19. yüzyıl sonrası birçok Müslüman ülkesinde dini işleri yürüten dini kurumlar kurulmuştur. Devlet tarafından kurulduğu için bu kurumların çoğu resmi bir kimlik taşımaktadır. Bu resmi dini kurumlar bazı akademisyenler, yazarlar ve entelektüeller tarafından 11. ve 18. yüzyılları arasında var olan Şeyhü’l İslamlık Makamlıklarına benzetilmiş ve sanki onların devamıymış gibi değerlendirilmiştir. Bu da akademiksahada bazı yanlış anlaşılmalar neden olmuştur. Bu yanlış anlaşılmaları gidermeyi hedefleyen bu makale bu günkü Türkiye’de var olan Diyanet İşleri Başkanlığı ve Osmanlı devletindeki Şeyhü’l İslam Makamlığını karşılaştırmalı olarak değerlendirmektedir. Bu iki kurum arasında detaylı bir karşılaştırma yapmadan önce, bu iki kurumun tarihi, kuruluşları ve kendi dönemlerindeki işlevleri ve görevleri hakkında kısa bir bilgi verilmektedir. Daha sonra, bu iki kurum arasındaki farklılıkları göstermek için iki noktadan bu kurumlar karşılıklı olarak değerlendirilmektedir. İlk etapta bu iki kurum çalışma sahaları bakımından birbiriyle karşılaştırılır. İkinci etapta ise bu iki kurumun tarafından verilen fetvaların yasal sistemdeki ve toplumdaki işlevleri ve rolleri açısından karşılaştırılmalı olarak değerlendirilmektedir. Bu iki kurumun bu iki açıdan detaylı olarak karşılaştırılması, bazı eleştirmenler, yazarlar ve akademisyenler tarafından bu iki kurum arasında güçlü bir benzerlik kurularak neden olunan yanlış anlaşılmaların giderilmesine katkı sağlayacaktır. Özet 19. yüzyıldan sonra hemen hemen bütün Müslüman ülkeleri dini işlerini yönetmek için kendi ulusal dini kurumlarını kurmaya başlamıştır. Bu yeni kurulmuş ulusal dini kurumlar bazı açılardan 11. ve 18. yüzyılları arasında toplumların dini, hukuki ve eğitimsel işlerini yürüten Şeyhü’l İslamlık Makamlıklarına benzetilebilmektedir. Sıklıkla günümüzdeki modern dini kurumlar geçmişin dini kurumları olan Şeyhü’l İslamlık Makamlıklarına benzetilmesine rağmen, onlar arasında böyle benzerlikler kurmak yanlış ve hatalı anlaşılmalara sebebiyet verebilmektedir. Bu makale Türkiye’deki Diyanet İşleri Başkanlığı ile onun selefi olan Osmanlı Sultanlığının Şeyhü’l İslamlık Makamlığını bir durum çalışması olarak seçerek bu şekilde kurulan benzerliklerden kaynaklanan yanılgıları gidermeyi hedeflemektedir. 1923 yılında, Osmanlı Sultanlığının çöküşünden sonra Türkiye Cumhuriyeti devleti kurulmuştur. Müslüman çoğunluğa sahip olan İslami nitelik taşıyan Osmanlı Sultanlığından Müslüman çoğunluğa sahip olan laik demokratik devlet sistemine geçiş birçok reformu ve inkılabı da beraberinde getirmiştir. Osmanlı Sultanlığının Şeyhü’l İslamlık Makamlığının 3 Mayıs 1924’te Diyanet İşleri Reisliğine dönüştürülmesi Türkiye Cumhuriyeti’nin laik karakterini sembolize eden tarihi bir reformdur. Çünkü din işlerinin yönetimi devletin siyasetinde hiçbir etkisi olmayan anayasal kamu kurumuna atanmış ve bu kurum tarafından yürütülmeye başlanmıştır. Diyanet’in kurulduğu aynı gün Türkiye Cumhuriyeti tarafından benimsenen laiklik ilkesini (kanunlar açısından bakıldığında “laiklik” ilkesi anayasaya 1930’larda girmiştir; ancak söz konusu uygulamalar elbette “laiklik” ilkesinin daha erken tarihte benimsendiğini göstermektedir) güçlendirmek için başka reformlarda gerçekleştirilmiştir. Örneğin Şeriat Mahkemeleri kapatılmış, Halifelik ve Şeyhü’l İslamlık Makamlığı lağvedilmiş ve tevhid-i tedrisat kanunu yürürlüğe konulmuştur. Laik bir devlet kurmak ve Türkiye’yi modern bir topluma çevirmek amacıyla gerçekleştirilen bütün bu reformların arkasında yatan gaye dinin siyasi yapıdan ayrılmasıdır. Şeyhü’l İslamlık Makamlığının Diyanet’e dönüştürülmesiyle, önceden Şeyhü’l İslamlık Makamlığı tarafından yürütülen birçok görev Türkiye Cumhuriyeti bünyesinde yeni kurulan diğer kurumlara tahsis edilmiş ve onlar tarafından yürütülmeye başlanmıştır. Osmanlı Sultanlığında nüfusun çoğu Sünni Müslümanlardan oluştuğu ve Sultanlığın yasal sistemi İslam hukukuna dayandığı için Şeyhü’l İslamlık Makamlığı Osmanlı Devletindeki neredeyse bütün dini, hukuki ve eğitimsel hizmetlerini yürütmekteydi. Bu nedenle, Diyanet bu noktadan Şeyhü’l İslamlık Makamlığıyla karşılaştırıldığında Diyanetin yetki alanının sadece dini işler ile sınırlandırıldığı kolayca gözlemlenebilir. Adalet ve Kalkınma Partisi (Ak Parti) iktidara geldikten sonra, bazı akademisyenler ve entelektüeller Diyanet ve Şeyhü’l İslamlık Makamlığı arasında güçlü benzerlikler kurmaya başlamıştır. Ak Parti’nin son beş seçimdeki başarısı Diyanet’in ve Türkiye’de yaşayan Müslümanların İslam ve dini görüşler hakkında özgür bir şekilde kendilerini ifade etmesinin kapısını aralamıştır. Bu da Ak Parti tarafından geliştirilen ve takipedilen siyasi ajandanın demokratik, özgür ve anlayışlı bir toplum yaratmayı hedeflediğini gösterir. Bu partinin ılımlı ve insani temellere dayalı muhafazakâr demokratik bir ajanda benimsemiş olması bazı noktalarda Diyanet’in söylemleri ile Ak Parti tarafından takip edilen politikaların örtüşmesi ve paralel olma