Yıl: 2019 Cilt: 0 Sayı: 47 Sayfa Aralığı: 217 - 238 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 22-06-2020

XVI. YÜZYILIN ORTALARINDA İLTİZAM SİSTEMİNİN YAYGINLIĞI: LÂRENDE KAZASI ÖRNEĞİ

Öz:
Çalışmamız, Lârende özelinde iltizam sisteminin 16. yüzyılda geniş bir uygulama zeminibulduğunu öne sürerken, sistemle ilgili şikâyetlerin daha çok neden bu yüzyılda değil de sonrakidönemlerde ortaya çıktığı sorusuna cevap aramaktadır. Bu amaçla, sistem içindeki mültezimler,taşeron mültezimler, kefiller, iltizam süreleri, mukataaların bir veya birkaç kalemden oluşması,mukataaların tasarruf biçimleri (has, zeamet, timar, vakıf, mülk), mukataa birimlerinin meblağları vs.gibi hususlar üzerinden yürüttüğümüz incelemede 17-19. yüzyıllardaki uygulamalara göre bazıfarklılıklar tespit edilmiştir. Buna göre, incelenen dönemde mukataalar tasarruf edilişleri bakımındançeşitlidir, mukataaları almak için yarışan mültezim sayısı ve rekabet oldukça fazladır, birden fazlamukataayı eline geçiren mültezim yok gibidir, taşeron mültezimlerin sayıları oldukça düşüktür,henüz ranttan beslenen bir mültezim grubu ortada yoktur, zaman zaman sayıları 2-5 arasındadeğişen ortaklıklar mevcuttur, ihale süreleri 70 günle başlayıp 3 yıla kadar uzamakta, daha çok 1 yıllasınırlandırılanlar ağır basmaktadır. Ayrıca devlet kurumlarını ve toplum hayatını sarsacak köklüdeğişiklikler yaşanmamıştır. Buradan hareketle, zamanla sistemin kendi içyapısındaki değişimin –iltizam, emanet, malikâne – iltizam uygulamalarını maliye ve reaya açısından sıkıntılı hale getirdiğiiddia edilebilir.
Anahtar Kelime:

-

Öz:
Our study suggests that the tax farming system (iltizam) in Lârende has found a wide ground of application in the 16th century, and seeks to answer the question of why the complaints about the system arose in the following periods, not in this century. For this purpose, research on some matters as multazims, subcontractor multazims, warrants, taxpayment periods, one or more items of mukataas, saving forms of mukataas (has, zeamet, timar, foundation, property), sums of mukataa units etc. in the system, some differences have been determined according to the applications of 17th century and 18. centuries. According to this, mukataas are varied in terms of savings and the number of multazims competing to get mukataas and the competition is quite high. There is almost no any multazim seized more than one mukataa. the number of subcontractors is quite low. there is not yet a group of multazim fed by rent. There are partnerships varying from 2 to 5. Tender process start with 70 days and extend to 3 years but most of all restricted to one year. In addition, there were no fundamental changes that would shake the state institutions and society. From this point of view, it can be argued that the change in the internal structure of the system (iltizam, emanet, malikâne) over time made tax farming practices (iltizam) troublesome in terms of finance and reaya
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • AKDAĞ, Mustafa (1995), Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi, II, İstanbul: Cem Yay.
  • AKÖZ, Alaaddin (1992), XVI. Asırda Lârende (Karaman) Kazâsı, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
  • AKÖZ, Alaaddin (2006), Kanunî Devrine Ait 939-941 / 1532-1535 Tarihli Lârende *Karaman+ Şer’iye Sicili Özet – Dizin – Tıpkıbasım, Konya: Tablet Kitabevi. Başbakanlık Osmanlı Arşivi Tapu Tahrir Defterleri (BOA TT): 40, 63, 387, 415.
  • BERKES, Niyazi (2013), Türkiye İktisat Tarihi, İstanbul: Yapı Kredi Yay.
  • CEZAR, Yavuz (1986), Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi (XVIII. yy dan Tanzimat’a Mali Tarih): Alan Yay.
  • ÇAKIR, Baki (2003), Osmanlı Mukataa Sistemi (XVI-XVIII. Yüzyıl), İstanbul: Kitabevi Yay. Defterdar Sarı Mehmet Paşa (1992), Devlet Adamlarına Öğütler, Sad. Hüseyin Ragıp Uğural, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
  • DEMİRTAŞ, Mehmet (2012), “Osmanlı Maliye Teşkilatı”, Osmanlı Teşkilat Tarihi El Kitabı, (ed. Tufan Gündüz), Ankara: Grafiker Yay.: 217-272. Düstur (1289), “Tanzimat Fermanı”, Tertib 1, C.1, Matbaa-i Amire: 4-7.
  • EMECEN, Feridun M. (1989), XVI Asırda Manisa Kazâsı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
  • ERDOĞRU, M. Akif (2004), Beyşehir Sancağının 1584 Tarihli Nüfus Sayımı (Beyşehir, Seydişehir, Bozkır), İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
  • ERTÜRK, Volkan (2011), XVI. Yüzyılda Akşehir Sancağı, İstanbul: Ati Yay.
  • GENÇ, Mehmet (2000a), “Osmanlı Maliyesinde Malikâne Sistemi”, Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, İstanbul: Ötüken Yay.: 99-152.
  • GENÇ, Mehmet (2000b), “18. Yüzyıla Ait Osmanlı Malî Verilerin İktisadî Faaliyetin Göstergesi Olarak Kullanılabilirliği Üzerinde Bir Çalışma”, Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, İstanbul: Ötüken Yay.: 153-195.
  • GENÇ, Mehmet (2000c), “İltizam”, DİA, C.XII, İstanbul: 154-158.
  • GENÇ, Mehmet (2006), “Mukataa”, DİA, C.XXXI, İstanbul: 129-132.
  • GÜMÜŞÇÜ, Osman (2001), XVI. Yüzyıl Larende (Karaman) Kazasında Yerleşme ve Nüfus, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
  • İNALCIK, Halil (1965), “Adâletnâmeler”, Belgeler, II/3-4, 1965: 49-142.
  • İNALCIK, Halil (1987), Hicrî 835 Tarihli Sûret-i Defter-i Sancak-i Arvanid, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
  • İNALCIK, Halil (2000), Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, C.I: 1300-1600, (çev. Halil Berktay), İstanbul: Eren Yay.
  • İNALCIK, Halil (2016), Devlet-i ‘Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-IV Âyânlar, Tanzimat, Meşrutiyet, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
  • KAHRAMAN, Kıvanç – PAMUK, Şevket (2009), “Avrupa Devletleriyle Bir Karşılaştırma Osmanlı Bütçeleri ve Mali Yapının Evrimi”, Toplumsal Tarih, S.191, Kasım: 26-33.
  • KHOURY, Dina Rizk (1999), Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Taşra Toplumu Musul 1540-1834, (çev. Ülkün Tansel), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
  • KİLİ, Suna – GÖZÜBÜYÜK, A. Şeref (1985), Türk Anayasa Metinleri ‚Senedi İttifaktan Günümüze”, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
  • Koçi Bey (1993), Koçi Bey Risalesi, Sad. Zuhuri Danışman, İstanbul: MEB Yay.
  • KÜÇÜKKALAY, A. Mesud – ÇELİKKAYA, Ali (2010), “Osmanlı Vergi Sistemi ve Vergi Tahsil Yöntemi Olarak İltizam”, Türkler, X, (ed. Hasan Celal Güzel vd.), Ankara: Yeni Türkiye Yay.: 878- 892.
  • ÖZBEK, Nadir (2015), İmparatorluğun Bedeli Osmanlı’da Vergi, Siyaset ve Toplumsal Adalet (1839-1908), İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yay.
  • ÖZVAR, Erol (2003), Osmanlı Maliyesinde Malikâne Uygulaması, İstanbul: Kitabevi Yay.
  • PAMUK, Şevket (2005), Osmanlı-Türkiye İktisadî Tarihi 1500-1914, İstanbul: İletişim Yay.
  • PAMUK, Şevket (2006), “Osmanlı Devleti’nin İç Borçlanma Kurumlarının Evrimi 1600-1850”, Osmanlı Maliyesi Kurumlar ve Bütçeler 1, (hzl. Mehmet Genç – Erol Özvar), İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi Yay.: 27-38.
  • SALZMAN, Ariel (2011), Modern Devleti Yeniden Düşünmek Osmanlı Ancien Régime’i, (çev. Ayşe Özdemir), İstanbul: İletişim Yay.
  • T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı (1996), 387 Numaralı Muhasebe-i Vilâyet-i Karaman ve Rûm Defteri (937/1530), I, <Dizin ve Tıpkıbasım>, (hzl. Ahmet Özkılınç – Ali Coçkun vd.), Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yay.
  • TABAKOĞLU, Ahmet (1985), Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, İstanbul: Dergâh Yay.
  • TABAKOĞLU, Ahmet (1997), Türk İktisat Tarihi, İstanbul: Dergâh Yay.
  • Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Tahrir Defterleri (TKGM TT): 104.
  • ÜNAL, Mehmet Ali (1995), “Tahrir Defterlerindeki Bilgilerin Güvenilirliği”, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.1: 295-300.
  • YÖRÜK, Doğan – TEMEL, Eşref (2018), “XVIII. Yüzyılda Konya Mukataaları”, Yeni İpek Yolu Dergisi Özel Sayısı, Konya Kitabı XVI, Konya Ticaret Tarihi, C.1, (ed. Abdulkadir Buluş – Caner Arabacı), Konya: Konya Ticaret Odası Yay.: 333-354.
  • YÖRÜK, Doğan (2005), XVI. Yüzyılda Aksaray Sancağı (1500-1584), Konya: Tablet Kitabevi.
  • YÖRÜK, Doğan (2013), 3 Numaralı Konya Şer’iye Sicili (937-1330 / 1579-1912) (Transkripsiyon ve Dizin), Konya: Palet Yay.
  • YÖRÜK, Doğan (2017) “XVI. Yüzyılda Konya Şehir Ekonomisi”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.42: 353-379.
  • YÖRÜK, Doğan (2018), “XVI. Yüzyılda Konya Şehrindeki Ticari Faaliyetleri Etkileyen Unsurlar”, Yeni İpek Yolu Dergisi Konya Özel Sayısı-Konya Kitabı XVI-Konya Ticaret Tarihi, (ed. Abdulkadir Buluş – Caner Arabacı), Konya: 229-248.
APA YÖRÜK D (2019). XVI. YÜZYILIN ORTALARINDA İLTİZAM SİSTEMİNİN YAYGINLIĞI: LÂRENDE KAZASI ÖRNEĞİ. , 217 - 238.
Chicago YÖRÜK Doğan XVI. YÜZYILIN ORTALARINDA İLTİZAM SİSTEMİNİN YAYGINLIĞI: LÂRENDE KAZASI ÖRNEĞİ. (2019): 217 - 238.
MLA YÖRÜK Doğan XVI. YÜZYILIN ORTALARINDA İLTİZAM SİSTEMİNİN YAYGINLIĞI: LÂRENDE KAZASI ÖRNEĞİ. , 2019, ss.217 - 238.
AMA YÖRÜK D XVI. YÜZYILIN ORTALARINDA İLTİZAM SİSTEMİNİN YAYGINLIĞI: LÂRENDE KAZASI ÖRNEĞİ. . 2019; 217 - 238.
Vancouver YÖRÜK D XVI. YÜZYILIN ORTALARINDA İLTİZAM SİSTEMİNİN YAYGINLIĞI: LÂRENDE KAZASI ÖRNEĞİ. . 2019; 217 - 238.
IEEE YÖRÜK D "XVI. YÜZYILIN ORTALARINDA İLTİZAM SİSTEMİNİN YAYGINLIĞI: LÂRENDE KAZASI ÖRNEĞİ." , ss.217 - 238, 2019.
ISNAD YÖRÜK, Doğan. "XVI. YÜZYILIN ORTALARINDA İLTİZAM SİSTEMİNİN YAYGINLIĞI: LÂRENDE KAZASI ÖRNEĞİ". (2019), 217-238.
APA YÖRÜK D (2019). XVI. YÜZYILIN ORTALARINDA İLTİZAM SİSTEMİNİN YAYGINLIĞI: LÂRENDE KAZASI ÖRNEĞİ. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 0(47), 217 - 238.
Chicago YÖRÜK Doğan XVI. YÜZYILIN ORTALARINDA İLTİZAM SİSTEMİNİN YAYGINLIĞI: LÂRENDE KAZASI ÖRNEĞİ. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 0, no.47 (2019): 217 - 238.
MLA YÖRÜK Doğan XVI. YÜZYILIN ORTALARINDA İLTİZAM SİSTEMİNİN YAYGINLIĞI: LÂRENDE KAZASI ÖRNEĞİ. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, vol.0, no.47, 2019, ss.217 - 238.
AMA YÖRÜK D XVI. YÜZYILIN ORTALARINDA İLTİZAM SİSTEMİNİN YAYGINLIĞI: LÂRENDE KAZASI ÖRNEĞİ. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 2019; 0(47): 217 - 238.
Vancouver YÖRÜK D XVI. YÜZYILIN ORTALARINDA İLTİZAM SİSTEMİNİN YAYGINLIĞI: LÂRENDE KAZASI ÖRNEĞİ. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 2019; 0(47): 217 - 238.
IEEE YÖRÜK D "XVI. YÜZYILIN ORTALARINDA İLTİZAM SİSTEMİNİN YAYGINLIĞI: LÂRENDE KAZASI ÖRNEĞİ." Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 0, ss.217 - 238, 2019.
ISNAD YÖRÜK, Doğan. "XVI. YÜZYILIN ORTALARINDA İLTİZAM SİSTEMİNİN YAYGINLIĞI: LÂRENDE KAZASI ÖRNEĞİ". Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 47 (2019), 217-238.