EBEVEYN-İ RESÛL MESELESİNE ÖZGÜN YAKLAŞIMLAR: İbrahim el-Halebî’ye (ö. 956/1549) Nispet Edilen Bir Risalenin Neşri ve Analizi

GÖMBEYAZ, Kadir

EBEVEYN-İ RESÛL MESELESİNE ÖZGÜN YAKLAŞIMLAR: İbrahim el-Halebî’ye (ö. 956/1549) Nispet Edilen Bir Risalenin Neşri ve Analizi

Kadir GÖMBEYAZ (Kocaeli Üniversitesi, Kocaeli, Türkiye)

Bilimname

7 0

Yıl: 2019 Cilt: 0 Sayı: 38 Sayfa Aralığı: 57 - 81 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 09-11-2020

EBEVEYN-İ RESÛL MESELESİNE ÖZGÜN YAKLAŞIMLAR: İbrahim el-Halebî’ye (ö. 956/1549) Nispet Edilen Bir Risalenin Neşri ve Analizi

Öz:

Hz. Peygamber’in anne ve babasının (ebeveyn-i Resûl) iman bakımındandünyadaki durumları ile ahirette Cennet’e gidip gitmeyecekleri meselesi İslamdüşünce tarihi boyunca Müslüman âlimler tarafından çeşitli bağlamlardatartışılmış ve konu hakkında farklı görüşler ortaya çıkmıştır. Mesele üzerineözellikle Osmanlı döneminde müstakil risaleler kaleme alan birçok âlimbulunmaktadır. Bunlardan biri de gerek yazdığı eserlerle gerekse de görüşleriyleOsmanlı dinî düşüncesinde önemli izler bırakan İbrahim el-Halebî’dir (ö.956/1549). Halebî’nin yazma eser kütüphanelerinde nüshaları bulunan ve Risâlefi hakkı ebeveyi’r-Resûl adıyla neşredilen bir ebeveyn-i Resûl risalesibulunmaktadır. Ancak bu çalışmanın konu edindiği ve neşrini gerçekleştirdiğirisale henüz tek nüshasını tespit edebildiğimiz ve metnin baş kısmında “el-Fakîrİbrahim el-Halebî der ki” ibaresiyle Halebî’ye ait olabileceğini düşündüğümüzaynı konuya (ebeveyn-i Resûl) dair bir başka eserdir. Osmanlı dinî düşüncesiaçısından önemli bir şahsiyete nispet edilmesi ve henüz tek nüshasının tespitedilebilmiş olması bir yana risalede ebeveyn-i Resûl konusuna dair özgünyaklaşım ve görüşler ortaya konulması eserin neşrini ve muhteva analizini içerenbu makalenin yazılış gerekçesidir.İbrahim el-Halebî’ye nispet edilen bu risaleyi özgün kılan hususların başında,meseleyi fer’î/amelî değil, usulî/itikadî bir konu olarak gören müellifin, ulematarafından ebeveyn-i Resûl konusunda serdedilen görüşleri, “fetret ehlinindurumu” zemininde verilen cevaplar bağlamında gruplandırması gelmektedir.Buna göre fetret ehlinin iman etmekle mükellef olup iman etmedikleri takdirdeazap göreceğini söyleyenler, iman ile mükellef olmadığını söyleyenler ve bukonuda susanlar olmak üzere üç ana grup bulunmaktadır. Fetret ehlini iman ilemükellef görenler ise ebeveyn-i Resûl konusunda dört farklı görüşe sahipolmuşlardır. Böylece toplamda altı farklı görüş ortaya çıkmıştır

Anahtar Kelime:

DISTINCTIVE REMARKS ON THE PROPHET’S PARENTS: Edition and Analysis of an Epistle Attributed to Ibrāhīm al-Ḥalabī (d. 956/1549)

Öz:

The religious position of the Prophet’s parents (abawayn al-Rasūl), who had died before the Prophet assigned as prophet, in this world in terms of Islamic belief and whether they both will be from the saved people (ahl al-najāt) hereafter or not, has been discussed by Muslim scholars in various contexts throughout the history of Islamic thought and different opinions have been suggested regarding it. There are many scholars who wrote independent epistles during the Ottoman period. One of them is Ibrāhīm al-Ḥalabī (d. 956/1549) who leave a significant trace on Ottoman religious thought with both his works and ideas. Al-Ḥalabī has an epistle on the issue, whose manuscripts exist in various manuscript libraries and was printed under the title of Risāla fī abawayn al-Nabī. However, the epistle which the present study edited and analyzed is another work on the same issue, which enables us to think it could be attributed to al-Ḥalabī because of the expression “al-Faqīr Ibrāhīm al-Ḥalabī says …” in the beginning of the text, and has only one extant manuscript as far as we find. Not only the fact that it is written by an important figure in Ottoman religious thought and has only one extant manuscript according to our findings, but also it suggests distinctive approaches and ideas about the religious position of the Prophet’s parents is the reason why the present study including the edition and analyze of the epistle is studied.

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Derleme Erişim Türü: Erişime Açık

AKÇAY, Mustafa. “Hz. Peygamber’in Anne-Babasının (Ebeveyn-i Resûl) Dinî Konumuna Dair Ebû Hanîfe’ye Atfedilen Görüş Etrafındaki Tartışmalar”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19 (2009): 1-27.
AKÇAY, Mustafa. Hz. Peygamber’in Anne ve Babasının Dinî Konumu. Ankara: Araştırma Yayınları, 2012.
ARIKAN, Âdem. “On the Probability of the Creation of the Ibn Taymiyya School of Ottoman Thought via Birgiwī Meḥmed Efendī -A Critical Approach-”. Ilahiyat Studies: A Journal on Islamic and Religious Studies 6/2 (2015): 147-180, doi:10.12730/13091719.2015.62.130
ARIKAN, Âdem. “Osmanlı’da İbn Teymiyyeciliği Birgivî Üzerinden İhdas Etmenin İmkânı -Eleştirel Bir Yaklaşım”. Osmanlı’da İlm-i Kelâm: Âlimler, Eserler, Meseleler. ed. Osman Demir, Veysel Kaya, Kadir Gömbeyaz & Ulvi Murat Kılavuz. İstanbul: İSAR Yayınları, 2016, 471- 521.
ÇELEBİ, İlyas. “Risaleleri ve İtikadî Görüşleri ile İmam-ı Azam Ebû Hanîfe”. İslâmî Araştırmalar 15/1-2 [Ebû Hanîfe Özel Sayısı] (2002): 63-73.
DEMİR, Abdullah. “İmam Birgivî Selefî mi Yoksa Mâtüridî mi?”, Balıkesirli Bir İslam Âlimi İmam Birgivî, ed. Mehmet Bayyiğit v.dğr., 2: 286-315. (Balıkesir: Balıkesir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2019).
DEMİR, Abdullah. “Different Interpretations of Abū Ḥanīfa: the Ḥanafī Jurists and the Ḥanafī Theologians”. Ulum 1/2 (2018): 259-279.
DEMİR, Abdullah. “Farklı Ebû Hanîfe Tasavvurları: Fakih ve Mütekellim Hanefîler Örneği”. IV. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Velî Sempozyumu – Hanefîlik-Mâturîdîlik- 05-07 Mayıs 2017. Ed. Cengiz Çuhadar, Mustafa Aykaç & Yusuf Koçak. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi Yayınları, 2017, I: 643-658.
DEMİR, Abdullah. “Osmanlı Âlimlerinin Ebû Hanîfe’nin Akâid Risâlelerini Konu Edinen Eserleri”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 14/28 (2016): 169-226.
EBÛ HANÎFE, Nu‘mân b. Sâbit. el-Fıkhu’l-ekber. haz. ve çev. Mustafa Öz. İmamı Azam’ın Beş Eseri. 70-77. İstanbul: Marmara Ü. İlahiyat F. Vakfı Yayınları, 1992.
EBÛ HANÎFE, Nu‘mân b. Sâbit. el-Fıkhu’l-ekber. nşr. Muhammed Zâhid elKevserî. el-Akîde ve’l-ilmü’l-kelâm min a‘mâli’l-imâm Muhammed Zâhid el-Kevserî. 619-624. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
GÖLCÜK, Şerafeddin & Bebek, Âdil. “el-Fıkhü’l-ekber”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12: 544-545. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
GÖMBEYAZ, Kadir. “Vânî Mehmed Efendi’nin Hz. İbrahim’in Babası ve Ebeveyn-i Resûl Hakkındaki Görüşleri”. Ulusal Vânî Mehmed Efendi Sempozyumu, 07-08 Kasım 2009, Kestel-Bursa -Bildiriler-. ed. Mehmet Yalar & Celil Kiraz. Bursa: Emin Yayınları, 2011: 211-224.
el-HALEBÎ, İbrahim b. Muhammed. Risâle fî hakkı ebeveyi’r-Resûl. thk. Ebu’lBerâ Ali Rızâ b. Abdullâh b. Ali Rızâ el-Medenî. Kahire: Dâru’l-Meâric, 2008.
el-HALEBÎ, İbrahim b. Muhammed [?]. Risâle fî şerefi’l-Kuraşi Nebiyyinâ. Yazma Bağışlar, 2061/2: 73a-75a. Süleymaniye Kütüphanesi.
HAS, Şükrü Selim. “Halebî, İbrâhîm b. Muhammed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15: 231-232. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
el-İSFAHÂNÎ, Ebû Nu‘aym. Hılyetü’l-evliyâ ve tabakâtü’l-asfiyâ. I-X. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.
KALAYCI, Mehmet. “18. Yüzyıl Osmanlı Dinî Düşüncesinde Mâturîdîlik Vurgusu: Hanefîlikten Mâturîdîliğe Giden Sürece Dair Bir Tahlil”. Sahnı Semân’dan Dârülfünûn’a: Osmanlı’da İlim ve Fikir Dünyası (Âlimler, Müesseseler ve Fikrî Eserler) – XVIII. Yüzyıl. ed. Ahmet Hamdi Furat, Nilüfer Kalkan Yorulmaz & Osman Sacid Arı. II: 47-95. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, 2018.
KALAYCI, Mehmet. “Kadızâdeliler-Halvetîler Geriliminin Odağında Bir İsim: Sünbül Sinân el-Amâsî ve er-Risâletü’t-Tahkîkiyye Adlı Eseri”. Uluslararası Amasya Âlimleri Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 21- 23 Nisan 2017. I: 601-611. Amasya 2017.
KALAYCI, Mehmet. Osmanlı Sünnîliği: Tarihsel-Sosyolojik Bir Tahlil Denemesi. Ankara: Otorite Yayınları, 2015.
KALAYCI, Mehmet. Osmanlı Sünniliğinin Beslenme Kaynakları: Hadisçi Hanefilik ve Osmanlı’ya İntikali”. XVII. Türk Tarih Kongresi, Ankara: 15- 17 Eylül 2014: Kongreye Sunulan Bildirler: IV. Cilt III. Kısım: Osmanlı Tarihi, 2018. cilt: IV - III. Kısım, s. 1111-1134. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2018.
el-KÂRÎ, Ali b. Sultan Muhammed. Edilletü mu‘tekadi Ebî Hanîfeti’l-a‘zam fî ebeveyi’r-Resûl aleyhi’s-salâtu ve’s-selâm. thk. Meşhûr b. Hasen b. Selmân. Medine: Mektebetü’l-Gurabâi’l-Eseriyye, 1413/1993.
KÂTİP ÇELEBİ. Mîzânü’l-hak fî ihtiyâri’l-ehakk: İslâm’da Tenkid ve Tartışma Usûlü. açıklamalarla sadeleştiren: Süleyman Uludağ & Mustafa Kara. 2. bs., İstanbul: Marifet Yayınları, 1990.
es-SÜYÛTÎ, Ebu’l-Fazl Celâleddîn Abdurrahman b. Ebû Bekr. Resâilü’limâmi’l-hâfız Celâliddîn es-Süyûtî fi necâti vâlideyi’n-nebî. nşr. Hüseyin Muhammed Ali Şükrî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
WENSINCK, A. J. The Muslim Creed: Its Genesis and Historical Development. Cambridge: Cambridge University Press, 1932.

APA	GÖMBEYAZ K (2019). EBEVEYN-İ RESÛL MESELESİNE ÖZGÜN YAKLAŞIMLAR: İbrahim el-Halebî’ye (ö. 956/1549) Nispet Edilen Bir Risalenin Neşri ve Analizi. , 57 - 81.
Chicago	GÖMBEYAZ Kadir EBEVEYN-İ RESÛL MESELESİNE ÖZGÜN YAKLAŞIMLAR: İbrahim el-Halebî’ye (ö. 956/1549) Nispet Edilen Bir Risalenin Neşri ve Analizi. (2019): 57 - 81.
MLA	GÖMBEYAZ Kadir EBEVEYN-İ RESÛL MESELESİNE ÖZGÜN YAKLAŞIMLAR: İbrahim el-Halebî’ye (ö. 956/1549) Nispet Edilen Bir Risalenin Neşri ve Analizi. , 2019, ss.57 - 81.
AMA	GÖMBEYAZ K EBEVEYN-İ RESÛL MESELESİNE ÖZGÜN YAKLAŞIMLAR: İbrahim el-Halebî’ye (ö. 956/1549) Nispet Edilen Bir Risalenin Neşri ve Analizi. . 2019; 57 - 81.
Vancouver	GÖMBEYAZ K EBEVEYN-İ RESÛL MESELESİNE ÖZGÜN YAKLAŞIMLAR: İbrahim el-Halebî’ye (ö. 956/1549) Nispet Edilen Bir Risalenin Neşri ve Analizi. . 2019; 57 - 81.
IEEE	GÖMBEYAZ K "EBEVEYN-İ RESÛL MESELESİNE ÖZGÜN YAKLAŞIMLAR: İbrahim el-Halebî’ye (ö. 956/1549) Nispet Edilen Bir Risalenin Neşri ve Analizi." , ss.57 - 81, 2019.
ISNAD	GÖMBEYAZ, Kadir. "EBEVEYN-İ RESÛL MESELESİNE ÖZGÜN YAKLAŞIMLAR: İbrahim el-Halebî’ye (ö. 956/1549) Nispet Edilen Bir Risalenin Neşri ve Analizi". (2019), 57-81.

APA	GÖMBEYAZ K (2019). EBEVEYN-İ RESÛL MESELESİNE ÖZGÜN YAKLAŞIMLAR: İbrahim el-Halebî’ye (ö. 956/1549) Nispet Edilen Bir Risalenin Neşri ve Analizi. Bilimname, 0(38), 57 - 81.
Chicago	GÖMBEYAZ Kadir EBEVEYN-İ RESÛL MESELESİNE ÖZGÜN YAKLAŞIMLAR: İbrahim el-Halebî’ye (ö. 956/1549) Nispet Edilen Bir Risalenin Neşri ve Analizi. Bilimname 0, no.38 (2019): 57 - 81.
MLA	GÖMBEYAZ Kadir EBEVEYN-İ RESÛL MESELESİNE ÖZGÜN YAKLAŞIMLAR: İbrahim el-Halebî’ye (ö. 956/1549) Nispet Edilen Bir Risalenin Neşri ve Analizi. Bilimname, vol.0, no.38, 2019, ss.57 - 81.
AMA	GÖMBEYAZ K EBEVEYN-İ RESÛL MESELESİNE ÖZGÜN YAKLAŞIMLAR: İbrahim el-Halebî’ye (ö. 956/1549) Nispet Edilen Bir Risalenin Neşri ve Analizi. Bilimname. 2019; 0(38): 57 - 81.
Vancouver	GÖMBEYAZ K EBEVEYN-İ RESÛL MESELESİNE ÖZGÜN YAKLAŞIMLAR: İbrahim el-Halebî’ye (ö. 956/1549) Nispet Edilen Bir Risalenin Neşri ve Analizi. Bilimname. 2019; 0(38): 57 - 81.
IEEE	GÖMBEYAZ K "EBEVEYN-İ RESÛL MESELESİNE ÖZGÜN YAKLAŞIMLAR: İbrahim el-Halebî’ye (ö. 956/1549) Nispet Edilen Bir Risalenin Neşri ve Analizi." Bilimname, 0, ss.57 - 81, 2019.
ISNAD	GÖMBEYAZ, Kadir. "EBEVEYN-İ RESÛL MESELESİNE ÖZGÜN YAKLAŞIMLAR: İbrahim el-Halebî’ye (ö. 956/1549) Nispet Edilen Bir Risalenin Neşri ve Analizi". Bilimname 38 (2019), 57-81.