GEBERMEK FİİLİNİN KÖKENİ ÜZERİNE
Yıl: 2018 Cilt: 7 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 126 - 135 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 12-10-2020
GEBERMEK FİİLİNİN KÖKENİ ÜZERİNE
Öz: Türkiye Türkçesinde, sevilmeyen insanlar ile değer verilmeyen hayvanların ölümünü anlatan gebermek fiilinin oluşumu hakkında değişik görüşler öne sürülmüştür. Bu görüşler iki noktada yoğunlaşmaktadır. Ġlki, geber-‟in “şişkin, kabarık; hamile” manasındaki kėbe / kebe ~ gebe sözünden geldiğidir. Ġkinci görüş ise sözcüğün kabar- fiilinin ikili biçimi olduğudur. Çalışmamızda sözcüğün türeyişi üzerinde duran araştırmacıların yaklaşımları zikredildikten sonra bunların eleştirileri yapılacaktır. Eski Türkçede kėber- ~ kėper- fiilini ölüm hâliyle ilgili olarak değişik metinlerde tanıklamak mümkünken kebe sözcüğüne hiç rastlanılmamasına dikkat çekilecektir. Türev (kėper-), defalarca tespit edilebilirken tabana (kėbe-) ancak XIV. yüzyıldan sonra rastlanılmasının çelişki olduğu ifade edilecektir. kėper- > geber- fiilini Eski Türkçede saymaca olarak nitelendirebileceğimiz kėpe ~ kėbe sözü yerine kėp “biçim, tarz” köküne götürebileceğimiz dile getirilecektir. kėp “biçim, tarz” kökü ile kėbermek türevi arasındaki ilişkide kėp+er- şeklinde bir genişlemenin söz konusu olduğu vurgulanacaktır. Anlam boyutunda ise “(bilinenin dışında) bir biçim almak” ile bedenin şişmesinin kastedildiği ifade edilecektir. kėp'in Eski Türkçede kapalı e (ė) ile uzun ünlülü oluşunun geberfiiline taban teşkil etmesini imkân sağladığı eldeki bulgularla desteklenecektir. Anlam geçişlerini göstermek üzere örnek bağlamlardan olabildiğince yararlanılacaktır.
Anahtar Kelime: ON THE ETYMON OF THE ‘GEBERMEK’ VERB
Öz: There are different opinions about formation of “geber-” verb that is described unloveble people and animals‟ death in Turkey Turkish. These opinions focuse on two points. First opinion is that geber- “to die” comes from kėbe / kebe ~ gebe “svvollen, puffy, pregnant”. Second opinion is that geber is kabar- verb's binary format. In this paper, after it will be mentioned opinions of researchers that research this word's etymology, it will be criticized them. It will be pointed it‟s possible to prove that in Old Turkish kėber- ~ kėper- is about death case in different texts, it is not encountered kebe. It will be refered to the contradiction that altough derivative (kėper-) can be determined recurrently, base (kėbe-) was seen only after XIV. century. It will be mentioned that kėper- > geber- can be come from kép “style, form” base not from kėpe ~ kėbe that can be described as a conventional in Old Turkish. It will be underlined there is opening like kėp+er- in relatonship with base of kėp “style, form” and derivative of kébermek. In the meaning dimension, it will be expressed that “(known outside) get a form” means that swelling of the body. It will be supported thatkėp is base of geber- because of there are closed vowel e (ė) and long wovel in kėp in Old Turkish by available evidence It will be utilized for showing meaning semantic changes by context examples as much as possible.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- AĞCA, F. (2006). Eski Uygur Türkçesiyle Yazılmış Eserlerin Ses ve Şekil Özelliklerine Göre Tarihlendirilmesi. YayımlanmamıĢ Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- AKSAN, D. (1999). Anlambilim, Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. Ankara: Engin Yayınevi.
- ARGUNŞAH, M. (2012). Harezm Dönemi Metinlerinde e/i Sorunu. Dil ve Edebiyat Yazıları, İstanbul: Kesit Yayınları, 41-55.
- ATALAY, B. (1992a). Divanü Lûgat-it Türk Tercümesi I. Ankara: TDK Yayınları.
- ATALAY, B. (1992b). Divanü Lûgat-it Türk Tercümesi III. Ankara: TDK Yayınları.
- CAFEROĞLU, A. (1931). Abû-Hayyân Kitâb al-İdrâk li lisân al-Atrâk. İstanbul: Evkaf Matbaası.
- CLAUSON, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Clarendon Press.
- ÇETİN, E. (2008). Türkçede Gebelere Ad Verme Yolları. Turkish Studies, 3/3, 195-196.
- DANKOFF, R. ve - KELLY, J. (1984). Mahmûd al –Kaşgarî: Compendium of the Turkic Dialects (Dîvân lugât at-Turk) II. Washington: Harvard Üniversitesi Basımevi.
- DANKOFF, R. ve KELLY, J. (1985). Mahmûd al –Kaşgarî: Compendium of the Turkic Dialects (Dîvân lugât at-Turk) III. Washington: Harvard Üniversitesi Basımevi.
- ERCİLASUN, A. B. ve AKKOYUNLU, Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti`t-Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: TDK Yayınları.
- ERDAL, M. (1991). Old Turkic Word Formation A Functional Approach to the Lexicon Vol.III. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
- EREN, H. (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Bizim Büro Basım Evi.
- GABAİN, A. V. (1959). Türkische Turfantexte X. Das Avadāna des Dämons Ātavaka.
- Bearbeitet von Tadeusz Kowalski + Aus dem Nachlass herausgegeben. Berlin: Akademie Verlag.
- GÜLENSOY, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
- KAYA, C. (1994). Uygurca Altun Yaruk, Giriş, Metin ve Dizin. Ankara: TDK Yayınları.
- KERESTEDJİAN, B. (1971). Matériaux pour un dictionnaire étymologique de la langue turque. Constantinopole 1891 / Londres 1912 / (Tıpkıbasım). Amsterdam: Philo Press.
- MÜLLER, F. W. (1922). Uigurica III. Uigurische Avadāna-Bruchstücke (I-VIII). Berlin: Verlag der Akademie der Wissenschaften.
- RÖHRBORN, K. (1991). Die Alttürkische Xuazang- Biographie VII.. Nach der Handschrift von Leningrad, Paris und Pekin sowie nach dem Transkript von Annemarie V. Gabain, herausgegeben, übersetzt und kommentiert. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
- SEVORTYAN, E. V. (1974). Etimologiçeskiy Slovar Tyurkskih Yazıkov I. Moskova: Akademiya Nauk.
- ŞEN, S. (2015). Divanü Lûgati t Türk‟te Halk Etimolojisi Örnekleri. VII. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildirileri, Elazığ: Fırat Üniversitesi Yayınları, 41-54.
- ŞİRİN-USER, H. (2009). Gebermek Fiili. Uçmağa Varmak Kitabı, Haz. Emine GürsoyNaskali-Gülden Sağol-Yüksekkaya, İstanbul Kitabevi, 67-75.
- TEKİN, T. (1995). Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler. Ankara: T.C. Kültür BakanlığıSimurg Yayınları.
- TEKİN, T. (2004). Notes on Old Turkic Word Formation. Makaleler II Tarihi Türk Yazı Dilleri, Haz. Emine Yılmaz-Nurettin Demir, Ankara: Öncü Kitap, 414-448.
- TİETZE, A. (2009). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı (İkinci Cilt). Wien:Verlag der Österreichischen Akademie der Wisssenschaften.
- TUGUİEVA, L. Y. (2008). Sutra obşçiny belego lotosa. Tyurkskaya versya. Faksimle rukopisi. Transkripsiya teksta. Perevod s rannesrednevekovogo tyurkskogo yazıka, predislovie, primeçaniya, ukazatel’ slov. Moskva: Pamyatniki pis‟mennosti vostoka, 127.
- TÜRKMEN, S. (2006). Gebermek Kelimesinin Kökeni Üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 2004 / II, 131-134.
- VÁMBÉRY, H. (1878). Etymologisches Wörterbuch der turko-tatarischen Sprachen. Leipzig: F.A. Brockhaus.
- YILMAZ, E. (2007). Ana Türkçede Kapalı e Ünlüsü. Turkology In Turkey -Selected Papers-, Haz. László Kárloy. Szeged: Studia Urola-Altaica 47. 521-539.
- ZİEME, P. ve Kara, G. (1978). Ein uigurisches totenbuch. Naropas Lehre in uigurischer Übersetzung von vier tibetischen nach der Sammelhandschrift aus Dunhuang British Museum Or. 8212 (109). Budapest: Bibliotheca Orientalis Hungarica: 22.
| APA | ŞEN S (2018). GEBERMEK FİİLİNİN KÖKENİ ÜZERİNE. , 126 - 135. |
| Chicago | ŞEN Serkan GEBERMEK FİİLİNİN KÖKENİ ÜZERİNE. (2018): 126 - 135. |
| MLA | ŞEN Serkan GEBERMEK FİİLİNİN KÖKENİ ÜZERİNE. , 2018, ss.126 - 135. |
| AMA | ŞEN S GEBERMEK FİİLİNİN KÖKENİ ÜZERİNE. . 2018; 126 - 135. |
| Vancouver | ŞEN S GEBERMEK FİİLİNİN KÖKENİ ÜZERİNE. . 2018; 126 - 135. |
| IEEE | ŞEN S "GEBERMEK FİİLİNİN KÖKENİ ÜZERİNE." , ss.126 - 135, 2018. |
| ISNAD | ŞEN, Serkan. "GEBERMEK FİİLİNİN KÖKENİ ÜZERİNE". (2018), 126-135. |
| APA | ŞEN S (2018). GEBERMEK FİİLİNİN KÖKENİ ÜZERİNE. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 7(1), 126 - 135. |
| Chicago | ŞEN Serkan GEBERMEK FİİLİNİN KÖKENİ ÜZERİNE. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi 7, no.1 (2018): 126 - 135. |
| MLA | ŞEN Serkan GEBERMEK FİİLİNİN KÖKENİ ÜZERİNE. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, vol.7, no.1, 2018, ss.126 - 135. |
| AMA | ŞEN S GEBERMEK FİİLİNİN KÖKENİ ÜZERİNE. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi. 2018; 7(1): 126 - 135. |
| Vancouver | ŞEN S GEBERMEK FİİLİNİN KÖKENİ ÜZERİNE. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi. 2018; 7(1): 126 - 135. |
| IEEE | ŞEN S "GEBERMEK FİİLİNİN KÖKENİ ÜZERİNE." Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 7, ss.126 - 135, 2018. |
| ISNAD | ŞEN, Serkan. "GEBERMEK FİİLİNİN KÖKENİ ÜZERİNE". Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi 7/1 (2018), 126-135. |
