Yıl: 2019 Cilt: 8 Sayı: Özel Sayı Sayfa Aralığı: 115 - 126 Metin Dili: Türkçe DOI: http://dx.doi.org/10.29278/azd.591588 İndeks Tarihi: 22-11-2020

Türkiye’nin fındık üretiminde önde gelen illerin 2019-2025 yılları arasındaki fındık üretimlerinin ARIMA modeliyle tahmin edilmesi

Öz:
Son yıllarda fındık üretimi 16 ilde sınırlandırılmışolmakla birlikte birinci ve ikinci sınıf ile eğimi%6’nın altında olan arazilerde yeni fındık bahçelerioluşturulması kanunen yasaklanmıştır. Bu özellikleriiçinde barındıran illerde fındık üretimininyaygınlaştırılması arzulanmaktadır. Bu çalışmanınamacı Türkiye fındık üretiminde önde gelen 10 ilingelecek 7 yıl için üretimlerinde meydana gelecekdeğişimleri tahmin etmektir. Çalışmada TÜİK 1991-2018 verileri dikkate alınarak, geleceğe yöneliktahminlerin elde edilmesinde ARIMA modellerikullanılmıştır. AIC, BIC, SSE, MSE ve MAPE gibikriterler dikkate alınarak en uygun ARIMA modelibelirlenmiştir. Türkiye’de son 28 yılın ortalamasınagöre en fazla fındık üretimi yapan iller %27.82 ileOrdu, %16.28 ile Sakarya, %14.77 ile Giresun,%11.52 ile Samsun, %8.75 ile Trabzon, %8.68 ileDüzce, %3.69 ile Zonguldak, %1.66 ile Kocaeli,%1.15 Artvin ve %0.55 ile Bartın’dır. Söz konusu onil Türkiye fındık üretiminin %94.87’sinioluşturmaktadır. Çalışma sonuçlarına göre 2019-2025 yılları arasında Türkiye'de ortalama yıllık 589bin ton fındık üretilecek ve bu 10 il Türkiye fındıküretiminin %97.89’unu oluşturacaktır. Verim ve fiyatdikkate alındığında bu illerde genel itibariyle verimve kalite artışı sağlanmaktadır. Bu amaçla bazıillerdeki verim ve fiyat düşüşlerinin önüne geçmekiçin Fındık Enstitüsü tarafından bu illere yönelikgeliştirilecek verim ve katma değeri yüksek fındıkçeşitlerine ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca yaşlanmışbahçelerin bu çeşitler ile gençleştirilmesi verim vekalite artışını sağlayacaktır.
Anahtar Kelime:

Prediction of hazelnut production quantity with the ARIMA model of Turkey's provinces leading hazelnut production in the last seven years

Öz:
Although the production of hazelnuts has been limited in 16 provinces in recent years, the establishment of new hazelnut orchards is prohibited by law when first, second class and slopes in the land of below 6 percent. It is desirable to expand hazelnut production in the provinces that contain these features. The aim of this study is to forecast changes of leading ten provinces in Turkey's hazelnut production in the future seven years. In the study, ARIMA models were used to obtain the forecasts for the future by taking into account the data of TURKSTAT 1991-2018. Considering the criteria such as AIC, BIC, SSE, MSE and MAPE the most appropriate ARIMA model has been determined. According to the 28-year average, the provinces with the highest production were Ordu, Sakarya, Giresun, Samsun,Trabzon, Düzce, Zonguldak, Kocaeli, Artvin and Bartın, which their percentage were 27.82, 16.28, 14.77, 11.52, 8.75, 8.68, 3.69, 1.66, 1.15 and 0.55, respectively. These ten provinces constitute 94.87 percent of Turkey's hazelnut production. According to the average of the years 2019-2025, these provinces will produce annually average 589 thousand tons hazelnuts and will be provide 97.89% of Turkey's hazelnut production. When yield and price are taken into consideration, yield and quality increase is generally provided in these provinces. However, there are needed to be developed hazelnut varieties by the Hazelnut Institute order to prevent yield and price decreases in some provinces. In addition, both yield and quality will be increased with rejuvenated of aging gardens with these varieties.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Anil, S., Kurt, H., Akar, A., Bulam, Kose, C., 2018. Hazelnut culture in Turkey. XXX. International Horticultural Congress. (12-16 August, Istanbul), (Web page: http://www.ihc2018.org/files/downloads/ch5604 Hazelnut-HR.pdf) (Date accessed: April08, 2019).
  • Anonim, 2019a. Türkiye’de Yetiştirilen Önemli Fındık Çeşitleri. Fındık Tarım Satış Kooperatifleri Birliği (FISKOBIRLIK) Giresun Dereli Kooperatifi, (Web sayfası: http://Dereli.Fiskobirlik.Org.Tr/Duyurular.Php? Id=3) (Erişim Tarihi: 11.05.2019).
  • Anonim, 2019b. Tarım ve Orman Bakanlığı Fındık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü (Web sayfası: https://arastirma.tarimorman.gov.tr/findik) (Erişim Tarihi: 07.06.2019).
  • Anonim, 2019c. 1991-2018 Yılları TL/Dolar Kur Hesaplamaları (Web sayfası: http://paracevirici.com/doviz-arsiv/merkez-bankasi/gecmistarihli-doviz/2015/amerikan-dolari (Erişim Tarihi: 07.06.2019).
  • Atsan, T., Karapınar, A., 2019. Türkiye fındık ihracatını etkileyen faktörler: Çekim modeli uygulaması. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7 (89): 430- 444.
  • Bars, T., Uçum, I., Akbay, C., 2018. ARIMA modeli ile Türkiye fındık üretim projeksiyonu. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tarım ve Doğa Dergisi, 21; 154-160.
  • Box, G.E., Jenkins, G.M., Reinsel, G.C., Ljung, G.M., 2016. Time Series Analysis: Forecasting and Control. 5th Edition, John Wiley and Sons Inc. Hoboken, New Jersey, USA.
  • Çelik, Ş., 2013. Sert kabuklu meyvelerin üretim miktarının Box-Jenkins tekniği ile modellenmesi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, 23 (1): 18-30.
  • Ceran Güraslan, D., 2018. Türkiye'de Üretilen Farklı Fındık Çeşitlerinin Fındık Zarı ve Fındık Küspesinin Bileşimi, Fenolik Madde Miktarı ve Antioksidan Aktivitelerinin Belirlenmesi, Mersin Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek lisans tezi, Mersin, 45 s.
  • Eryılmaz, G.A., Kılıç, O., 2019. Türkiye’nin organik fındık üretimi ve ihracatındaki gelişmeler. Fırat Üniversitesi İİBF Uluslararası İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 3 (1): 41-54.
  • FAOSTAT, 2019. Food and Agriculture Organization of the United Nations. (Web page: http://www.fao.org /faostat/en/#data/QC (Date accessed: March01, 2019).
  • Fideghelli, C., De Salvador, F.R., 2009. World Hazelnut situation and perspectives. Acta Horticulturae, 845: 39-52.
  • Hasmida, H., 2009. Water Quality Trend at the Upper Part of Johor River in Relation to Rainfall and Runoff Pattern., Faculty of Civil Engineering, University Technology, MS Thesis, Malaysia, 66 s.
  • ITC, 2019. Produce and Trade of Hazelnuts. (Web page: https://www.trademap.org/Country_SelProductCo untry_TS.aspx?nvpm=1%7c792%7c%7c%7c%7c0 80222%7c%7c%7c6%7c1%7c1%7c2%7c2%7c1 %7c2%7c1%7c) (Date accessed: April19, 2019).
  • İpek, N.K., 2019. Aralıklı Talep Tahmin Modellemesi. Başkent Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek lisans tezi, Ankara, 76 s.
  • Kilic, O., Alkan, I., 2006. The developments in the world hazelnut production and export, the role of Turkey. Journal of Applied Sciences, 6 (7): 1612-1616.
  • Kızıltan, A., Yalçın, H. 2010. Türkiye’de fındık sektöründe üreticilerin sorunları: Samsun ilinde bir uygulama. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 24 (4): 79-98.
  • Kohvakka, S., 2017. Forecasting Univariate Time SeriesComparison of Statistical Methods and Software Resources Available to Undergraduate Students. LUT School of Business and Management, MS Thesis, Finland, 47 s.
  • Kurtoğlu, S., 2018. Türkiye'nin 2018-2025 Dönemindeki Yumurta Üretiminin ARIMA Modeliyle Tahmini. Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek lisans tezi, Erzurum, 181 s.
  • Nath, B., Dhakre, D.S., Bhattacharya, D., 2019. Forecasting wheat production in India: An ARIMA modelling approach. Journal of Pharmacognosy and Phytochemistry, 8 (1): 2158-2165.
  • SAS, 2014. SAS 13.2 User’s Guide The ARIMA Procedure. SAS Institute Inc., Cary, NC, USA. (Web page: https://support.sas.com/documentation/onlinedo c/ets/132/ARIMA.pdf) (Date accessed: May15, 2019).
  • Şahin, S., 2016. Türkiye’nin 1982:01-2015:02 dönemi ticaret bilançosu ve gayri safi (brüt) değişim dış ticaret hadleri ilişkisi. Yalova Üniversitesi Uluslararası Ticaret, Finans ve Lojistik Dergisi, 1 (1): 23-36.
  • TMO, 2019. Şubelere Göre Fındık Çeşitleri ve Mahalli Adları (Web sayfası: http://www.tmo.gov.tr /Main.aspx?ID=198) (Erişim Tarihi: 07.06.2019).
  • Tombesi, A., 2005. World Hazelnut Situation: Italy. Acta Horticulturae, 686: 649-657.
  • TÜİK, 2019. Türkiye İstatistik Kurumu Bitkisel Ürün İstatistikleri. (Web sayfası: http://tuikapp.tuik.gov.tr/bitkiselapp/bitkisel.zul) (Erişim Tarihi: 01.03.2019).
  • Uzundumlu A.S., Kurtoglu S., 2018. The role of Turkey in the world hazelnut production and exporting. International Conference on Food, Agriculture and Animal Sciences (ICOFAAS 2018), Antalya, Turkey.
  • Yaltirik, F., Efe, A., 2000. Dendrology Handbook, Gymnospermae-Angiospermea. Faculty of Forestry Publication, University of Istanbul Publication, Istanbul, Turkey.
  • Yıldırım, H., Alkan, B., 2018. Türkiye için bir makroekonomik belirsizlik endeksi önerisi. Bankacılar Dergisi, 104, 6-25.
  • ZMO, 2016. 2016 Yılı Ziraat Odası Tarafından Hazırlanan Fındık Raporu. (Web sayfası: http://www.zmo.org.tr/genel/bizden_detay.php?k od=30070&tipi=17&sube=0) (Erişim Tarihi: 09.05.2019).
  • ZMO, 2018. 2018 Yılı Ziraat Odası Tarafından Hazırlanan Fındık Raporu. (Web sayfası: http://www.zmo. org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=30070&tipi=1 7&sube=0) (Erişim Tarihi: 24.04.2019).
APA uzundumlu a, Bilgic A, ERTEK N (2019). Türkiye’nin fındık üretiminde önde gelen illerin 2019-2025 yılları arasındaki fındık üretimlerinin ARIMA modeliyle tahmin edilmesi. , 115 - 126. http://dx.doi.org/10.29278/azd.591588
Chicago uzundumlu ahmet semih,Bilgic Abdulbaki,ERTEK Nur Türkiye’nin fındık üretiminde önde gelen illerin 2019-2025 yılları arasındaki fındık üretimlerinin ARIMA modeliyle tahmin edilmesi. (2019): 115 - 126. http://dx.doi.org/10.29278/azd.591588
MLA uzundumlu ahmet semih,Bilgic Abdulbaki,ERTEK Nur Türkiye’nin fındık üretiminde önde gelen illerin 2019-2025 yılları arasındaki fındık üretimlerinin ARIMA modeliyle tahmin edilmesi. , 2019, ss.115 - 126. http://dx.doi.org/10.29278/azd.591588
AMA uzundumlu a,Bilgic A,ERTEK N Türkiye’nin fındık üretiminde önde gelen illerin 2019-2025 yılları arasındaki fındık üretimlerinin ARIMA modeliyle tahmin edilmesi. . 2019; 115 - 126. http://dx.doi.org/10.29278/azd.591588
Vancouver uzundumlu a,Bilgic A,ERTEK N Türkiye’nin fındık üretiminde önde gelen illerin 2019-2025 yılları arasındaki fındık üretimlerinin ARIMA modeliyle tahmin edilmesi. . 2019; 115 - 126. http://dx.doi.org/10.29278/azd.591588
IEEE uzundumlu a,Bilgic A,ERTEK N "Türkiye’nin fındık üretiminde önde gelen illerin 2019-2025 yılları arasındaki fındık üretimlerinin ARIMA modeliyle tahmin edilmesi." , ss.115 - 126, 2019. http://dx.doi.org/10.29278/azd.591588
ISNAD uzundumlu, ahmet semih vd. "Türkiye’nin fındık üretiminde önde gelen illerin 2019-2025 yılları arasındaki fındık üretimlerinin ARIMA modeliyle tahmin edilmesi". (2019), 115-126. https://doi.org/http://dx.doi.org/10.29278/azd.591588
APA uzundumlu a, Bilgic A, ERTEK N (2019). Türkiye’nin fındık üretiminde önde gelen illerin 2019-2025 yılları arasındaki fındık üretimlerinin ARIMA modeliyle tahmin edilmesi. Akademik Ziraat Dergisi, 8(Özel Sayı), 115 - 126. http://dx.doi.org/10.29278/azd.591588
Chicago uzundumlu ahmet semih,Bilgic Abdulbaki,ERTEK Nur Türkiye’nin fındık üretiminde önde gelen illerin 2019-2025 yılları arasındaki fındık üretimlerinin ARIMA modeliyle tahmin edilmesi. Akademik Ziraat Dergisi 8, no.Özel Sayı (2019): 115 - 126. http://dx.doi.org/10.29278/azd.591588
MLA uzundumlu ahmet semih,Bilgic Abdulbaki,ERTEK Nur Türkiye’nin fındık üretiminde önde gelen illerin 2019-2025 yılları arasındaki fındık üretimlerinin ARIMA modeliyle tahmin edilmesi. Akademik Ziraat Dergisi, vol.8, no.Özel Sayı, 2019, ss.115 - 126. http://dx.doi.org/10.29278/azd.591588
AMA uzundumlu a,Bilgic A,ERTEK N Türkiye’nin fındık üretiminde önde gelen illerin 2019-2025 yılları arasındaki fındık üretimlerinin ARIMA modeliyle tahmin edilmesi. Akademik Ziraat Dergisi. 2019; 8(Özel Sayı): 115 - 126. http://dx.doi.org/10.29278/azd.591588
Vancouver uzundumlu a,Bilgic A,ERTEK N Türkiye’nin fındık üretiminde önde gelen illerin 2019-2025 yılları arasındaki fındık üretimlerinin ARIMA modeliyle tahmin edilmesi. Akademik Ziraat Dergisi. 2019; 8(Özel Sayı): 115 - 126. http://dx.doi.org/10.29278/azd.591588
IEEE uzundumlu a,Bilgic A,ERTEK N "Türkiye’nin fındık üretiminde önde gelen illerin 2019-2025 yılları arasındaki fındık üretimlerinin ARIMA modeliyle tahmin edilmesi." Akademik Ziraat Dergisi, 8, ss.115 - 126, 2019. http://dx.doi.org/10.29278/azd.591588
ISNAD uzundumlu, ahmet semih vd. "Türkiye’nin fındık üretiminde önde gelen illerin 2019-2025 yılları arasındaki fındık üretimlerinin ARIMA modeliyle tahmin edilmesi". Akademik Ziraat Dergisi 8/Özel Sayı (2019), 115-126. https://doi.org/http://dx.doi.org/10.29278/azd.591588