Yıl: 2017 Cilt: 12 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 249 - 262 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.5505/megaron.2017.87004 İndeks Tarihi: 25-06-2020

Beşiktaş Tayyare Fabriksı (1936-1943)

Öz:
20. yy.ın yeni teknolojilerinden olan uçak ve ona bağlı gelişen havacılık sanayisi, heyecan verici bir icat olarak önce askeri, sonra sivil alandayeni yapı türlerinin oluşmasına neden olmuştur. Batılı ülkelerle aynı yıllarda önce Osmanlı Devleti, sonra da Türkiye Cumhuriyeti buyeni gelişen alanı kendi olanakları ile takip etmiş, bu konuda girişimler başlatmıştır. Askeri havacılığın doğması, havacılık teşkilatlarınınkurulması, bunların savaşlarda ve devletlerarası ilişkilerde önemli rol oynayacağının anlaşılması üzerine Osmanlı Devleti de 1909 yılındanitibaren kendi bünyesinde askeri havacılık teşkilatını kurma çalışmasına girmiş; 1909-1912 arasında askeri havacılık teşkilatlarını kuranABD, Fransa, İngiltere, Almanya, İtalya, Avusturya ve Rusya ile aynı dönemde dünya havacılığındaki yerini almıştır. Bu anlamda ortaya çıkanyeni yapı türleri; hangarlar, havalimanları, uçuş okulları, uçak fabrikaları ve rüzgar tünelleri olmuştur. Osmanlı Devleti, yurtdışına sayılı (2-3)öğrenci göndermektense, ülkede mektep kurmayı ve daha çok sayıda öğrenci yetiştirmeyi amaçlamış, bunun için ilk havacılık yapılarındanolan Yeşilköy (Ayastefanos) Tayyare Mektebi’ni/İstasyonu’nu (1912-1919) ve Yeşilköy (Ayastefanos) Deniz Tayyare Mektebi’ni (1914-1919)savaş arası dönemde kurmuştur. Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra Osmanlı’dan kalan bu tesisler elden geçirilip yenilenerek kullanılmış,ilaveten yeni yerlerde yeni yapılar yapılmıştır. Bu makale kapsamında Türkiye Cumhuriyeti’nin havacılık sanayii alanındaki ilk sivilgirişimlerinden biri olan Beşiktaş Tayyare Fabrikası yerleşkesi arşiv belgelerine dayanarak mimari yorumlarla anlatılmıştır.
Anahtar Kelime:

Beşiktaş Aircraft Factory (1936-1943)

Öz:
Aircraft as a novel and exciting technological invention of the 20th century and aviation industry engendered new building types, first for the military and then for civil purposes. This developing field was pursued by the Ottoman State in the same years as the western countries and later by the Republic of Turkey, with its own facilities, and initiatives were started in this regard. Upon the emergence of military aviation, establishment of aviation organizations, and comprehension of their important role in wars and intergovernmental relationships, the Ottoman State attempted to establish a military aviation organization within its own body as of 1909 and earned itself a place in world aviation in the same period as did the United States, France, Britain, Germany, Italy, Austria and Russia (which established theirs between 1909–1912). In this context, the new emergent structure types have been hangars, airports, aviation schools, aircraft factories, and wind tunnels. Ottoman State aimed at establishing schools and educating more students in the country rather than sending two or three students abroad. To this end, as the structures of aviation Yeşilköy (San Stefano) Aviation School/Station (1912–1919), and Yeşilköy (San Stefano) Naval Aircraft School (1914–1919) were built during the inter-war period. After the Republic of Turkey was established, the facilities inherited from Ottoman State have been used and improved. Additionally, new structures have been constructed in new places. The facility of Beşiktaş Aircraft Factory as one of the first civil initiatives in aviation industry of the Republic of Turkey will be reviewed in this study based on the archives and architectural interpretations.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Adıgüzel, B. (2006) “Türk Havacılığında İz Bırakanlar”, Ankara, Türk Hava Kurumu Kültür Yayınları No:7.
  • Akbayar, N.(ed.) (1998) “Dünden Bugüne Beşiktaş”, İstanbul, Beşiktaş Belediye Başkanlığı, Birinci Basım.
  • Bilsel, C., Pinon, P. (eds.) (2010), “From the Imperial Capital to the Republican Modern city: Henri Prost’s planning of Istanbul (1936-1951)”; İstanbul, İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enst.
  • Corn, J. (1983) “The Winged Gospel: America’s Romance with Aviation 1900-1950”, New York, NY: Oxford University Press.
  • Deliorman, N. (1957) “Nuri Demirağ’ın Hayat ve Mücadeleleri”, İstanbul.
  • Dervişoğlu, F.M. (2011) “Nuri Demirağ-Türkiye’nin Havacılık Efsanesi”, İstanbul, Ötüken Neşriyat A.Ş.
  • Eggebeen, J. (2007) “Airport Age: Architecture and Modernity in America”, The City University of New York, PhD Thesis.
  • Ergin, M. (1952) “Hayatta Muvaffak Olmuş İşadamlarımız Nuri Demirağ”, Yirminci, Asır, s.2, c.1, 23 Ağustos 1952.
  • Giedion, S. (1948) “Mechanization Takes Command-A Contribution to Ananymous History, New York, Oxford University Press
  • Gülersoy, Ç. (1994) “Beşiktaş Daha Dün”, İstanbul, Turing Yayınları, 1. Baskı.
  • Hürkuş, V. (Hazırlayanlar: Hürkuş Şarman, G., Hürkuş Maxon, S.) (2014) “Bir Tayyarecinin Anıları (Yaşantı)”, İstanbul, YKY, 2. Baskı.
  • İlmen, S. (1947) “Türkiye’de Tayyarecilik ve Balonculuk Tarihi”, Ankara, İ. Horoz Basımevi.
  • İnceöz, S. (1996) “Türkiye’nin İlk Uçak Fabrikasını Kuran Adam: Nuri Demirağ”, Aksiyon Dergisi, 15 Haziran 1996.
  • Kansu, Y., Şensöz, S., Öztuna, Y. (1971) “Havacılık Tarihinde Türkler/ 1”, Ankara, Hava Basımevi.
  • Kaymaklı, H. (1997) “Havacılık Tarihinde Türkler”, c.2, Kültür Ofset Ltd. Şti.
  • Kronenburg, R. (2002) “Houses In Motion- The Genesis, History and Development of the Portable Building”, Wiley-Academy, Second Edition.
  • Kurter, A.(2009) “Türk Hava Kuvvetleri Tarihi /1-5”, Ankara, Türk Hava Kuvvetleri K.lığı Yay.
  • Nelson, G. (1939) “Industrial Architecture of Albert Kahn”, New York: Architectural Book Publishing Company, Inc.
  • Pascoe, D. (çev. Levent Göktem), (2015) “Uçak”, İstanbul, Optimist Yayım Dağıtım.
  • Sarp, (2010) “Türk Hava Kuvvetlerinin Doğuş Yılları”, İstanbul, Pozitif Yayınları, 1. Baskı. Son Posta, 31 Mayıs 1935.
  • Spenser, J. (2008) “The Airplane: How Ideas Gave Us Wings”, New York, Smithsonian Books, HarperCollins Publishers.
  • Şakir, Z. (2011) “Nuri Demirağ Kimdir?”, İstanbul, Akıl Fikir Yayınları.
  • Tayhani, İ. (2001) “Atatürk’ün Bağımsızlık Politikası ve Uçak Sanayii (1923-1950)”, Ankara, Türk Hava Kurumu Kültür Yayınları No:1, THK Basımevi.
  • Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük.
  • Yalçın, O. (2013), “Türk Harp Sanayii Tarihi”, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1. Basım.
  • Yavuz, İ. (2013) “Mustafa Kemal’in Uçakları- Türkiye’nin Uçak İmalat Tarihi (1923-2012)”, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2. Basım.
  • Şakir (Soko), Z. (1947) “Nuri Demirağ Kimdir?”, İstanbul.
  • Yusufoğlu, T. (2017) “Türkiye’de Havacılık ve Uçak Sanayii Yapıları: 1923-1940”, Basılmamış Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi.
  • Zelef, H. (2014) “Impacts of Seaplanes and Seaports on the Perception and Conception of the Modern City: The Case of Istanbul”, Journal of Urban History 2014, Vol. 40(6) 1028 –1053.
  • Arşiv Kaynakları
  • Atatürk Kütüphanesi Harita Arşivi.
  • Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA). Fon Kodu: 30-10-0-0 Fon Adı: Muamelat Genel Müdürlüğü, Yer No: 59-397-6 (27.03.1928)
  • Beşiktaş Deniz Müzesi Arşivi.
  • Hava Kuvvetleri Müzesi Arşivi, İstanbul.
  • Yakarçelik, N. (2014) Beşiktaş Deniz Müzesi Personeli ile röportaj. Vecihi Hürkuş Müzesi, Bahadır Gürer arşivi.
  • İnternet Kaynakları
  • http://www.nuridemirag.com/[erişim tarihi: 20.12.2016]
  • http://www.tayyarecivecihi.com/27eylulacilis.asp [erişim tarihi: 20.12.2016]
  • http://kokpit.aero/mustafa-kilic-inonu-parasut-kuleleri [erişim tarihi: 20.12.2016]
  • http://www.ctie.monash.edu.au/hargrave/voisin.html [ e r i ş i m : 2.10.2015]
APA YUSUFOĞLU N, Kara Pilehvarian N (2017). Beşiktaş Tayyare Fabriksı (1936-1943). , 249 - 262. 10.5505/megaron.2017.87004
Chicago YUSUFOĞLU Nedime Tuba,Kara Pilehvarian Nuran Beşiktaş Tayyare Fabriksı (1936-1943). (2017): 249 - 262. 10.5505/megaron.2017.87004
MLA YUSUFOĞLU Nedime Tuba,Kara Pilehvarian Nuran Beşiktaş Tayyare Fabriksı (1936-1943). , 2017, ss.249 - 262. 10.5505/megaron.2017.87004
AMA YUSUFOĞLU N,Kara Pilehvarian N Beşiktaş Tayyare Fabriksı (1936-1943). . 2017; 249 - 262. 10.5505/megaron.2017.87004
Vancouver YUSUFOĞLU N,Kara Pilehvarian N Beşiktaş Tayyare Fabriksı (1936-1943). . 2017; 249 - 262. 10.5505/megaron.2017.87004
IEEE YUSUFOĞLU N,Kara Pilehvarian N "Beşiktaş Tayyare Fabriksı (1936-1943)." , ss.249 - 262, 2017. 10.5505/megaron.2017.87004
ISNAD YUSUFOĞLU, Nedime Tuba - Kara Pilehvarian, Nuran. "Beşiktaş Tayyare Fabriksı (1936-1943)". (2017), 249-262. https://doi.org/10.5505/megaron.2017.87004
APA YUSUFOĞLU N, Kara Pilehvarian N (2017). Beşiktaş Tayyare Fabriksı (1936-1943). Megaron, 12(2), 249 - 262. 10.5505/megaron.2017.87004
Chicago YUSUFOĞLU Nedime Tuba,Kara Pilehvarian Nuran Beşiktaş Tayyare Fabriksı (1936-1943). Megaron 12, no.2 (2017): 249 - 262. 10.5505/megaron.2017.87004
MLA YUSUFOĞLU Nedime Tuba,Kara Pilehvarian Nuran Beşiktaş Tayyare Fabriksı (1936-1943). Megaron, vol.12, no.2, 2017, ss.249 - 262. 10.5505/megaron.2017.87004
AMA YUSUFOĞLU N,Kara Pilehvarian N Beşiktaş Tayyare Fabriksı (1936-1943). Megaron. 2017; 12(2): 249 - 262. 10.5505/megaron.2017.87004
Vancouver YUSUFOĞLU N,Kara Pilehvarian N Beşiktaş Tayyare Fabriksı (1936-1943). Megaron. 2017; 12(2): 249 - 262. 10.5505/megaron.2017.87004
IEEE YUSUFOĞLU N,Kara Pilehvarian N "Beşiktaş Tayyare Fabriksı (1936-1943)." Megaron, 12, ss.249 - 262, 2017. 10.5505/megaron.2017.87004
ISNAD YUSUFOĞLU, Nedime Tuba - Kara Pilehvarian, Nuran. "Beşiktaş Tayyare Fabriksı (1936-1943)". Megaron 12/2 (2017), 249-262. https://doi.org/10.5505/megaron.2017.87004