Yıl: 2019 Cilt: 0 Sayı: 47 Sayfa Aralığı: 313 - 334 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 22-06-2020

OSMANLI DEVLETİ’NİN İÇ BORÇLANMA KAYNAKLARI OLARAK EMEKLİ VE YARDIMLAŞMA SANDIKLARI

Öz:
Osmanlı idaresi, değişen çağın yeni ekonomik koşullarına uyum sağlamaya çalışırken sorunlaryaşıyordu. Devlet, özellikle 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, bütçe açıklarını kapatmak içinborçlanma yoluna gidiyordu. Borçlanma serüveni, zamanla bir kısır döngü haline geldi ve içindençıkılamaz hal aldı. Dış kredi bulamayan hükümet, devlet kontrolündeki sandık adı verilen kaynaklarayöneldi. Nitekim bu sandıklar, işlem koşulları bakımından diğer kredi kurumlarına göre dahaavantajlıydı. Bu makale, ekonomik kriz ve borç içindeki devletin, 19. yüzyılın ikinci yarısından sonradiğer finans kurumlarına kıyasla sandıklardan daha elverişli şartlarla, daha uygun faiz ve geri ödemeseçenekleriyle kredi alabildiği ve bu kredi şartlarını dilediği biçimde değiştirebildiği üzerindedurmaktadır. Bu kapsamda, örnek olarak Eytam, Ağavat, Menafi, Mülkiye Tekaüd, Mâzuliyet,Emniyet ve İlmiye Tekaüd sandıklarından hükümetin aldığı borçlar ile bu borçların koşullarıincelenmektedir.
Anahtar Kelime:

PENSION AND CHARITY FUNDS AS INTERNAL LOAN SOURCES IN THE OTTOMAN STATE

Öz:
The Ottoman government had problems trying to adapt to new economic conditions of the changing era. In particular, since the second half of the 19th century, the state borrowed to close the budget deficits. Borrowing adventure gradually turned into a vicious circle and became inaccessible. The government, unable to find foreign loans, turned to other state-controlled debt sources called funds. Because these funds were more advantageous than other credit institutions in terms of their processing conditions. This article emphasized that after the second half of the 19th century, the state in economic crisis and debt could obtain credits from the funds with more favorable terms and more suitable interest and repayment options compared to other financial institutions and could change the terms of these credits as it wished. In this context, as examples, the debts taken by the government from Orphan, Aghavat, Benefit, Civil Service Pension, Dismissal, Security and Scientist Pension funds and the conditions of these debts are examined.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • BOA, A.AMD (Sadaret Amedi Kalemi), 36/13.
  • BOA, A.DVN (Sadaret Divan-ı Hümayun Kalemi), 25 Kasım 1852/13 Safer 1269: 82/96.
  • BOA, A.MKT.NZD (Sadaret Mektûbi Kalemi, Nezaret ve Devair), 50/72.
  • BOA, A.MTZ.GR, (Sadaret, Eyalet-i Mümtâze Girid Evrakı), 4/9.
  • BOA, BEO (Babıâli Evrak Odası), 25 Temmuz 1896/14 Safer 1314: 817/61247; 5 Ekim 1896/27 Rebiülahir 1314: 835/62589; 16 Kasım 1896/10 Cemaziyelahir 1314: 867/64977; 30 Ağustos 1897/2 Rebiülahir 1315: 1000/74964; 13 Aralık 1897/19 Recep 1315: 1053/78915; 28 Aralık 1897/4 Şaban 1314: 1060/79456; 7 Mart 1898/14 Şevval 1315: 1088/81542; 1 Nisan 1898/10 Zilkade 1315: 1101/82574; 22 Mayıs 1898/2 Muharrem 1316: 1128/84539; 5 Aralık 1898/20 Recep 1316: 1237/92715; 22 Aralık 1898/8 Şaban 1316: 1245/93315; 18 Mart 1899/6 Zilkade 1316: 1282/96133; 15 Mart 1905/8 Muharrem 1323: 2527/189494; 26 Mart 1905/19 Muharrem 1323: 2535/190064; 7 Mayıs 1905/2 Rebiülevvel 1323: 2569/192635; 19 Ağustos 1905/17 Cemaziyelahir 1323: 2652/198832; 28 Ağustos 1905/26 Cemaziyelahir 1323: 2652/198832; 3 Ekim 1905/3 Şaban 1323: 2678/200788; 10 Ocak 1906/15 Zilkade 1323: 2739/205309; 10 Ocak 1906/15 Zilkade 1323: 2738/205309; 12 Ocak 1906/16 Zilkade 1323: 2739/205387; 5 Mayıs 1906/11 Rebiülevvel 1324: 2821/ 211536; 18 Şubat 1907/5 Muharrem 1326: 2997/224717; 7 Mart 1907/22 Muharrem 1325: 3007/225470; 23 Ağustos 1908/25 Recep 1326: 3380/253451; 25 Ocak 1909/3 Muharrem 1327: 3480/260974; 4 Mart 1909/11 Safer 1327: 3503/262718; 1 Nisan 1909/10 Rebiülevvel 1327: 3526/264430; 22 Mayıs 1909/2 Cemaziyelevvel 1327: 2554/266529; 9 Haziran 1909/20 Cemaziyelevvel 1327: 3571/267764; 1 Temmuz 1909/12 Cemaziyelahir 1327: 3588/269029; 18 Ocak 1910/6 Muharrem 1328: 3692/276852; 23 Ocak 1910/11 Muharrem 1328: 3692/276852; 5 Mart 1910/22 Safer 1329: 3860/290401; 29 Temmuz 1910/21 Recep 1328: 37233/279944; 31 Ağustos 1920/16 Zilhicce 1338: 4650/348679; 7 Eylül 1920/23 Zilhicce 1338: 4651/348821; 3802/285114; 4650/348679.
  • BOA, BEO.NGG.d (Babıâli Evrak Odası, Nezaret Gelen Giden Defterleri), 14 Şubat 1905/9 Zilhicce 1322: 737/151.
  • BOA, DH.MKT (Dahiliye Nezareti, Mektûbi Kalemi), 15 Haziran 1886/13 Ramazan 1303: 1353/104.
  • BOA, HH.İ (Hazine-i Hassa, İradeler), 16 Mart 1910/4 Rebiülevvel 1328: 201/96: 13 Ekim 1920/29 Muharrem 1339: 215/89.
  • BOA, HSD.CB (Hibe, Satın, Devir Cavit Baysun), 30 Mayıs 1909/10 Cemaziyelahir 1327: 3/56.
  • BOA, İ.DH (İrade, Dahiliye), 2 Mart 1852/10 Cemaziyelevvel 1268: 249/15234; 8 Haziran 1852/19 Şaban 1268: 253/15575.
  • BOA, İ.DUİT (İrade, Dosya Usulü), 9 Eylül 1920/25 Zilhicce 1338: 97/33.
  • BOA, İ.HUS (İrade, Hususi), 9 Ocak 1900/7 Ramazan 1317: 80/12; 10 Ocak 1900/8 Ramazan 1317: 180/8.
  • BOA, İ.ML (İrade, Maliye), 17 Ağustos 1892/23 Muharrem 1310: 1/54.
  • BOA, İ.MMS (İrade, Meclis-i Mahsus), 8 Mart 1886/2 Cemaziyelahir 1303: 82/3554; 25 Ocak 1887/29 R 1304: 87/3751; 27 Ekim 1887/9 Safer 1305: 94/13962. 11 Temmuz 1888/2 Zilkâde 1305: 100/4218; 5 Nisan 1891/24 Mart 1307: 123/5279.
  • BOA, İ.ŞD (İrade, Şura-yı Devlet), 29 Aralık 1883/28 Safer 1301: 66/3910; 14 Ocak 1884/15 Rebiülevvel 1301: 66/3910.
  • BOA, İ.TKS (İrade, Tekaüd Sandığı), 24 Ağustos 1900/27 Rebiülahir 1318: 10/18.
  • BOA, ML.EEM (Maliye Nezareti Milli Emlak), 16 Haziran 1905/3 Haziran 1322: 581/3; 4 Temmuz 1900/21 Haziran 1316: 244/35; 22 Temmuz 1902/9 Temmuz 1318: 413/58; 8 Ocak 1909/27 Kanun-i Evvel 1324: 726/36; 13 Şubat 1909/31 Kanun-ı Sâni 1324: 728/38; 18 Mart 1909/5 Mayıs 1325: 737/1; 15 Nisan 1909/2 Nisan 1325: 742/64; 15 Mayıs 1909/2 Mayıs 1325: 736/13; 31 Mayıs 1909/18 Mayıs 1325: 739/72; 23 Temmuz 1909/10 Temmuz 1325: 766/11; 702/32; 728/24.
  • BOA, MV (Meclis-i Vükelâ), 19 Mart 1887/24 Cemaziyelahir 1304: 18/21; 20 Ekim 1887/2 Safer 1305: 2541; 6 Ağustos 1891/30 Zilhicce 1308: 66/62; 20 Nisan 1909/29 Rebiülevvel 1327: 127/16.
  • BOA, ŞD (Şura-yı Devlet), 13 Mart 1887/17 Cemaziyelahir 1304: 6/6; 15 Nisan 1907/2 Rebiülevvel 1325: 2763/38.
  • BOA, TSMA-E (Topkapı Sarayı Müze Arşivi Evrakı), 5 Nisan 1882/16 Cemaziyelevvel 1299: 212/38; 26 Temmuz 1883/1 Ramazan 1300: 212/40; 26 Şubat 1909/5 Safer 1327: 1094/39.
  • BOA, Y.A.HUS (Yıldız Sadaret Hususî Maruzat Evrakı), 25 Ekim 1887/8 Safer 1305: 207/85;
  • BOA, Y.A.RES (Yıldız Sadaret Resmi Maruzat Evrakı), 21 Mayıs 1903/23 Safer 1321: 120/118; 43/32.
  • AKGÜN, Seçil (1986), “Midhat Paşa’nın Kurduğu Memleket Sandıkları: Ziraat Bankası’nın Kökeni”, Uluslararası Midhat Paşa Semineri Bildiriler ve Tartışmalar, (Edirne 8-10 Mayıs 1984), Ankara: Türk Tarih Kurumu: 185-201.
  • AKYILDIZ, Ali (2001), “Kaime”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 24: 212-215.
  • AKYILDIZ, Ali (2009), “Sarraflık”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 36: 163-165.
  • AKYILDIZ, Ali (2014), Para Pul Oldu Osmanlı’da Kâğıt Para Maliye ve Toplum, İstanbul: İletişim Yayınları., 2. bs.
  • ALİ HAYDAR MİDHAT (1325), Midhat Paşa Hayat-ı Siyasiyesi, Hidematı, Menfa-ı Hayatı, Tabsıra-ı İbret, Birinci Kitab, İstanbul: Hilal Matbaası.
  • ALKAN GÜNAY, Nilüfer (2012), “Osmanlı Yönetiminin Bursalı Zenginlerden Borç Alma Girişimi (1787-1792)”, U.Ü. Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13 (23): 269-281.
  • ALPER, Değer-ADEM Anbar (2010), “Osmanlı İmparatorluğu’nun İç Borçlanmada Kullandığı Yöntem ve Araçlar”, Maliye ve Finans Yazıları Dergisi, 24 (87): 27-49.
  • ATABAŞ, Cemal (2011), Sava Paşa’nın Girit Valiliği (1885-1887), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
  • AUTHEMAN, André (2002), Bank-ı Osmanî-i Şahane Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Osmanlı Bankası, (çev. Ali Berktay), İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi., 1. bs.
  • AYDIN, H. Veli (1998), Osmanlı Maliyesinde Esham Uygulaması, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
  • BAYRAKTAR, Kaya (2011), “Osmanlı Bankasının Merkez Bankası Fonksiyonu (1863-1875)”, Ekonomi Bilimleri Dergisi, 3 (1): 91-101.
  • CEYLAN, Ebubekir (2009), “Namık Paşa’nın Bağdat Valilikleri”, Toplumsal Tarih, 186: 76-84.
  • CEZAR, Yavuz (1986), Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi (18. Yüzyıldan Tanzimat’a Mali Tarih), İstanbul: Alan Yayıncılık., 1. bs.
  • ÇANLI, Mehmet (2002), “Eytam İdaresi ve Sandıklar (1851-1926)”, Türkler, C. 14, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 57-73.
  • ELDEM, Edhem (1999), Osmanlı Bankası Tarihi, (çev. Ayşe Berktay), İstanbul: Osmanlı Bankası Tarihi Araştırma Merkezi., 1. bs.
  • ERDEM, Ekrem (2006), “Osmanlı Para Sistemi ve Para Politikası: Dönemsel Bir Analiz”, Bankacılar Dergisi, 56: 10-27.
  • EROL, Mine (1970), Osmanlı İmparatorluğu’nda Kâğıt Para (Kaime), Ankara: Türk Tarih Kurumu., 1. bs.
  • GENÇ, Mehmet (1995), “Esham”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 11: 376-380.
  • GENÇ, Mehmet (2003), “Malikâne”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 27: 516-518.
  • HULKİENDER, Murat (2003), Bir Galata Bankerinin Portresi: George Zarifi (1806-1884), İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi., 1. bs.
  • KARATAŞ, Mehmet (2006), “18-19. Yüzyıllarda Osmanlı Devleti’nde Bazı Müsâdere Uygulamaları”, Osmanlı Tarihi Araştırmaları Merkezi (OTAM), 19 (19): 219-237.
  • KASABA, Reşat (1993), Osmanlı İmparatorluğu ve Dünya Ekonomisi On Dokuzuncu Yüzyıl, (çev. Kudret Emiroğlu), İstanbul: Belge Yayınları., 1. bs.
  • KENANOĞLU, M. Macit (2009), “Sava Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 36: 183-184.
  • MANAV, Nursel (2017), Mülkiye Tekaüd Sandığı Kuruluşu ve Faaliyetleri (1880-1890), Ankara: Türk Tarih Kurumu., 1. bs.
  • ÖZCAN, Tahsin (2006), “Osmanlı Toplumunda Yetimlerin Himayesi ve Eytâm Sandıkları”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14: 103-121.
  • ÖZGER, Yunus (2011), Osmanlı Ordusunda Emeklilik Sistemi ve Askerî Tekaüd Sandığı (1865-1923), İstanbul: IQ Yayınları., 1. bs.
  • PAKALIN, Mehmet Zeki (1983), Osmanlı Tarih Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, C. I, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi., 3. bs.
  • PAMUK, Şevket (2007), Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914, İstanbul: İletişim Yay., 4. bs.
  • SERDAROĞLU, Ü. Serdar (2011), Osmanlı Devleti’nde İlk Banka: Dersaadet Bankası ve Poliçe İşlemleri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
  • ŞAHİN, Furkan (2017): Eytam Sandıklarının Kuruluşu ve Konuyla İlgili Yapılan Yasal Düzenlemeler, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
  • ŞENYURT, Ali (2017), “Yeniçeri Ortaları Yardımlaşma Sandıkları”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 33: 155-170.
  • TABAKOĞLU, Ahmet (2005), Türk İktisat Tarihi, İstanbul: Dergâh Yayınları., 7. bs.
  • TOPRAK, Zafer (2003), İttihat Terakki ve Cihan Harbi (1914-1918), İstanbul: Homer., 1. bs.
  • YAVUZ, Ali (2009), “Başlangıcından Bugüne Türkiye’nin Borçlanma Serüveni: Durum ve Beklentiler”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20: 203-226.
  • YILMAZ, Binhan Elif (2002), “Osmanlı İmparatorluğu’nu Dış Borçlanmaya İten Nedenler ve İlk Dış Borç”, Akdeniz İİBF Dergisi, 4: 186-198.
APA GÜNES M, MANAV N (2019). OSMANLI DEVLETİ’NİN İÇ BORÇLANMA KAYNAKLARI OLARAK EMEKLİ VE YARDIMLAŞMA SANDIKLARI. , 313 - 334.
Chicago GÜNES MEHMET,MANAV Nursel OSMANLI DEVLETİ’NİN İÇ BORÇLANMA KAYNAKLARI OLARAK EMEKLİ VE YARDIMLAŞMA SANDIKLARI. (2019): 313 - 334.
MLA GÜNES MEHMET,MANAV Nursel OSMANLI DEVLETİ’NİN İÇ BORÇLANMA KAYNAKLARI OLARAK EMEKLİ VE YARDIMLAŞMA SANDIKLARI. , 2019, ss.313 - 334.
AMA GÜNES M,MANAV N OSMANLI DEVLETİ’NİN İÇ BORÇLANMA KAYNAKLARI OLARAK EMEKLİ VE YARDIMLAŞMA SANDIKLARI. . 2019; 313 - 334.
Vancouver GÜNES M,MANAV N OSMANLI DEVLETİ’NİN İÇ BORÇLANMA KAYNAKLARI OLARAK EMEKLİ VE YARDIMLAŞMA SANDIKLARI. . 2019; 313 - 334.
IEEE GÜNES M,MANAV N "OSMANLI DEVLETİ’NİN İÇ BORÇLANMA KAYNAKLARI OLARAK EMEKLİ VE YARDIMLAŞMA SANDIKLARI." , ss.313 - 334, 2019.
ISNAD GÜNES, MEHMET - MANAV, Nursel. "OSMANLI DEVLETİ’NİN İÇ BORÇLANMA KAYNAKLARI OLARAK EMEKLİ VE YARDIMLAŞMA SANDIKLARI". (2019), 313-334.
APA GÜNES M, MANAV N (2019). OSMANLI DEVLETİ’NİN İÇ BORÇLANMA KAYNAKLARI OLARAK EMEKLİ VE YARDIMLAŞMA SANDIKLARI. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 0(47), 313 - 334.
Chicago GÜNES MEHMET,MANAV Nursel OSMANLI DEVLETİ’NİN İÇ BORÇLANMA KAYNAKLARI OLARAK EMEKLİ VE YARDIMLAŞMA SANDIKLARI. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 0, no.47 (2019): 313 - 334.
MLA GÜNES MEHMET,MANAV Nursel OSMANLI DEVLETİ’NİN İÇ BORÇLANMA KAYNAKLARI OLARAK EMEKLİ VE YARDIMLAŞMA SANDIKLARI. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, vol.0, no.47, 2019, ss.313 - 334.
AMA GÜNES M,MANAV N OSMANLI DEVLETİ’NİN İÇ BORÇLANMA KAYNAKLARI OLARAK EMEKLİ VE YARDIMLAŞMA SANDIKLARI. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 2019; 0(47): 313 - 334.
Vancouver GÜNES M,MANAV N OSMANLI DEVLETİ’NİN İÇ BORÇLANMA KAYNAKLARI OLARAK EMEKLİ VE YARDIMLAŞMA SANDIKLARI. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 2019; 0(47): 313 - 334.
IEEE GÜNES M,MANAV N "OSMANLI DEVLETİ’NİN İÇ BORÇLANMA KAYNAKLARI OLARAK EMEKLİ VE YARDIMLAŞMA SANDIKLARI." Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 0, ss.313 - 334, 2019.
ISNAD GÜNES, MEHMET - MANAV, Nursel. "OSMANLI DEVLETİ’NİN İÇ BORÇLANMA KAYNAKLARI OLARAK EMEKLİ VE YARDIMLAŞMA SANDIKLARI". Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 47 (2019), 313-334.