MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE “MANDA VE HİMAYE” TARTIŞMALARI VE MANDACILIK YAKLAŞIMLARI

ARSLAN, Lütfi

MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE “MANDA VE HİMAYE” TARTIŞMALARI VE MANDACILIK YAKLAŞIMLARI

Lütfi ARSLAN (Ankara Üniversitesi, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara, Türkiye)

ATATÜRK YOLU DERGİSİ

48 1

Yıl: 2019 Cilt: 0 Sayı: 64 Sayfa Aralığı: 1 - 38 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 13-10-2020

MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE “MANDA VE HİMAYE” TARTIŞMALARI VE MANDACILIK YAKLAŞIMLARI

Öz:

Yirminci yüzyıl başlarında özellikle I. Dünya Savaşı sonrasında siyasi ve hukuki birterim olarak ‘Manda ve Himaye Sistemi’ devletlerarası siyasette bir model olarakyerini almıştır. Osmanlı Devleti’nde dönemin yetki sahibi devlet ve siyaset adamları,üst düzey komutanlar, saray ileri gelenleri, aydınlar ve Anadolu’da Milli Mücadeledeön plana çıkmış asker-siyasetçi paşalar arasında bir devletin koruması altınagirilmesi tartışılmıştır. ‘Manda ve Himaye’ anlayışlarını tümden reddetmeyipmesafeli duran ve hatta tam bağımsızlık istemeyen çevreler olduğu gibi tambağımsızlıktan yana olanlar da vardır. Erzurum ve Sivas Kongrelerinde ‘Manda veHimaye Sistemi’ en çok tartışılan meselelerden biri olmuştur. Mustafa Kemal Paşa,Manda bir yana, en küçük bir bağımlılık ilişkisini bile onaylamadığını belirterek,“Türk ulusu ya kendi kendini kurtaracak ya da yok olacaktır” demiştir. ‘Nutuk’ adlıeserinde kendisini mandacılıkla suçlayan paşaları eleştirmiş, 1927’den sonra dabazıları ile hesaplaşma yoluna bile gitmiştir. Çağdaş araştırmalara bakıldığında iseManda ve Himaye tartışmalarına hala objektif bakılamadığı, taraflı ve bilimselliktenuzak ifadeler kullanıldığı dikkat çekmektedir. Milli Mücadele Döneminde genelolarak Amerikan mandacılığına daha fazla eğilim olmakla birlikte Bolşevik Rusya’yayaklaşanlar ile İngiltere, Fransa ve İtalya gibi devletlerin himayesinde kurtuluşçareleri arayanlar da olmuştur. Ancak bu devletlerin siyasi, ekonomik, askeridurumları ve Milli Mücadelenin başarıya ulaşması ‘Manda ve Himaye Sisteminin’tesisini engellemiştir.

Anahtar Kelime:

MANDATE AND PATRONAGE SYSTEM AND MANDATORY APPROACHES IN NATİONAL MOVEMENT

Öz:

After World War I, Mandate and Patronage System took its place both as legal, political term and a model of interstate politics. During this period, mandate and patronage system paved the way for heated debates among state and the politicians, senior commanders, court elders, intellectuals, millitary-politician pashas who had come in war of independence as prominent figures. There were advocates including not entirely refusing Mandate and Patnonage system, being in favor of full independence and those who are totally rejected the system. The 'Mandate and Patronage System' became one of the most discussed topics in Erzurum and Sivas Congresses. Mustafa Kemal Pasha said "The Turkish nation will either save itself or disappear by indicating that even smaller dependency relationship can not be approved. In his work named as 'Nutuk', he criticized the pashas who accused him of mandarinism, and after 1927 he called some of them to account. While looking into contemporary researches, It has been noticed that the discussions of Mandate and Patronage system have not been dealed wit objective view but biased and unscientific terms. Thoroughout the Independence War, with more tendency to mandate of America there were also advocates those remained close to Bolshevik Rusia and some others seeked remedy under the protection of England, France or Italy too. However, the political, economic, conjunctural conditions of these states and the success of the Independence War prevented the establishment of the 'Mandate and Protest System' at all.

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

TBMM Zabıt Cerideleri, 1. Dönem 1. Cilt 2. Birleşim.
Akgün, Seçil, General Harbord’un Anadolu Gezisi ve Ermeni Meselesine Dair Raporu, İşbankası Yay. 1981
Akşin, Sina, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele: Mutlakiyete Dönüş 1918- 1919, Son Meşrutiyet 1919-1920 İç Savaş ve Sevr’de Ölüm, İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2010.
Akyol, Taha, Ama Hangi Atatürk, Doğan Kitap Yayınları, İstanbul, 2008.
Akyol, Taha, Atatürk’ün İhtilal Hukuku, Doğan Yayıncılık, İstanbul, 2012.
Atatürk, Gazi Mustafa Kemal, Nutuk-Söylev, C. 1, 3. B., TTK Basımevi, Ankara, 1989.
Atay, Falih Rıfkı, Çankaya, Sena Mat., İstanbul, 1980. Bilgen, Deniz, ABD’li Gözüyle Sivas Kongresi: Amerikan Mandası ve Gazeteci Louis Edgar Browne ‘un Faaliyetleri, Kaynak Yay., İstanbul, 2004.
Cebesoy, Ali Fuat, Bilinmeyen Hatıralar, Yay. Haz. Osman Selim Kocahanoğlu, Temel Yay. İstanbul, 2005.
Eroğlu, Nazmi, Ayıcı Arif: Atatürk’ün Okul ve Silah Arkadaşı Miralay Mehmed Arif Bey, Hayatı Konuşmaları ve Eseri, Yeditepe yay. İstanbul, 2014
İnönü, İsmet, Hatıralar, I. Kitap, Yay. Haz. Salahattin Selek, Bilgi Yayınları, Ankara 1985.
Kansu, Mazhar Müfit, Erzurum'dan Ölümüne Kadar Atatürk'le Beraber, C., I, Ankara, 1966.
Karabekir, Kazım, İstiklal Harbimiz, C-1, Yay. Haz. Faruk Özerengin, Emre Yay. İstanbul, 1995.
Karabekir, Kazım, İstiklal Harbimizin Esasları, Yay. Haz. Faruk Özerergin, Emre Yay., İstanbul, 1995.
Karabekir, Kazım,Paşaların Hesaplaşması: İstiklal Harbine Neden Girdik, Nasıl Girdik, Nasıl İdare Ettik”, Yay. Haz. Faruk Özerengin, Emre Yay. İstanbul, 1992.
Kasalak, Kadir, Milli Mücadelede Manda ve Himaye Meselesi”, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1993.
Kaya, Halit, Refet Bele: Askeri ve Siyasi Hayatı (1881-1963), Bengi Yayınları, Ankara, 2010.
Kırzıoğlu, Fahrettin, Bütünüyle Erzurum Kongresi C. I, TTK, Ankara 1993.
Miralay Mehmet Arif Bey, Anadolu İnkılabı: Milli Mücadele Anıları (1919-1923), Yay. Haz. Mehmet Demirbaş, İkdam Matbaası, İstanbul 1340 Okyar, Fethi, Üç Devirde Bir Adam, Yay. Haz. Cemal Kutay, Tercüman Yay. İstanbul, 1980.
Okyar, Osman, Seyitdanlıoğlu, Mehmet, Atatürk, Okyar ve Çok Partili Türkiye: Fethi Okyar’ın Anıları”, İş Bankası Kültür Yay., Ankara, 2014.
Oran, Baskın, Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, İletişim Yayınları, C. I (1919-1980), 2004.
Orbay, Rauf, Cehennem Değirmeni: Siyasi Hatıralarım, 1. Baskı, Truva Yayınları, İstanbul, 2004.
Önal, Sami, Hüsrev Gerede’nin Anıları, Literatür Yayınları, İstanbul, 2002.
Perinçek, Mehmet, Atatürk’ün Sovyetlerle Görüşmeleri:Sovyet Arşiv Belgeleriyle, Kaynak Yay., İstanbul, 2008.
Sander, Oral, Anka’nın Yükselişi ve Düşüşü: Osmanlı Diplomasi Tarihi Üzerine Bir Deneme, Ankara Üniversitesi Yay. Ankara, 1987.
Sander, Oral Sander, Siyasi Tarih, C.I, Ankara. 1989
Selek, Sabahattin, Anadolu İhtilali, C.II, İstanbul. 1987
Sonyel, Salahi, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, TTK, Ankara, 2014.
Tevetoğlu, Fethi, Milli Mücadele Yıllarındaki Kuruluşlar, TTK, Ankara, 1991.
Toparlı, Recep, Sivas Kongresi’nin Tutanakları, Sivas Valiliği Kültür Müdürlüğü Yayınları, Sivas, 2010.
Yerasimos, Stefanos, Kurtuluş Savaşında Türk-Sovyet İlişkileri 1917-1923, Boyut Yay. İstanbul, 2000.
Zenkovsky, Serge A., Rusya’da Türkçülük ve İslam, Günce Yayıncılık, Ankara, 2000.
Zürcher, Erik Jan, Savaş, Devrim ve Uluslaşma: Türkiye Tarihinde Geçiş Dönemi (1908-1928), Çev. Ergun Aydınoğlu, İstanbul, 2009.
Zürcher, Erik Jan, Savaş,“Nutuk ve Diğerleri”, 70. Yılında Atatürk’ün Büyük Nutku Sempozyumu (20-21 Ekim 1997/ODTÜ Tarih Bölümü/Ankara), Ankara, 1997.
Zürcher, Erik Jan, Savaş,“Nutuk’u Okumak” Resmi Tarih Araştırmaları Dergisi, Sayı 5, Ankara, 2010.
Zürcher, Erik Jan, Savaş, “Türk İstiklal Harbi’nde Kuva-yi Milliye, Düzenli Ordu ve Cepheler”, Genelkurmay Personel Başkanlığı Askeri Tarih ve Stratejik Etüt (ATESE) Dairesi Başkanlığı Yay. Genelkurmay Basımevi, Ankara, 2014.
Zürcher, Erik Jan, Savaş, Amerikan Kaynaklarından Kurtuluş Savaşı Başında Ermenilerle İlgili Gelişmeler, Ermeni araştırmaları Dergisi, S. 50. 2015, S.1-74
Akar, İsmail, “Büyük Nutuk’un Kapsamı, Niteliği, Amacı”, Atatürk’ün Büyük Söylevi’nin 50. Yılı Semineri Bildiriler ve Tartışmalar, TTK, Ankara, 1980.
Akgün, Seçil, Amerikalı Misyonerlerin Ermeni Meselesinde Rolü, Türk Kültürü Dergisi, C. XXVII, 1992. S.1-12
Armağan, Mustafa, “Atatürk’ün unutmak İstediği Mektup” Yeni Asya, 15.01.2007.
Aysal, Necdet, “Savaş Dönemi ve Cepheler (Askeri ve Siyasi Gelişmeler)”, Başlangıcından Günümüze Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Ed. Temuçin Ertan, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2011, s. 128-129.
Aytepe, Oğuz, “Milli Mücadelede Manda Sorunu ve Mustafa Kemal’in Yaklaşımı” ,Atatürk Yolu Dergisi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınları, Sayı 24, Ankara, 1999-2003.
Boztaş, Asena, Wilson İlkelerinin Türk Dış Politikasına Yansımaları: Realist ve Pragmatist Bir Perspektif, Akademik Bakış Dergisi, C. 7 sayı 14, 2014 s. 1-14
Çalışlar, Oral, “Fethi Okyar’ın Büyükada’daki evinde...”, Radikal, 17.06.2008.
Ertan, Temuçin Faik, “Gaye-i Milliye Gazetesinin Tıpkıbasımı Üzerine Bir Değerlendirme”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S 44, Güz 2009,s. 771-781
Kardaş, Ayşe, “Halide Edip Adıvar: Sürgün ve Mücadeleyle Geçen Bir Ömür”, Lacivert Dergisi Sayı 6, İstanbul, 2015.
Kasalak, Kadir, “Erzurum Kongresinin Yapıldığı Günde Manda ve Himaye Konusunda Yazışmalar ve basında Tartışmalar”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.8. Mart, 1992, Sayı 23
Kaynar, Mete Kaan, “Mondros’tan Nutuk’a: 30 Ekim 1918-15 Ekim 1927”, Resmi Tarih Araştırmaları Dergisi, Sayı 5, Ankara, 2010.
Koçak, Cemil, “Atatürk Nutuk’ta Kızdığı Paşalarla Sonradan Barıştı”, Star, 31.12.2011 Tarihli Makale Yazısı.
Kurt, Yılmaz, “Tek Adama Doğru: 1927 Kongresi ve Büyük Nutuk”, Sonsöz, 10 Nisan 2017 Tarihli Makale.
Uzun, Hakan; “Atatürk’ün Nutkunun İçerik Analizi”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi (CDAT), Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yıl 1-2, Ankara, 2005.
Ünlü, Aslıhan,“Değişen Tarih ve Metin Anlayışı İçinde Biyografik Dram II, Tarihten Otobiyografiye, Otobiyografiden Drama Halide Edip Örneği”, Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, Sayı 6, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir, 2011.
Askeri Tarih Belgeleri Dergisi, S. 82, Ekim 1982, s. 49 (Belge No: 1786).
Bilgen, Deniz “Sivas Kongresine Katılan Amerikalı Gazeteci: Louis Edgar Browne”, Erzurum Üniversitesi, Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum, 1996.
Gürgün, Ramazan, “Cumhuriyetimizin İlk Altı Başbakanının Kısa Haltercemeleri: Gazi M. Kemal Paşa, M. Fevzi Çakmak, H. Rauf Orbay, A. Fethi Bey (Okyar), Mustafa İsmet Bey (İnönü), Mahmut Celal Bey (Bayar)”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1987.
Kıldan, Bayram, “ Ali Fethi Okyar: Hayatı, Şahsiyeti, Faaliyetleri”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1986.
Türkçe Sözlük, C. II, Türk Dil Kurumu, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, TDK. Yayınları, Ankara, 1988.
TAVUKÇU, Sinan, “Sivas Kongresi Kararları’nda ‘Manda ve Himaye Kabul Edilemez!’ Cümlesi Yoktur”, Stratejik Düşünce Enstitüsü, 01.05.2012 tarihli Makale, http://www.sde.org.tr/tr/authordetail/sivas-kongresi-kararlarindamanda-ve-himaye-kabul-edilemez-cumlesi-yoktur/1091.

APA	ARSLAN L (2019). MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE “MANDA VE HİMAYE” TARTIŞMALARI VE MANDACILIK YAKLAŞIMLARI. , 1 - 38.
Chicago	ARSLAN Lütfi MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE “MANDA VE HİMAYE” TARTIŞMALARI VE MANDACILIK YAKLAŞIMLARI. (2019): 1 - 38.
MLA	ARSLAN Lütfi MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE “MANDA VE HİMAYE” TARTIŞMALARI VE MANDACILIK YAKLAŞIMLARI. , 2019, ss.1 - 38.
AMA	ARSLAN L MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE “MANDA VE HİMAYE” TARTIŞMALARI VE MANDACILIK YAKLAŞIMLARI. . 2019; 1 - 38.
Vancouver	ARSLAN L MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE “MANDA VE HİMAYE” TARTIŞMALARI VE MANDACILIK YAKLAŞIMLARI. . 2019; 1 - 38.
IEEE	ARSLAN L "MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE “MANDA VE HİMAYE” TARTIŞMALARI VE MANDACILIK YAKLAŞIMLARI." , ss.1 - 38, 2019.
ISNAD	ARSLAN, Lütfi. "MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE “MANDA VE HİMAYE” TARTIŞMALARI VE MANDACILIK YAKLAŞIMLARI". (2019), 1-38.

APA	ARSLAN L (2019). MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE “MANDA VE HİMAYE” TARTIŞMALARI VE MANDACILIK YAKLAŞIMLARI. ATATÜRK YOLU DERGİSİ, 0(64), 1 - 38.
Chicago	ARSLAN Lütfi MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE “MANDA VE HİMAYE” TARTIŞMALARI VE MANDACILIK YAKLAŞIMLARI. ATATÜRK YOLU DERGİSİ 0, no.64 (2019): 1 - 38.
MLA	ARSLAN Lütfi MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE “MANDA VE HİMAYE” TARTIŞMALARI VE MANDACILIK YAKLAŞIMLARI. ATATÜRK YOLU DERGİSİ, vol.0, no.64, 2019, ss.1 - 38.
AMA	ARSLAN L MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE “MANDA VE HİMAYE” TARTIŞMALARI VE MANDACILIK YAKLAŞIMLARI. ATATÜRK YOLU DERGİSİ. 2019; 0(64): 1 - 38.
Vancouver	ARSLAN L MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE “MANDA VE HİMAYE” TARTIŞMALARI VE MANDACILIK YAKLAŞIMLARI. ATATÜRK YOLU DERGİSİ. 2019; 0(64): 1 - 38.
IEEE	ARSLAN L "MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE “MANDA VE HİMAYE” TARTIŞMALARI VE MANDACILIK YAKLAŞIMLARI." ATATÜRK YOLU DERGİSİ, 0, ss.1 - 38, 2019.
ISNAD	ARSLAN, Lütfi. "MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİNDE “MANDA VE HİMAYE” TARTIŞMALARI VE MANDACILIK YAKLAŞIMLARI". ATATÜRK YOLU DERGİSİ 64 (2019), 1-38.