Yıl: 2020 Cilt: 6 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 711 - 733 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 07-10-2020

ERKEN DÖNEM İSLAM TARİHİNDE HİTABETİYLE ÖNE ÇIKAN BİR SİYASÎ: ZİYÂD B. EBÎH

Öz:
Ziyâd b. Ebîh, İslam Tarihinde dehası ve çok konuşulan icraatlarıyla olduğu kadar hitâbet yönüyle de ayrıcalıklı bir yere sahip olan siyasî şahsiyetlerdendir. Hutbeleri, sadece muasırları tarafından değil, sonraki dönemlerde de beğeni hatta hayranlıkla karşılanan, üzerine çalışmalar yapılan Ziyâd, hitâbet tarzı ve kabiliyeti ile eşine az rastlanır hatiplerden biri olarak gösterilmiştir. Bu bağlamda onun hitâbetinin birincil örnekleri olan hutbeleri ve bu sözlü hitâbetinin bir yansıması niteliğindeki mektupları, çalışmamızın temel malzemeleri konumunda olacaktır. Buna paralel olarak çalışmamız, biçim, içerik ve üslup bakımından hayli güçlü olan bu eserleri, sadece edebî zenginliklerini vurgulayarak değil sosyal, dinî, siyasî vb. birçok hususa dair sundukları çerçeve açısından da taşıdıkları değeri hatırlatma gayretindedir. Son olarak ifade etmek gerekir ki bu çalışma, Ziyâd’ın hitâbet yeteneğinin tabiri caizse büyük delilleri, bariz parçaları olan hutbe veya mektuplarının yanı sıra, bazı veciz sözlerini de içermektedir.
Anahtar Kelime:

A POLITICIAN WHO COME TO THE FORE WITH HIS ORATORY IN THE EARLY PERIOD OF ISLAMIC HISTORY: ZIYAD B. ABIH

Öz:
Ziyad b. Abih is not only mentioned about his intelligence and administrative activities but also is a politician who has a privileged place with his strong oratory in Islamic history. His sermons were liked and even admired not by just people who lived in his period but also by people who didn’t share the same era with him. With being worked on of Ziyad’s sermons showed that he is one of the unique orators with his style and capability of oratory.In this context, the major of our article will be his sermons which were the first examples of his oratory and his letters which were like the reflect of this oratory. Concordantly, our work has the aim of analyzing the value of these works which is powerful with regards to style, content, wording in the extent of social, religious, political. In conclusion, it is necessary to state that this work contains the sermons and the letters that have the great evidence of Ziyad’s ability of oratory and also his laconism.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Ahmed Cevdet Paşa. Kısas-ı Enbiyâ ve Tevârîh-i Hulefâ. İstanbul: Kanaat Kütübhanesi, 1331 H.
  • Akyüz, Vecdi. Hilâfetin Saltanata Dönüşmesi: Emevilerin Kuruluş Devrinde İslam Kamu Hukuku. İstanbul: Dergah Yayınları, 1991.
  • Ali B. Ebî Tâlib. Nehcü’l-belâga. şrh. Muhammed Abduh. 2 Cilt. Beyrut, 1885.
  • Ali, Cevad. el-Mufassal fî târîhi’l-Arab kable’l-İslâm. Beyrut, 1993.
  • Apak, Adem. Ana Hatlarıyla İslâm Öncesi Arap Tarihi ve Kültürü. İstanbul: Ensar Yayınları, 2012.
  • Başçı, Abdurrahman. “Cahiliyye, Sadru’l-İslâm ve Emevîler Dönemi Hitâbeti”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (2016): 199-240.
  • Belâzürî. Ensâbu’l-eşrâf. thk. Süheyl Zekkar & Riyaz Zirikli. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Fikr, 1996.
  • Belâzürî. Fütûhu’l-Büldân. thk. Abdullah Enis et-Tabbâ & Ömer Enis et-Tabbâ. Beyrut: Müessesetü’l-Maârif, 1987.
  • Buhârî, Muhammed b. İsmail. et-Târîhu’l-evsat. thk. Muhammed b. İbrahim el- Leheyrân. 2 Cilt. Riyad: Dârü’s-Sumay’î, 1998.
  • Câhiz. el-Beyân ve’t-Tebyîn. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. 4 Cilt. Kahire, 1998.
  • Çuhadar, Mustafa. “Fesahat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/423-424. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
  • Dayf, Şevki. Târîhu’l-edebi’l-Arabî: el-Asru’l-İslâmî. Kahire: Dâru’l-Maârif, 1119 H.
  • Demircan, Adnan. Ali-Muaviye Kavgası. İstanbul: Beyan Yayınları, 1996.
  • Ebû Hanîfe ed-Dîneverî. el-Ahbâru’t-tıvâl. thk. Ömer Faruk et-Tabbâ. Beyrut, ts.
  • Durmuş, İsmail. “Seci”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/273-275. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
  • Ebü’l-Ferec el-İsfahânî. Kitabü’l-Egânî. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. 21 Cilt. Beyrut, 1993.
  • Ebü’l-Fidâ. Târîhu Ebî’l-Fidâ (=el-Muhtasar fî ahbâri’l-beşer). thk. Mahmûd Deyyûb. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
  • Ekşi, Ahmet. Şer’iyye Sicilleri Örnekliğinde İslâm Hukuku Bakımından Evlat Edinme (Tebennî). İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
  • Elmalı, Hüseyin. “Hitâbet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/158-160. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
  • Ferruh, Ömer. Târîhu’l-edebi’l-Arabî. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melâyin, 4. Basım. 1981.
  • Gömbeyaz, Melek Yılmaz. Ziyâd b. Ebîh (Hayatı-Şahsiyeti-Devlet Adamlığı). Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
  • Hasson, Isaac. “Ziyād b. Abīhi”. The Encyclopaedia of Islam Second Edition. 9/519-522. Leiden: Brill, 2002.
  • Hitti, Philip K. Siyasî ve Kültürel İslam Tarihi. çev. Salih Tuğ. 4 Cilt. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1980.
  • İbn Abdülber en-Nemerî. el-İstîâb fî ma‘rifeti’l-ashâb. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. 4 Cilt. Kahire, Dâru Nehdati Mısr, ts.
  • İbn Abdürabbih. el-İkdü’l-ferîd. thk, Abdülmecid et-Tarhînî. Beyrut, 1983.
  • İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım. Târîhu medîneti Dımaşk. 80 Cilt. thk. Muhibbüddin Ebi Said Ömer b. Garame el-Amri. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.
  • İbn A‘sem el-Kûfî. el-Fütûh. thk. Ali Şîrî. 8 Cilt. Beyrut, 1411 H.
  • İbn Habîb el-Bağdâdî. Kitâbü’l-Muhabber. tsh. Ilse Lichtenstadler. Beyrut: Dârü'lÂfâkı'l- Cedîde, ts.
  • İbn Hacer el-Askalânî. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İhyâi’t-Türâsi’l- Arabî, ts.
  • İbn Hallikân. Vefeyâtü’l-A‘yân ve enbâü ebnâi’-zamân. thk. İhsan Abbas. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
  • İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ. el-Bidâye ve’n-nihâye. 14 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Maârif & Riyad: Mektebetü’n-Nasr, ts.
  • İbn Kuteybe. el-Maârif. tashih Muhammed İsmail Savi. Beyrut: Dâru İhyâi't-Türâsi'l- Arabî, 2. Basım, 1970.
  • İbn Kuteybe. Uyûnü’l-Ahbâr. 4 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1996.
  • İbn Manzûr. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sadır, ts.
  • İbn Sa‘d. et-Tabakâtü’l-kübrâ. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
  • İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. el-Muntazam fî târîhi’l-mülûk ve’l-ümem. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ & Mustafa Abdülkadir Atâ. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
  • İbnü’l-Esîr, İzzeddin. el-Kâmil fi’t-târîh. 12 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır & Dâru Beyrût, 1965.
  • İbnü’l-Esîr, İzzeddin. Üsdü’l-gâbe fî ma‘rifeti’s-sahâbe. 8 Cilt. Beyrut, ts.
  • İbnü’n-Nedim. el-Fihrist. thk. Rıza Teceddüd. Tahran: y.y., 1971.
  • İpek, Selim. “Hatip Olarak Ziyâd b. Ebîh ve Hutbetu’l-Betrâ”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/38 (Haziran 2015): 215-220.
  • Kaya, Mahmut. “Hitâbet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/156-158. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
  • Kılıç, Hulusi. “Belâgat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/380-383. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
  • Kütübî. Fevâtü’l-vefeyât. thk İhsan Abbâs. 5 Cilt. Beyrut: Dâru Sadır, 1973.
  • Maşalı, Mehmet Emin. “Mushaf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/242- 248. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
  • Nüveyrî, Ahmed b. Abdülvehhab. Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb. thk. Müfîd Kumeyha. 33 Cilt. Beyrut, 2004.
  • Onat, Hasan. Emevîler Devri Şiî Hareketleri ve Günümüz Şiîliği. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
  • Parlak, Nizamettin. “Şiir ve Edebiyat”, Emevîler Dönemi Bilim, Kültür ve Sanat Hayatı. 89-108. İrfan Aycan, Mahfuz Söylemez, Ramazan Altınay, Fatih Erkoçoğlu & Nizamettin Parlak. Ankara: İlâhiyat Yayınları, 2003.
  • Safvet, Ahmed Zeki. Cemheratü hutabi’l-Arab fî usuri’l-Arabiyyeti’z-zâhire. Kahire: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1933.
  • Sarıçam, İbrahim & Aycan, İrfan. Emevîler. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
  • Taberî, Muhammed b. Cerir. Tarihü’l-ümem ve’l-mülûk. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. 11 Cilt. Beyrut: Dâru Süveydân, 1970.
  • Topuzoğlu, Tevfik Rüştü. “Ebü’l-Esved ed-Düelî”, 10/311-315. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
  • Ya‘kûbî. Târîhü’l-Ya‘kûbî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1960.
  • Yâkût el-Hamevî. Mu‘cemu’l-büldân. 5 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1975.
  • Yâkût el-Hamevî. Mu‘cemü’l-üdebâ. thk. İhsan Abbâs. 7 Cilt. Beyrut, 1993.
  • Zehebî. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaut. 33 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r- Risâle, 3. Basım, 1985.
  • Zehebî. Düvelü’l-İslâm. thk. Hasan İsmail Merve & Mahmûd el-Arnaut. 2 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1999.
  • Zehebî. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-a‘lâm. thk. Ömer Abdüsselam Tedmürî. 53 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1990.
APA yılmaz gömbeyaz m (2020). ERKEN DÖNEM İSLAM TARİHİNDE HİTABETİYLE ÖNE ÇIKAN BİR SİYASÎ: ZİYÂD B. EBÎH. , 711 - 733.
Chicago yılmaz gömbeyaz melek ERKEN DÖNEM İSLAM TARİHİNDE HİTABETİYLE ÖNE ÇIKAN BİR SİYASÎ: ZİYÂD B. EBÎH. (2020): 711 - 733.
MLA yılmaz gömbeyaz melek ERKEN DÖNEM İSLAM TARİHİNDE HİTABETİYLE ÖNE ÇIKAN BİR SİYASÎ: ZİYÂD B. EBÎH. , 2020, ss.711 - 733.
AMA yılmaz gömbeyaz m ERKEN DÖNEM İSLAM TARİHİNDE HİTABETİYLE ÖNE ÇIKAN BİR SİYASÎ: ZİYÂD B. EBÎH. . 2020; 711 - 733.
Vancouver yılmaz gömbeyaz m ERKEN DÖNEM İSLAM TARİHİNDE HİTABETİYLE ÖNE ÇIKAN BİR SİYASÎ: ZİYÂD B. EBÎH. . 2020; 711 - 733.
IEEE yılmaz gömbeyaz m "ERKEN DÖNEM İSLAM TARİHİNDE HİTABETİYLE ÖNE ÇIKAN BİR SİYASÎ: ZİYÂD B. EBÎH." , ss.711 - 733, 2020.
ISNAD yılmaz gömbeyaz, melek. "ERKEN DÖNEM İSLAM TARİHİNDE HİTABETİYLE ÖNE ÇIKAN BİR SİYASÎ: ZİYÂD B. EBÎH". (2020), 711-733.
APA yılmaz gömbeyaz m (2020). ERKEN DÖNEM İSLAM TARİHİNDE HİTABETİYLE ÖNE ÇIKAN BİR SİYASÎ: ZİYÂD B. EBÎH. İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, 6(2), 711 - 733.
Chicago yılmaz gömbeyaz melek ERKEN DÖNEM İSLAM TARİHİNDE HİTABETİYLE ÖNE ÇIKAN BİR SİYASÎ: ZİYÂD B. EBÎH. İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 6, no.2 (2020): 711 - 733.
MLA yılmaz gömbeyaz melek ERKEN DÖNEM İSLAM TARİHİNDE HİTABETİYLE ÖNE ÇIKAN BİR SİYASÎ: ZİYÂD B. EBÎH. İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, vol.6, no.2, 2020, ss.711 - 733.
AMA yılmaz gömbeyaz m ERKEN DÖNEM İSLAM TARİHİNDE HİTABETİYLE ÖNE ÇIKAN BİR SİYASÎ: ZİYÂD B. EBÎH. İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi. 2020; 6(2): 711 - 733.
Vancouver yılmaz gömbeyaz m ERKEN DÖNEM İSLAM TARİHİNDE HİTABETİYLE ÖNE ÇIKAN BİR SİYASÎ: ZİYÂD B. EBÎH. İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi. 2020; 6(2): 711 - 733.
IEEE yılmaz gömbeyaz m "ERKEN DÖNEM İSLAM TARİHİNDE HİTABETİYLE ÖNE ÇIKAN BİR SİYASÎ: ZİYÂD B. EBÎH." İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, 6, ss.711 - 733, 2020.
ISNAD yılmaz gömbeyaz, melek. "ERKEN DÖNEM İSLAM TARİHİNDE HİTABETİYLE ÖNE ÇIKAN BİR SİYASÎ: ZİYÂD B. EBÎH". İHYA Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 6/2 (2020), 711-733.