Anadolu Sahasında Müstakil Bir Tür Olarak Manzum Sözlükler (Tuhfeler)

Dogan Averbek, Guler

Anadolu Sahasında Müstakil Bir Tür Olarak Manzum Sözlükler (Tuhfeler)

Güler DOĞAN AVERBEK (İstanbul Medeniyet Üniversitesi)

Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi

21 3

Yıl: 2019 Cilt: 2 Sayı: 23 Sayfa Aralığı: 62 - 83 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 30-03-2020

Anadolu Sahasında Müstakil Bir Tür Olarak Manzum Sözlükler (Tuhfeler)

Öz:

Bu çalışmada İslâmî devir Türk edebiyatında eğitim-öğretimaracı olarak ortaya çıkan manzum sözlükler, müstakil bir türolarak ele alınmıştır. Üç bölümden oluşan yazının birincibölümünde Anadolu sahasındaki Türkçe ilk örneklerdenbaşlamak üzere manzum sözlüklerin izlediği rotaya temasedilerek türün tayin edilmiş bir adının olup olmadığısorgulanmış ve bu husus İslâm coğrafyasındaki diğer örneklerlemukayese edilmek suretiyle irdelenmiş; Fars edebiyatında nisâbadı verilen bu türün, Türk edebiyatında tuhfe olarakisimlendirildiği, örneklerle gösterilmiştir. Çalışmanın ikincibölümünde manzum sözlüklerin şekil özellikleri, bölümleri,örnekler verilerek ele alınmış, ayrıca ilk ve son manzumsözlüklere dair bilgiler verilmiştir. Tuhfelerin yazım sürecihakkında kısa malumatın da yer aldığı yazının son bölümünde ise farklı maksatlarla kaleme alınan manzum sözlüklere temasedilmiştir.

Anahtar Kelime:

Konular: Folklor Kültürel Çalışmalar Antropoloji Edebiyat Edebi Teori ve Eleştiri

Versified Dictionary (Tuhfe) as a Genre in Anatolia

Öz:

In this study, the history of the bilingual/multilingual versified dictionaries in Turkish literature will be examined, starting from the first versified dictionaries produced in Anatolia. This article will comprise three sections. In the first section, the early Turkish versified dictionaries will be reviewed, and the history of the versified dictionaries in the Islamic and Turkish literature will be emphasized. Besides, it will be argued in the light of examples that the nisab form in Persian literature is named tuhfe in Turkish literature. In the second part, the features of the versified dictionaries will be discussed in detail, and information about the first and last dictionaries in verse will also be given. In the last section of the study, versified dictionaries written for different purposes will be touched.

Anahtar Kelime:

Konular: Folklor Kültürel Çalışmalar Antropoloji Edebiyat Edebi Teori ve Eleştiri

Belge Türü: Makale Makale Türü: Derleme Erişim Türü: Erişime Açık

AKSOY, Ömer Asım (1959a), “Şeyh Ahmed ve Nazmü’l-Leâl,” Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 205-248.
AKSOY, Ömer Asım (1959b), Hasan Aynî ve Nazmü’l-Cevâhir, Gaziantep: Gaziantep Kültür Derneği Kitap ve Broşür Yayınları.
BORAN, Uğur (2016), “Sözlükçülük Geleneğimize Umumi Bir Bakış ve Edirne Müftüsü Fevzi Efendi’nin Arapça-Türkçe Manzum Sözlüğü: Tuhfe-i Fevzî,” İstanbul Üniversitesi Şarkiyat Mecmuası 28/1, 73-154.
CİVELEK, Yakup (2000), “Sünbülzâde Vehbî ve ‘Nuhbe-i Vehbî’ Adlı Manzum Arapça-Türkçe Sözlüğü,” Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1, 275-297.
ÇELİK, Erol (2008), “Mezîd-Zâde Ayıntabî Nazmü’l-Ferâid: Metin, Sözlük, İndeks, Tıpkıbasım,” Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
ÇINAR, Bekir (2007), Miftâh-ı Lisân: Manzum Türkçe-Fransızca Sözlük, Ankara: Akçağ Yayınları.
ÇUBUKÇU, İsmail (2004), “Menâzimü’l-Cevâhir: İnceleme-Metin-Sözlük,” Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
DEDES, Yorgos (2007), “Lugat-i Rumiye: A Turkish-Greek Versified Glossary from the Late Ottoman Period: Serious Learning or a Bit of Fun on the Side?” Journal of Turkish Studies, 31/1, 237-280.
DİLBİKULÉ CİZÎRÎ (2014), Nûbihara Mezinan, İstanbul: Nubihar Yayınları.
DOĞAN, Hasan (2016), “Budinli Cihâdî ve Teşrîh-i Tıbâ’ İsimli TürkçeArapça Manzum Sözlüğü,” Littera Turca, Journal of Turkish Language and Literature 2/4, 16-32.
DOĞAN AVERBEK, Güler (2018a), “Dillerinden Biri Türkçe Olan Manzum Sözlükler Üzerine Yapılan Çalışmalar Bibliyografyası,” Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 21, 85-114.
DOĞAN AVERBEK, Güler (2018b), “Türkçe-Arnavutça Manzum Sözlük Dürre-i Manzûme’nin Bilinmeyen İki Nüshası,” FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 12, 223-242.
DOĞAN AVERBEK, Güler (2019), “Ahmed Remzi (Akyürek) Dede’nin Nuhbe-i Vehbî ve Şerhi için Hazırladığı Üslûb-ı Mergûb Adlı Fihrist,” Uluslararası İslam Eğitimi Kongresi 2019 Bildiriler Kitabı, İstanbul: Yaygın Eğitim ve Kültür Derneği (YEKDER), 301-317.
DÜZENLİ, Mesut Bayram (2015), Tuhfe-i Se-Zeban: İnceleme, Tenkitli Metin, Tıpkıbasım, Sözlük, İstanbul: Erguvan Yayınevi.
DÜZENLİ, Mesut Bayram ve Muhittin Turan (2016), “Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Şemsî,” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 9/42, 122-154.
EKEN, Ramazan (2015), “Hasan Rızâyî’nin Kân-ı Ma’ânî Adlı Manzum Farsça-Türkçe Sözlüğü,” Yüksek Lisans Tezi, Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
ERTEKİN, M. Zahir (2017), “İlk Manzum Türkçe-Kürtçe Sözlük: Nûbihara Mezinan,” e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi Journal of Oriental Scientific Research (JOSR), 9/1, 89-106.
FEDAYÎ MEHMED DEDE (2019), Tuhfe-i Fedayî, haz. Güler Doğan Averbek, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
GIYNAŞ, Kamil Ali (2016), Tuhfetü’l-İhvân ve Hediyyetü’s-Sıbyân: ArapçaFarsça-Türkçe Manzum Sözlük, İstanbul: Asur Yayınları.
GÖZİTOK, Mehmet Akif (2016a), Çelebizade Ali İlmî ve Nazm-ı Bedî’: FarsçaTürkçe Manzum Sözlük, Erzurum: Mim Yayınları.
GÖZİTOK, Mehmet Akif (2016b), “Manzum Sözlük Geleneğimizin Kayıp Halkası: Nazm-ı Bedî,” Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED] 55, 127-148.
GÜLHAN, Abdülkerim (2010), “Şeyh Ahmed ve Manzum Sözlüğü Nazmü’lLeâl,” Zeitschrift für die Welt der Türken / Journal of World of Turks 2/2, 202-226.
KAÇAR, Irmak (2017), “Lutfullah Halîmî’nin Farsça-Türkçe Manzum Sözlüğü: Tuhfe-i Mukaddimetü’l-Luga,” Littera Turca, Journal of Turkish Language and Literature 3/2, 131-146.
KAPPLER, Matthias (1996), “Fra religione e lingua/grafia dei Balcani: i musulmani grecofoni (XVIII-XIX sec.) e un dizionario rimato ottomano-greco di Creta,” Oriente Moderno 15/76, 79-119.
KARA KÜTÜKÇÜ, Nimet (2017), “Geleneksel Bir Manzum Sözlük: Tuhfe-i Şādî,” İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 6/7, 114-151.
KARTAL, Ahmet (2003), Tuhfe-i Remzî: Manzum Farsça Türkçe Sözlük, Ankara: Akçağ Yayınları.
KAYA, Hasan (2017), “Ahmed Resmî’nin Nazm-ı Giridî Adlı Manzum Sözlüğü,” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 10/51, 119-142.
KAYA, Hasan ve Bünyamin Ayçieği (2019), Müsellesnâme: Osman Şâkir’in Manzum Sözlüğü. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
KILIÇ, Atabey (2007), “Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Şâhidî: Metin,” Turkish Studies 2/4, 516-548.
KUT, Günay (1998), “Anadolu’da Türk Edebiyatı,” Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, c. 2, İstanbul: IRCICA, 21-68.
KUT, Günay (1999), “Dedelerimiz Frenkçe’yi Şiirle Öğrenirdi,” Hürriyet Gazetesi, 18 Ekim 1999.
MOḤAMMAD DABĪRSĪĀQĪ. “Farāhī, Abū Naṣr Badr-al-dīn Masʿūd,” Encyclopedia Iranica http://www.iranicaonline.org/articles/farahi (ET: 04.02.2018).
MUHAMED HEVAİ USKUFİ (2001), Makbūl-i ’Arif: Potur Šahidiya, Tuzla [Bosna-Hersek]: Općina Tuzla Behram-begova biblioteka, Narodna i univerzitetska biblioteka.
MUHTAR, Cemal (1993), İki Kur’an Sözlüğü: Luğat-ı Ferişteoğlu ve Luğat-ı Kânûn-i İlâhî, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı.
MUSTAFA B. OSMAN KESKİN (2009). Manzume-i Keskin, haz. Atabey Kılıç, Ankara: Türk Dil Kurumu.
OSMAN ŞAKİR BOZOKÎ (2014), Nazm-ı Dil-ârâ: Farsça-Türkçe Manzum Lûgat, haz. Necip Fazıl Duru, Abdullah Eren, Ankara: Altınpost Yayınları.
ÖLKER, Gökhan (2009). “Rumca-Türkçe Manzum Sözlük Tuhfetü’l-Uşşāk,” Turkish Studies 4/4, 856-872.
ÖLKER, Gökhan (2013). “Lugât-ı Manzûme-i Nûriye Berây-ı Terceme-i Lisân-ı Rumiye Üzerine,” Turkish Studies, 8/9, 2007-2019.
ÖLKER, Gökhan ve Hidayet Duyar (2013), Se-Zebân: Üç Dilli “Arapça-FarsçaTürkçe” Manzum Sözlük, Konya: Palet Yayınları.
ÖZ, Yusuf (2016), Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler, 2. bs., Ankara: Türk Dil Kurumu.
ÖZKAN, Ferudun Hakan (2013), “Bozoklu Osman Şâkir ve Şehdü Elfâz’ı,” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 6/26, 428-462.
ÖZTAHTALI, İbrahim İmran (2004), Lâmi Çelebi ve Lugat-ı Manzumu, İstanbul: Gaye Kitabevi.
ÖZTÜRK, Tuncay (2012), “Lebîb Mehmed Efendi’nin Tuhfe ve Nuhbe’ye Tazmînâtı: Metin,” Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 10/1, 197-220.
ROSSI, Ettore (1951), “Un Inedito Lessico Rimato Turco-Albanese Composto A Scutari Nel 1835,” Rivista Degli Studi Orientali 26, no 1/4, 114-123.
SELÇUK, Bahir ve Mesut Algül (2015), “Çocuklar İçin Yazılan Farsça-Türkçe Manzum Bir Sözlük: Dürrî’nin Güher-Rîz’i,” Littera Turca: Journal of Turkish Language and Literature 1/2, 133-164.
TANYILDIZ, Ahmet (2013), Tuhfe-i Lutfî:Türkçe-Farsça Manzum Sözlük, İstanbul: Akademik Kitaplar.
TURAN, Muhittin (2012), “Hasan Rızâyî ve Kân-ı Ma‘ânî İsimli Manzum Sözlüğü,” Turkish Studies 7/4, 2939-2992.
YAKAR, Halil İbrahim (2009), “Türkçe-Arapça Manzum Sözlüklerimizden Nazm-ı Ferā’id,” Turkish Studies 4/4 995-1024.
YÛSUF HÂLİS (2006), Miftâh-ı Lisân: Manzum Fransızca-Türkçe Sözlük, haz. Mehmet Kırbıyık, İstanbul: Beşir Yayınevi, 2006.

APA	Dogan Averbek G (2019). Anadolu Sahasında Müstakil Bir Tür Olarak Manzum Sözlükler (Tuhfeler). , 62 - 83.
Chicago	Dogan Averbek Guler Anadolu Sahasında Müstakil Bir Tür Olarak Manzum Sözlükler (Tuhfeler). (2019): 62 - 83.
MLA	Dogan Averbek Guler Anadolu Sahasında Müstakil Bir Tür Olarak Manzum Sözlükler (Tuhfeler). , 2019, ss.62 - 83.
AMA	Dogan Averbek G Anadolu Sahasında Müstakil Bir Tür Olarak Manzum Sözlükler (Tuhfeler). . 2019; 62 - 83.
Vancouver	Dogan Averbek G Anadolu Sahasında Müstakil Bir Tür Olarak Manzum Sözlükler (Tuhfeler). . 2019; 62 - 83.
IEEE	Dogan Averbek G "Anadolu Sahasında Müstakil Bir Tür Olarak Manzum Sözlükler (Tuhfeler)." , ss.62 - 83, 2019.
ISNAD	Dogan Averbek, Guler. "Anadolu Sahasında Müstakil Bir Tür Olarak Manzum Sözlükler (Tuhfeler)". (2019), 62-83.

APA	Dogan Averbek G (2019). Anadolu Sahasında Müstakil Bir Tür Olarak Manzum Sözlükler (Tuhfeler). Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 2(23), 62 - 83.
Chicago	Dogan Averbek Guler Anadolu Sahasında Müstakil Bir Tür Olarak Manzum Sözlükler (Tuhfeler). Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 2, no.23 (2019): 62 - 83.
MLA	Dogan Averbek Guler Anadolu Sahasında Müstakil Bir Tür Olarak Manzum Sözlükler (Tuhfeler). Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, vol.2, no.23, 2019, ss.62 - 83.
AMA	Dogan Averbek G Anadolu Sahasında Müstakil Bir Tür Olarak Manzum Sözlükler (Tuhfeler). Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. 2019; 2(23): 62 - 83.
Vancouver	Dogan Averbek G Anadolu Sahasında Müstakil Bir Tür Olarak Manzum Sözlükler (Tuhfeler). Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. 2019; 2(23): 62 - 83.
IEEE	Dogan Averbek G "Anadolu Sahasında Müstakil Bir Tür Olarak Manzum Sözlükler (Tuhfeler)." Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 2, ss.62 - 83, 2019.
ISNAD	Dogan Averbek, Guler. "Anadolu Sahasında Müstakil Bir Tür Olarak Manzum Sözlükler (Tuhfeler)". Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 2/23 (2019), 62-83.