, 86, 129-147.
Van den Boogert, M. H. (2014). Kapitülasyonlar ve Osmanlı Hukuk Sistemi: 18. Yüzyılda Kadılar, Konsoloslar ve Beratlılar (A. C. Tuncer, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Van Schaik, V. F. H. E. (1956). De Russisch-Griekse kerk van de Heilige Catharina te Amsterdam van 1763-1866. Jaarboek Amstelodamum, 48, 236-247.
Voltaire, F.M.A. (1763). Traité sur la tolérance. Paris: Bibebook.
Yeşil, F. (2007). Looking at the French Revolution Through Ottoman Eyes: Ebubekir Ratib Efendi’s Observations. Bulletin of the School of Oriental and African StudiesBulletin of the School of Oriental and African Studies, 70(2), 283-304.

APA	ÇOLAK H (2018). AYDINLANMANIN OSMANLI DÜNYASINDAKİ ERKEN ETKİLERİ VE IOANNIS PRINGOS (1725-1789). , 79 - 102.
Chicago	ÇOLAK HASAN AYDINLANMANIN OSMANLI DÜNYASINDAKİ ERKEN ETKİLERİ VE IOANNIS PRINGOS (1725-1789). (2018): 79 - 102.
MLA	ÇOLAK HASAN AYDINLANMANIN OSMANLI DÜNYASINDAKİ ERKEN ETKİLERİ VE IOANNIS PRINGOS (1725-1789). , 2018, ss.79 - 102.
AMA	ÇOLAK H AYDINLANMANIN OSMANLI DÜNYASINDAKİ ERKEN ETKİLERİ VE IOANNIS PRINGOS (1725-1789). . 2018; 79 - 102.
Vancouver	ÇOLAK H AYDINLANMANIN OSMANLI DÜNYASINDAKİ ERKEN ETKİLERİ VE IOANNIS PRINGOS (1725-1789). . 2018; 79 - 102.
IEEE	ÇOLAK H "AYDINLANMANIN OSMANLI DÜNYASINDAKİ ERKEN ETKİLERİ VE IOANNIS PRINGOS (1725-1789)." , ss.79 - 102, 2018.
ISNAD	ÇOLAK, HASAN. "AYDINLANMANIN OSMANLI DÜNYASINDAKİ ERKEN ETKİLERİ VE IOANNIS PRINGOS (1725-1789)". (2018), 79-102.

APA	ÇOLAK H (2018). AYDINLANMANIN OSMANLI DÜNYASINDAKİ ERKEN ETKİLERİ VE IOANNIS PRINGOS (1725-1789). Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 0(29), 79 - 102.
Chicago	ÇOLAK HASAN AYDINLANMANIN OSMANLI DÜNYASINDAKİ ERKEN ETKİLERİ VE IOANNIS PRINGOS (1725-1789). Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 0, no.29 (2018): 79 - 102.
MLA	ÇOLAK HASAN AYDINLANMANIN OSMANLI DÜNYASINDAKİ ERKEN ETKİLERİ VE IOANNIS PRINGOS (1725-1789). Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, vol.0, no.29, 2018, ss.79 - 102.
AMA	ÇOLAK H AYDINLANMANIN OSMANLI DÜNYASINDAKİ ERKEN ETKİLERİ VE IOANNIS PRINGOS (1725-1789). Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 2018; 0(29): 79 - 102.
Vancouver	ÇOLAK H AYDINLANMANIN OSMANLI DÜNYASINDAKİ ERKEN ETKİLERİ VE IOANNIS PRINGOS (1725-1789). Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 2018; 0(29): 79 - 102.
IEEE	ÇOLAK H "AYDINLANMANIN OSMANLI DÜNYASINDAKİ ERKEN ETKİLERİ VE IOANNIS PRINGOS (1725-1789)." Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 0, ss.79 - 102, 2018.
ISNAD	ÇOLAK, HASAN. "AYDINLANMANIN OSMANLI DÜNYASINDAKİ ERKEN ETKİLERİ VE IOANNIS PRINGOS (1725-1789)". Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 29 (2018), 79-102.