Yıl: 2018 Cilt: 17 Sayı: 34 Sayfa Aralığı: 667 - 692 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 18-02-2020

EHL-İ SÜNNET KELÂMINDA HABERÎ SIFATLARIN TE’VİLİ MESELESİ

Öz:
Nasslarda Allah hakkında teşbih ifade eden nitelemeler vardır. Bunlara kelâmî terminolojidehaberî sıfatlar denir. Müşebbihe bu nitelemelerin zahirlerinden hareketle teşbihe varırken, selefise teşbihten uzak durmak için manasını Allah’a havale etmiştir. Cehmiyye, Mu’tezile ve Ehl-iSünnet ise söz konusu nitelemeleri zahirleri üzere değerlendirmemiş tenzih anlayışına uygunbir şekilde te’vil etmişlerdir. Ehl-i Sünnet içinde haberî sıfatların te’vilinin kiminle beraberbaşladığı tartışmalıdır. İzmirli İsmail Hakkı haberî sıfatları te’vil geleneğinin Cüveynî ilebaşladığını söylerken; klasik kaynaklarda bunun kişilerden çok halefin genel bir tavrı olduğunayönelik bilgiler vardır. Çalışmada klasik kelâm eserleri kronolojik olarak incelenerek Ehl-iSünnet içinde te’vil geleneğinin kimlerle başladığı ve hangi kesimlerce tercih edildiği tespitedilmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda tümevarım yöntemiyle ulaşılan veriler, çözümlemeci biranalize tabi tutulmuş ve konu hakkında tutarlı bir sonuca ulaşılmaya çalışılmıştır.
Anahtar Kelime:

Konular: Din Bilimi

The Problem of the Allegorical Interpretation of the Khabari Attributes in Orthodox Sunni Theology

Öz:
Within Islamic texts, there are qualifications of God that are apparently anthropomorphic. These qualifications are called khabari attributes. The Mushabbiha reached anthropomorphism from the manifestation of those qualifications while predecessors left their meaning to God to abstain from anthropomorphism. The Jahmiyya, the Mu’tazila and the later orthodox Sunni theologians did not evaluate according to their external meanings but construed them properly to the doctrine of divine exemption. However, it is controversial with whom this interpretation has started within the orthodox Sunni theologians. While Izmirli Ismail Hakki states that it was introduced by Al-Juwayni, classical sources indicate that this was a general approach among successors rather than individual attitude. This study has tried to determine by whom and which fractions within Sunni scholars the tradition of allegorical interpretation was initiated, by chronologically examining the classical Islamic theology literature. In this context, the data obtained by the inductive method was subjected to a deep analysis and consistent result was tried to be reached.
Anahtar Kelime:

Konular: Din Bilimi
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Abdülhalîm Mahmûd. Muhâsibî Hayatı Eserleri Ve Fikirleri. Trc. M. Beşir Eryarsoy. İstanbul: İnsan Yayınları, 2005.
  • Ebû Zeyd Abdurrahman Muhammed b. Hasen et-Tûnîsî/İbn Haldûn. Mukaddime. Nşr. Abdüsselâm eş-Şeddâdî. 3 cilt. Dârü’l-Beyzâ: Beytü’l-Fünûn ve’l-Ulûm ve’l-Âdâb, 2005.
  • Ahmed b. Hanbel. el-Akîde. Abdulazîz Sirvân. Dımaşk: Dâru Kuteybe, 1408/1988.
  • Akkuş, Süleyman. Bir Kelâmcı Olarak Kuşeyrî. İstanbul: Değişim Yayınları, 2009.
  • Apaydın, Yunus. “Te’vil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 41: 28-31. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
  • Bağdâdî, Abdülkâhir. el-Fark beyne’l-fırak. Thk. Muhammmed Fethî en-Nâdî. Kahire: Dârü’s- Selâm, 1417/2016.
  • Bağdâdî, Abdülkâhir. Usûlü’d-dîn. Nşr: Ahmed Şemsuddîn. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1423/2002.
  • Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed. Kitâbu temhîdi’l-evâil ve telhîsu’ddelâil. Nşr. Mektebetü’l-İlmî lit’t-Tahkîk. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1437/2016.
  • Beyâzîzâde, Ahmed Efendi. İşârâtü’l-merâm min ibârâti’l-imâm. Nşr. Yusuf Abdurrezzâk. İstanbul: Dârü’l-Kitab el-İslâmî, 1949/1368.
  • Beyhâkî, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyin b. Ali. Kitâbü’l-Esmâ ve’Sıfât. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’lİlmiyye, 1405/1984.
  • Budak, Ali. “Haberî Sıfatlara Dair Rivayetlerin Te’vîl Yoluyla Çözümü Bağlamında Râzî’nin Esâsu’s-Takdîs Adlı Eseri”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/19 (2011/1): 37-77.
  • Bulut, Zübeyir. Haberî Sıfatlar: Anlama Yöntemleri ve Yorumlar. Ankara: Fecr Yayınları, 2017.
  • Bıyıkoğlu, Yakup. “İlk Dönem Eş’arî Kelâmında Müteşâbih Ayetlerin Te’vili Sorunu”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 20/1 (Haziran 2016): 365-408.
  • Cevherî, Ebû Nasr İsmâil b. Hammâd. es-Sıhâh fi’l-lüga. Nşr. Ahmed Abdulğafur Attâr, 6 cilt. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melâyin, 1990.
  • Cürcânî, Seyyid Şerîf. et-Ta’rîfât. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1403/1983.
  • Cüveynî, Ebü’l-Meâlî Abdülmelik. el-İrşâd fî usûli’d-dîn. Thk: Es’ad Temîm. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1405/1985.
  • Cüveynî, Ebü’l-Meâlî Abdülmelik. eş-Şâmil fî usûlü’d-dîn. Nşr. A li S âmi e n-Neşşâr v.dğr. İskenderiye: Münşeetü’l-Meârif, 1969.
  • Çelebî, İlyas. “Sıfat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 37: 100-106. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
  • Ebû Hanîfe, Nu‘mân b. Sâbit. “el-Fıkhü’l-ekber”. el-Âlim ve’l-müteallim. Nşr. Muhammed Zâhid el-Kevserî. 61-68. Kâhire: Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Turâs, 1421/2001.
  • Eş’arî, Ebü’l-Hasen Ali b. İsmail. el-İbâne an usûli’d-diyâne. Riyad: Câmiatü’l-İmâm Muhâmmed b. Suud el-İslâmiyye, 1400.
  • Eş’arî, Ebü’l-Hasen Ali b. İsmail. Makâlâtü’l-islâmiyyîn ve’htilâfi’l-musallîn. Thk: Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. 2 cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 1416/1995.
  • Harman, Vezir. “Osmanlı Dönemi Eş’arî Mezhebinin Güçlü Olmasının Muhtemel Nedenleri”, Kelâm Araştırmaları. 13/ 1 (2015): 167-189.
  • Işıcık, Yusuf. “Kur’an’da Temel İki Kavram: Te’vil Ve Müteşâbih”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13 (Bahar 2002): 15-34.
  • İbn Fûrek, Ebû Bekr Muhammed b. Hasen. Kitâbu müşkili’l-hadîs/Te’vîlu müteşâbihi’l-ahbâr. Nşr. Daniel Gimaret. Dımaşk: el-Ma’hedü’l-Fransî li’d-Dirâsâti’l-Arabiyye bi Dımaşk, 2004.
  • İbn Fûrek, Ebû Bekr Muhammed b. Hasen. Mücerredü makâlâti’ş-Şeyh Ebü’l-Hasen el-Eş’arî. Nşr. Daniel Gimaret. Beyrut: Darü’l-Meşrık, 1986.
  • İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshâk. Kitâbü’t-tevhîd ve isbâtü sıfâti’r-Rabb azze ve celle. Nşr. Muhammed Halil Herâs. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
  • İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah. Te’vilu muhtelifi’l-hadîs. Nşr. Muhammed Zührî en- Neccâr. Mısır: Mektebetü’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, 1966/1386.
  • İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemaleddîn Muhammed. Lisânü’l-arab. 15 cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ty.
  • İbn Teymiyye, Takiyüddîn Ahmed b. Abdülhalîm. Kitâbü’l-esmâ ve’s-sıfât. Thk. Mustafa Abdulkadir Atâ. 2 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye,1418/ 1998.
  • İbn Teymiyye. Takiyyüddin Ahmed b. Abdülhalîm. Kitâbu Mafsıli’l-i’tikâd. Haz. Abdurrahman b. Muhammed. Riyad: Dâru Alemi’l-Kütüb, 1412/1991.
  • İbnü’l-Esîr, Mecdüddîn. en-Nihâye fi ğarîbi’l-eser ve’l-hadîs, I-IV, Kahire: Matbaatü’l-Osmâniyye, 1311.
  • Îcî, Ebü’l-Fazl Adudüddîn. el-Mevâkıf fî ilmi’l-kelâm. Beyrut: Âlemu’l-kitâb, ty.
  • İsfehânî, Râğıb. el-Müfredât fî ğarîbi’l-Kur’ân. Nşr. Muhammed Ahmed Halefullah. Kahire: Mektebetü’l-Enclû el-Mısriyye, 1970.
  • İsferâyînî, Ebû İshâk. “Akîde”. Haz. Fadıl Ayğan. 66-72. “Muhammed b. Ca’fer es-Senhâcî’nin Şerhu Akîdeti Ebî İshâk el-İsferâyînî’ Adlı Eserine Göre Ebû İshâk el-İsferâyînî’nin Kelâmî Görüşleri”. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2006.
  • İzmirli, İsmail Hakkı. Yeni İlmi Kelâm. Haz. Sabri Hizmetli. Ankara: Umran Yayınları, 1981.
  • Kallek, Cengiz. “İbnü’s-Selcî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 21: 203-204. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
  • Karadaş, Cağfer. Bakıllânî’ye Göre Allah Âlem Tasavvuru. Bursa: Arasta Yayınları, 2003.
  • Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. Nşr: Ahmet Vanlıoğlı v. dğr., 17cilt. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2006.
  • Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbü’t-Tevhîd. Nşr. Bekir Topaloğlu- Muhammed Aruçi. İstanbul: İsam Yayınları, 2003.
  • Mavil, Kılıç Aslan, Mâtürîdî Kelâmında Te’vil, Ankara: İsam Yayınları, 2017.
  • Muhâsibî, Hâris. el-Akl ve fehmu’l-Kur’ân. Thk. Hüseyin Kuvvetli. İrbid: Dârü’l-Kindî; Dârü’l- Fikr, 1402/1982.
  • Nesefî, Ebu’l-Muîn. Tabsıratü’l-edille. Nşr. Hüseyin Atay-Şaban Ali Düzgün. 2 cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2004.
  • Pezdevî, Ebü’l-Yüsr Muhammed. Usûlü’d-dîn. Nşr. Hans Peter Linss. Kahire: Dâru İhyâi’l- Kütübi’l-Arabiyye, 1383/1963.
  • Râzî, Fahreddîn b. Hüseyn. Esâsu’t-takdîs fî ilmi’l-kelâm. Kahire: Matbaaatu Mustafa el-Babî ve Evlâduhu, 1935.
  • Râzî, Fahreddîn b. Hüseyn. et-Tefsîru’l-kebîr/Mefâtihü’l-gayb. 32 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’lİlmiyye, 1411/1990.
  • Sâbûnî, Nûreddîn Ahmed b. Mahmûd. el-Kifâye fi’l-hidâye. Thk. Muhammed Aruçi. İstanbul: Dâru İbn Hazm, 1335/2014.
  • Semerkandî, Ebü’l-Leys Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm. Tefsîrü’s-Semerkandî/Bahrü’l-ulûm. Nşr. Alî Muhammed Muavvez v.dğr. 3 cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413/1993.
  • Semerkandî, İshâk b. İsmail el-Hakîm. es-Sevâdü’l-a’zam fî ilmi’l-kelâm. İstanbul: İbrahim Efendi Matbaası, 1308.
  • Şehristânî, Ebü’l-Feth Tâcüddîn. el-Milel ve’n-nihal. Thk: Muhammed Abdülkadir el-Fâdilî. 2 cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, 1426/2006.
  • Tâberî, Ebu Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vîli’l-Kur’ân. Nşr. Hânî el-Hacc v. dğr. 30 cilt. Kahire: Mektebetü’t-Tevfîkiyye, 2004.
  • Teftâzânî, Sa’düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn. Şerhu’l-Mekâsıd. 2 cilt. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1277.
  • Topaloğlu, Bekir. Kelâm İlmi Giriş. İstanbul: Damla Yayınevi, 1981.
  • Yavuz, Yusuf Şevki. “Eş‘ariyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10: 447-455. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
  • Yavuz, Yusuf Şevki. “Mâtürîdiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28: 165-175. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
  • Yavuz, Yusuf Şevki. “Te’vil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 41: 27-28. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
  • Yavuz, Yusuf Şevki. İslâm Akâidinin Üç Şahsiyeti: Ahmed b. Hanbel, İbn Fûrek, Kâdî Beydâvî. İstânbul: Kültür Matbaacılık, 1989.
  • Yüce, Mustafa. “Hâris El-Muhâsibî’ye Göre Haberî Sıfatlar”. Kelâm Araştırmaları 12/2 (2014): 274-294.
  • Yurdagür, Metin. “Haberî Sıfatları Anlamada Metod”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1(1983): 249-264.
  • Zebîdî, Muhammed Murtazâ. Tâcü’l-arûs. 10 cilt. Kahire: Matbaatü’l-Hayriyye, 1306-1307.
  • Zerkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-İrfân. 2 c ilt. T hk: H âni e l-Hacc. Kahire: el- Mektebetü’t-tevfîkiyye, ty.
  • Zerkeşî, Ebû Abdillah Bedrüddîn Bahâdır b. Abdillah. el-Bürhân fî ulûmi’l-Kur’ân. Nşr. Muhammed Ebü’l-Fazl İ brahim. 2 c ilt. K ahire: D âru İ hyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1376/1957.
APA EYİBİL İ (2018). EHL-İ SÜNNET KELÂMINDA HABERÎ SIFATLARIN TE’VİLİ MESELESİ. , 667 - 692.
Chicago EYİBİL İrfan EHL-İ SÜNNET KELÂMINDA HABERÎ SIFATLARIN TE’VİLİ MESELESİ. (2018): 667 - 692.
MLA EYİBİL İrfan EHL-İ SÜNNET KELÂMINDA HABERÎ SIFATLARIN TE’VİLİ MESELESİ. , 2018, ss.667 - 692.
AMA EYİBİL İ EHL-İ SÜNNET KELÂMINDA HABERÎ SIFATLARIN TE’VİLİ MESELESİ. . 2018; 667 - 692.
Vancouver EYİBİL İ EHL-İ SÜNNET KELÂMINDA HABERÎ SIFATLARIN TE’VİLİ MESELESİ. . 2018; 667 - 692.
IEEE EYİBİL İ "EHL-İ SÜNNET KELÂMINDA HABERÎ SIFATLARIN TE’VİLİ MESELESİ." , ss.667 - 692, 2018.
ISNAD EYİBİL, İrfan. "EHL-İ SÜNNET KELÂMINDA HABERÎ SIFATLARIN TE’VİLİ MESELESİ". (2018), 667-692.
APA EYİBİL İ (2018). EHL-İ SÜNNET KELÂMINDA HABERÎ SIFATLARIN TE’VİLİ MESELESİ. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(34), 667 - 692.
Chicago EYİBİL İrfan EHL-İ SÜNNET KELÂMINDA HABERÎ SIFATLARIN TE’VİLİ MESELESİ. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17, no.34 (2018): 667 - 692.
MLA EYİBİL İrfan EHL-İ SÜNNET KELÂMINDA HABERÎ SIFATLARIN TE’VİLİ MESELESİ. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, vol.17, no.34, 2018, ss.667 - 692.
AMA EYİBİL İ EHL-İ SÜNNET KELÂMINDA HABERÎ SIFATLARIN TE’VİLİ MESELESİ. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2018; 17(34): 667 - 692.
Vancouver EYİBİL İ EHL-İ SÜNNET KELÂMINDA HABERÎ SIFATLARIN TE’VİLİ MESELESİ. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2018; 17(34): 667 - 692.
IEEE EYİBİL İ "EHL-İ SÜNNET KELÂMINDA HABERÎ SIFATLARIN TE’VİLİ MESELESİ." Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17, ss.667 - 692, 2018.
ISNAD EYİBİL, İrfan. "EHL-İ SÜNNET KELÂMINDA HABERÎ SIFATLARIN TE’VİLİ MESELESİ". Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/34 (2018), 667-692.