BAKÜ’DE KOLERA SALGINI VE OSMANLI DEVLETİ’NİN BAŞVURDUĞU BAZI SIHHÎ UYGULAMALAR (1893-1894)
Yıl: 2019 Cilt: 0 Sayı: 46 Sayfa Aralığı: 303 - 316 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 23-06-2020
BAKÜ’DE KOLERA SALGINI VE OSMANLI DEVLETİ’NİN BAŞVURDUĞU BAZI SIHHÎ UYGULAMALAR (1893-1894)
Öz: XIX. yüzyılın ilk yarısında ortaya çıkan kolera, ani gelişen salgınlar halinde insanları tehditetmiştir. Günümüzde de zaman zaman gelişen kolera salgınları, gerekli tedbirler alınmadığı takdirdetoplu can kayıplarına sebebiyet verebilmektedir. Hindistan merkezli olarak ortaya çıkan hastalık, tümdünyaya yayılmış ve savaşlardan çok daha fazla can aldığı dönemler olmuştur. Osmanlıtopraklarında ilk defa 1822’de görülmüş, 1831’deki ilk karantina uygulamasının da temel sebebi yinebir kolera salgını olmuştur. Bu ölümcül hastalığın önlenmesi ve çabuk savuşturulmasında en önemlikriter ülkelerin gelişmişlik düzeyi olmuştur. Şehirleşme oranının artması, gerekli altyapıimkânlarının geliştirilememesi ve temiz su sıkıntısı gibi nedenler, salgınları tetikleyen önemliunsurlardandır. Göçler başta olmak üzere savaş ve ticaret gibi münasebetler de koleranın yayılıp vesalgın hâlini almasına sebep olan etkenlerdir. Bu anlamda komşu ülkeler arasındaki ilişkilerinyoğunluğu hastalığın salgın hâlini almasına da sebebiyet vermiştir. XIX. yüzyılın sonlarında İranyoluyla Rusya’nın Bakü şehrine ulaşan kolera salgını, oradan Batum’a ve Gümrü’ye sirayet etmiş veOsmanlı Devleti’ni tehdit etmeye başlamıştır. Salgını ilk zamanlardan itibaren dikkatle takip edenOsmanlı Devleti ise önce ülke sınırları dışında bir takım tedbirler almaya çalışmıştır. Bakü’dengelenlerin muayene ve eşyaların kontrol ettirilerek karantina uygulamasına giden Osmanlı Devleti,bu amaçla Kavak ve Sinop Tahaffuzhanelerini kullanmıştır. Bölgeye derhal bir müfettiş gönderilerekdurum tespiti yapılmıştır. Daha sonra Bakü’den Trabzon’a kadar uzanan sahillerde karantinauygulanmış ve bölgenin teftişi için Yalıköşkü Vapuru, Karadeniz’e gönderilmiştir. Sıhhiye Nezâretigerekli önlemler için teyakkuza geçirilmiş ve Rusya ve Romanya sefaretleri ile Bulgaristan Emâretiuyarılmıştır. Bu çalışmada Bakü’de ortaya çıkan kolera salgınına karşı, Osmanlı Devleti’nin hangitedbirlere başvurduğu arşiv belgeleri ışığında ortaya koymak amaçlanmaktadır. Ayrıca koleratehlikesine karşı alınan tedbirlerin başta İstanbul olmak üzere Karadeniz’e kıyısı olan kentlerindekihalk üzerinde yarattığı etkileri de incelenecektir.
Anahtar Kelime: THE EPIDEMIC CHOLERA IN BAKU AND SOME SANITARY APPLICATIONS APPLIED BY THE OTTOMAN STATE
Öz: XIX. Cholera, which emerged in the first half of the 16th century, threatened people in sudden outbreaks. Nowadays, cholera outbreaks can cause mass loss of life if necessary measures are not taken. India-based disease has spread over the whole world and has taken many more lives than wars. It was first seen in Ottoman lands in 1822, and the main reason for the first quarantine in 1831 was a cholera epidemic. The most important criterion in preventing and preventing this fatal disease has been the development level of the countries. The reason for the lack of necessary infrastructure facilities and the lack of clean water after the increase in urbanization rate has been the most important factor triggering outbreaks. Relations such as war and trade, especially migration, were the most important factors in the spread of cholera and the epidemic. In this mean, the intensity of the relations between neighboring countries has caused the disease to take the epidemic. At the end of the 19th century, the cholera epidemic, which reached the city of Baku via Iran, reached Batum and Gumru from there and started to threaten the Ottoman State. The Ottoman State, which followed the epidemic carefully from the early times, tried to take some measures outside the borders of the country. The Ottoman State, which went to quarantine for inspection and control of the people coming from Baku, used Kavak and Sinop Tahorial Hospitals for this purpose. Immediately an inspector was sent to the region and the situation was determined. Then, quarantine was applied on the coast from Baku to Trabzon and Yalıköskü Ferry for inspection of the region was sent to the Black Sea. The Ministry of Health caution for necessary measures and Russian and Romanian embassies and the Bulgarian Emirate were warned. Our study aims to reveal how the Ottoman State resorted to measures against the cholera outbreak in Baku in the light of archival documents. In this study, it is aimed to reveal how the Ottoman Empire applied measures against the cholera epidemic in Baku in the light of archival documents. In addition, the effects of the measures taken against the danger of cholera on the people in the Black Sea coastal cities, especially in Istanbul, will be examined.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- BOA, Bâb-ı Âli Evrak Odası (BEO), 23/1693.
- BOA, Bâb-ı Âli Evrak Odası (BEO), 26/1885.
- BOA, Bâb-ı Âli Evrak Odası (BEO), 29/2173.
- BOA, Bâb-ı Âli Evrak Odası (BEO), 30/2227.
- BOA, Bâb-ı Âli Evrak Odası (BEO), 30/2231.
- BOA, Dâhiliye Mektubî Kalemi (DH. MKT.), 1968/75.
- BOA, Dâhiliye Mektubî Kalemi (DH. MKT.), 1969/60.
- BOA, Dâhiliye Mektubî Kalemi (DH. MKT.), 1982/44.
- BOA, Hâriciye Paris Sefareti Evrakı (HR. SFR.4), 341/15.
- BOA, Hâriciye Paris Sefareti Evrakı (HR. SFR.4), 733/2.
- BOA, Hâriciye TH. (HR. TH.), 120/58.
- BOA, Hâriciye TH. (HR. TH.), 120/65.
- BOA, İrâde Husûsî (İ.HUS.), 1/6.
- BOA, Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y. A. HUS.), 261/160.
- BOA, Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y. A. HUS.), 262/75.
- BOA, Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y. MTV.), 64/29.
- BOA, Yıldız Perakende Evrakı Askeri Maruzat (Y. PRK. ASK.), 83/60.
- AYAR, Mesut (2007), Osmanlı Devleti’nde Kolera: İstanbul Örneği (1892-1895), İstanbul: Kitabevi Yayınları.
- AYAR, Mesut (2008), “1893-94 İstanbul Kolera Salgınında Üsküdar”, Uluslararası Üsküdar Sempozyumu V (1-5 Kasım 2007), İstanbul: Üsküdar Belediyesi Yayınları, ss.627-648.
- ERAKSOY, Haluk (2011), “Beşinci Kolera Pandemisi (1881-1896): Geriye Ne Kaldı?”, Klimik Dergisi, C. 24, İstanbul: Türk Klinik Mikrobiyoloji ve İnfeksiyon Hastalıkları (Klimik) Derneği, ss.75-75.
- GÜLER, Çağatay (Edt.) (1997), Güneş Tıp Sözlüğü, Ankara: Güneş Kitabevi.
- KÂHYA, Esin – ERDEMİR, Ayşegül D. (2000), Osmanlıdan Cumhuriyete Tıp ve Sağlık Kurumları, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
- KILIÇ, Orhan (2004), Genel Hatlarıyla Dünya’da ve Osmanlı Devleti’nde Salgın Hastalıklar, Elazığ: Fırat Üniversitesi Basımevi.
- KOCATÜRK, Utkan (1994), Açıklamalı Tıp Terimleri Sözlüğü, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
- MOULİN, Anne Marie (1999), “Kentte Koruyucu Hekimlik: Pasteur Çağında Osmanlı Tıbbı 1887- 1908”, Modernleşme Sürecinde Osmanlı Kentleri, Edt. Paul Dumont-François Georgeon, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, ss.169-193.
- NIKIFORUK, Andrew (2001), Mahşerin Dördüncü Atlısı: Salgın ve Bulaşıcı Hastalıklar Tarihi, Çev. Selahattin Erkanlı, İstanbul: İletişim Yayınları.
- PANZAC, Daniel (1997), Osmanlı İmparatorluğu’nda Veba (170-1850), Çev. Serap Yılmaz, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
- SARIYILDIZ, Gülden (1996), Hicaz Karantina Teşkilâtı (1865-1914), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- SARIYILDIZ, Gülden (1998), “Osmanlılar'da Hıfzıssıhha”, TDVİA, C.17, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, ss.319-321.
- SARI, Nil (1992), “Behçet Mustafa Efendi (1774-1834)”, TDVİA, C.5, İstanbul, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s.345.
- ŞİMŞEK, Fatma (2014), "19. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Liman Kentlerinde Karantina Uygulaması", Berna Türkdoğan Uysal Armağan Kitabı, Ankara: Sonçağ Yayınları, ss.399- 412.
- UZEL, İlter (1999), “Osmanlı-Türk Tıbbı”, Osmanlı, C.8, Edt. Güler Eren, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, ss.485-489.
- YILDIRIM, Nuran (1985), “Tanzimattan Cumhuriyete Koruyucu Sağlık Uygulamaları”, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, C.5, İstanbul: İletişim Yayınları, ss.1320-
- 1338. YILDIRIM, Nuran (1996), “1893 İstanbul Kolera Salgını İstatistikleri”, Tarih ve Toplum, S.25, İstanbul: İletişim Yayınları, ss.51-54.
- YILDIRIM, Nuran (2009), “Osmanlı Devleti’nde Kolera Aşısı”, Mostar, S.58, İstanbul: Mostar Basın Yayın, ss.48-51.
- YILDIRIM, Nuran (2010), “Salgın Afetlerinde İstanbul”, Afetlerin Gölgesinde İstanbul, Edt.Said Öztürk, İstanbul: İstanbul Kültür AŞ. Yayınları, ss.109-184.
- YILDIRIM, Nuran (2016), “İstanbul Boğazı’nda Karantina Uygulamaları”, Yeni Deniz Mecmuası, S.1, İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınları, ss.45-61.
- YILDIRIM, Nuran(2011), Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
| APA | ARDIÇ M (2019). BAKÜ’DE KOLERA SALGINI VE OSMANLI DEVLETİ’NİN BAŞVURDUĞU BAZI SIHHÎ UYGULAMALAR (1893-1894). , 303 - 316. |
| Chicago | ARDIÇ MURAT BAKÜ’DE KOLERA SALGINI VE OSMANLI DEVLETİ’NİN BAŞVURDUĞU BAZI SIHHÎ UYGULAMALAR (1893-1894). (2019): 303 - 316. |
| MLA | ARDIÇ MURAT BAKÜ’DE KOLERA SALGINI VE OSMANLI DEVLETİ’NİN BAŞVURDUĞU BAZI SIHHÎ UYGULAMALAR (1893-1894). , 2019, ss.303 - 316. |
| AMA | ARDIÇ M BAKÜ’DE KOLERA SALGINI VE OSMANLI DEVLETİ’NİN BAŞVURDUĞU BAZI SIHHÎ UYGULAMALAR (1893-1894). . 2019; 303 - 316. |
| Vancouver | ARDIÇ M BAKÜ’DE KOLERA SALGINI VE OSMANLI DEVLETİ’NİN BAŞVURDUĞU BAZI SIHHÎ UYGULAMALAR (1893-1894). . 2019; 303 - 316. |
| IEEE | ARDIÇ M "BAKÜ’DE KOLERA SALGINI VE OSMANLI DEVLETİ’NİN BAŞVURDUĞU BAZI SIHHÎ UYGULAMALAR (1893-1894)." , ss.303 - 316, 2019. |
| ISNAD | ARDIÇ, MURAT. "BAKÜ’DE KOLERA SALGINI VE OSMANLI DEVLETİ’NİN BAŞVURDUĞU BAZI SIHHÎ UYGULAMALAR (1893-1894)". (2019), 303-316. |
| APA | ARDIÇ M (2019). BAKÜ’DE KOLERA SALGINI VE OSMANLI DEVLETİ’NİN BAŞVURDUĞU BAZI SIHHÎ UYGULAMALAR (1893-1894). Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 0(46), 303 - 316. |
| Chicago | ARDIÇ MURAT BAKÜ’DE KOLERA SALGINI VE OSMANLI DEVLETİ’NİN BAŞVURDUĞU BAZI SIHHÎ UYGULAMALAR (1893-1894). Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 0, no.46 (2019): 303 - 316. |
| MLA | ARDIÇ MURAT BAKÜ’DE KOLERA SALGINI VE OSMANLI DEVLETİ’NİN BAŞVURDUĞU BAZI SIHHÎ UYGULAMALAR (1893-1894). Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, vol.0, no.46, 2019, ss.303 - 316. |
| AMA | ARDIÇ M BAKÜ’DE KOLERA SALGINI VE OSMANLI DEVLETİ’NİN BAŞVURDUĞU BAZI SIHHÎ UYGULAMALAR (1893-1894). Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 2019; 0(46): 303 - 316. |
| Vancouver | ARDIÇ M BAKÜ’DE KOLERA SALGINI VE OSMANLI DEVLETİ’NİN BAŞVURDUĞU BAZI SIHHÎ UYGULAMALAR (1893-1894). Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 2019; 0(46): 303 - 316. |
| IEEE | ARDIÇ M "BAKÜ’DE KOLERA SALGINI VE OSMANLI DEVLETİ’NİN BAŞVURDUĞU BAZI SIHHÎ UYGULAMALAR (1893-1894)." Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 0, ss.303 - 316, 2019. |
| ISNAD | ARDIÇ, MURAT. "BAKÜ’DE KOLERA SALGINI VE OSMANLI DEVLETİ’NİN BAŞVURDUĞU BAZI SIHHÎ UYGULAMALAR (1893-1894)". Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 46 (2019), 303-316. |
