Yıl: 2019 Cilt: 15 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 165 - 185 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.17860/mersinefd.472247 İndeks Tarihi: 02-12-2020

Türkçe Öğretiminde Metin Türüne Uygun Okuma Eğitimi

Öz:
Okuma; geçmişten günümüze seslendirme, anlama, kavrama ve yapılandırma ile ilişkilendirilerek tanımlanmıştır. Günümüzde ise okuma, üstbilişsel bir süreç olarak nitelendirilmekte ve bu süreci denetlemeyi temel almaktadır. Yetkin bir okurdan beklenen, belirli bir okuma amacıyla metne yaklaşıp okuma eylemi süresince artalan bilgilerini işe koşarak metne özgü yapıları anlamlandırabilmesidir. Bu yetkinlikler de metin türüne özgü üstbilişsel okuma stratejilerini işletmeyi gerektirir. Farklı üstbilişsel okuma stratejileri farklı okuma yöntem-teknikleriyle uygulanabilir. Bu bağlamda çalışmanın amacı, metin türlerine uygun üstbilişsel okuma sırası stratejileri ve okuma yöntem-tekniklerini ilişkilendirip etkinlik önerileri sunarak okuma eğitimi için ders araç-gereci gelişimine katkıda bulunmaktır. Yazınsal ve bilgilendirici metinlerin özelliklerini yansıtmaları ve ders kitaplarında sıklıkla kullanılmaları nedeniyle araştırmada, amaçlı örnekleme yöntemlerinden ölçüt örnekleme bağlamında öykü, şiir ve makale türleri ele alınmıştır. Betimsel bir araştırma olan çalışmada Dilidüzgün, Çetinkaya-Edizer, Ak-Başoğul, Karagöz ve Yücelşen (2018) tarafından hazırlanan metin türü bağlamında üstbilişsel okuma sırası stratejileri ile okuma yöntem-tekniklerinin ilişkilendirildiği çizelge kılavuz olarak seçilmiştir. Çalışma sonucunda araştırma kapsamına alınan üç metin türünün, okunma amacı doğrultusunda üstbilişsel okuma sırası stratejileri ile okuma yöntem-tekniklerinin kullanımı bağlamında ortaklıklar ve farklılaşmalar taşıdığı bulgulanmıştır. Bu ortaklık ve farklılaşmalar doğrultusunda belirtke tabloları hazırlanmış, etkinlikler belirtke tablolarından yola çıkılarak oluşturulmuştur. Oluşturulan bu etkinlikler, öneri niteliğinde olup uygulamalı çalışmalarla genellenebilirliğinin artırılacağı düşünülmektedir.
Anahtar Kelime:

Reading Teaching Appropriate for Text Type in Turkish Education

Öz:
Reading; from past to present, is defined associated with the vocalisation, understanding, comprehension, and configuration. Today, reading is qualified as a metacognitive process and it is based on controlling this process. What is expected of a competent reader is that he/she can approach the text for a specific reading purpose and make sense of the text-specific structures by running background information during the reading action. These competencies also require the operation of metacognitive reading strategies specific to the text type. Different metacognitive reading strategies can be applied with different reading method-techniques. In this context, the aim of the study is to contribute to the development of materials for reading education presenting sample activities by linking metacognitive while reading strategies and reading method-techniques to the text types. Because of reflecting the characteristics of the literary and informative texts and being used frequently in the textbooks, the story, poem and article text types were taken in the context of criterion sampling from the purposive sampling methods. In this study, which is a descriptive research, a table relating metacognitive while reading strategies and reading method-techniques to the text type prepared by Dilidüzgün, Çetinkaya-Edizer, Ak-Başoğul, Karagöz and Yücelşen (2018) were selected as a guide. As a result of the study, it was found that the three text types within the scope of the research carried out similarities and differentiations in the context of the use of metacognitive while reading strategies and reading method-techniques in the direction of the purpose of reading. In accordance with these similarities and differentiations, tables of specification have been prepared and activities have been formed based on these tables of specification. These activities are considered as suggestions and it is thought that generalizability will be increased by applied studies.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Adalı, O. (1993). Bilgilendirici metinlerin okunması. J. Baysal, N. İpşiroğlu, Z. İpşiroğlu ve Ş. Ozil, (Yay. haz.). Yaratıcı Toplum Yolunda Çağdaş Eğitim (3. Baskı) içinde (ss. 61-70). İstanbul: Cem Yayınevi, Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği Yayınları 1.
  • Anderson, L. W., Krathwohl, D. R., Airasian, P. W., Cruikshank, K. A., Mayer, R. E., Pintrich, P. R, Raths, J. ve Wittrock, M. C. (2014). Öğrenme öğretim ve değerlendirme ile ilgili bir sınıflama: Bloom’un eğitim hedefleri ile ilgili sınıflamasının güncelleştirilmiş biçimi (2. Baskı). D. A. Özçelik (Çev.). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
  • Aydın-Gönül, D. (2016). Türkçe ders kitaplarındaki yazınsal metinleri okuma-anlama etkinliklerinin eleştirel okuma ölçütlerini karşılama yeterliliği (8.sınıf örneği) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
  • Aydın, S. ve Demir-Atalay, T. (2015). Öz-düzenlemeli öğrenme. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
  • Bamberger, R. (1990). Okuma alışkanlığını geliştirme. B. Çapar (Çev.). Ankara: Kültür Bakanlığı.
  • Beyreli, L., Çetindağ, Z. ve Celepoğlu, A. (2008). Yazılı ve sözlü anlatım (3. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
  • Bohn-Gettler, C. M. ve Kendeou, P. (2014). The interplay of reader goals, working memory, and text structure during reading. Contemporary Educational Psychology, 39, 206-219.
  • Creswell, J. W. (2014). Araştırma deseni (4. Baskı) (Y. Dede, Çev.). Ankara: Eğiten Kitap.
  • Çetinkaya-Edizer, Z., Dilidüzgün, Ş., Ak-Başoğul, D., Karagöz, M. ve Yücelşen N. (2018). Türkçe öğretiminde üstbilişsel okuma stratejileri ile okuma yöntem-tekniklerinin metin türüne göre değerlendirilmesi. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(29), 479-511.
  • Dilidüzgün, Ş. (2013). Ortaokul Türkçe derslerinde oku(ma)dan özet yaz(ma)ya. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 46(2), 47-68.
  • Dilidüzgün, Ş., Çetinkaya-Edizer, Z., Ak-Başoğul, D., Karagöz, M. ve Yücelşen, N. (2018, Haziran). Metin türüne uygun okuma becerisini geliştirmeye yönelik okuma yöntem teknikleriyle üstbilişsel okuma stratejilerini ilişkilendirme çalışması [Öz]. ERPA International Congresses on Education’da sunulan bildiri, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
  • Erden, A. (1998). Kısa öykü ve dilbilimsel eleştiri. Ankara: Gündoğan Yayınları.
  • Erözden, A. (1998). Okuma dersinin değişik boyutları. İstanbul Üniversitesi, Yabancı Diller Eğitimi Bölümü Dergisi, YDEB II, 29-58. İstanbul: Çantay Kitabevi.
  • Flavell, J. ve Wellman, H. (1977). Metamemory. Jr. R. V. Kail ve J. Hagen (Yay. haz.). Perspectives on The Development of Memory and Cognition içinde (ss. 3-33). Hillsdale, NJ: Erlbaum.
  • Göktürk, A. (1989). Çeviri: Dillerin dili. İstanbul: Çağdaş Yayınları.
  • Grabe, W. (2002). Narrative and expository, macro-genres. A. M. John (Yay. haz.). Genre in The Classroom: Multiple perspectives içinde. USA: Lawrence Erlbaum Associates.
  • Karatay, H. (2014). Okuma eğitimi-kuram ve uygulama (2. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
  • Kim, M. (2006). Genre-based approach to teaching writing. TESL Working Paper Series, 4(2), 33-39.
  • Langer, J. A. (1990). The process of understanding: reading for literary and informative purpose. Research in the Teaching of English, 24(3), 229-260.
  • MEB. (2018). Türkçe dersi öğretim programı (İlkokul ve ortaokul 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar). Ankara: MEB Yayınları.
  • Meyer, J. B. F. (1985). Prose analysis: Purposes, procedures, and problems. B. K. Britten ve J. B. Black (Yay. haz.). Understanding Expository Text: A Theoretical and Practical Handbook for Analyzing Explanatory Text içinde (ss. 11-64). Hillsdale, NJ: Erlbaum.
  • Ontario, Ministry of Education. (2004). Think literacy: Cross-curricular approaches, grades 7-12. Erişim adresi: http://www.edu.gov.on.ca/eng/studentsuccess/thinkliteracy/files/Think LitEnglish10-12.pdf
  • Özdemir, E. (1983). Okuma sanatı. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
  • Özdemir, E. (1992). Sözlü ve yazılı anlatım tekniği, kompozisyon. İstanbul: Remzi Kitabevi.
  • Özdemir, E. (1993). Dil edebiyat öğretiminde yeni yönelimler. B. Özer (Yay. haz.), Türk Dili ve Edebiyatı Öğretimi içinde (ss. 12-30). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi.
  • Özdemir, E. (2002). Eleştirel okuma (5. Basım). Ankara: Bilgi Yayınevi.
  • Paltridge, B. (2001). Genre and the language learning classroom. The University of Michigan Press.
  • Polat, T. (2006). Okur odaklı bir yaklaşımla yazın eğitimi. Milli Eğitim Edebiyat Eğitimi ve Öğretimi Özel Sayısı, 34, 169.
  • Sever, S. (2013). Çocuk edebiyatı ve okuma kültürü. İzmir: Tudem.
  • Shokouhi, H. ve Jamali, R. (2013). Metacognitive reading strategies and the text type. Shahid Beheshti University. Deakin University’s Research Repository.
  • Ülper, H. (2010). Okuma ve anlamlandırma becerilerinin kazandırılması. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
  • Wellek, R. ve Warren, A. (1982). Yazın kuramı. Y. Salman, ve S. Karantay (Çev.). İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
APA DILIDÜZGÜN S, Çetinkaya Edizer Z, ak başoğul d, Oryaşın M (2019). Türkçe Öğretiminde Metin Türüne Uygun Okuma Eğitimi. , 165 - 185. 10.17860/mersinefd.472247
Chicago DILIDÜZGÜN SÜKRAN,Çetinkaya Edizer Zeynep,ak başoğul duygu,Oryaşın Melda Türkçe Öğretiminde Metin Türüne Uygun Okuma Eğitimi. (2019): 165 - 185. 10.17860/mersinefd.472247
MLA DILIDÜZGÜN SÜKRAN,Çetinkaya Edizer Zeynep,ak başoğul duygu,Oryaşın Melda Türkçe Öğretiminde Metin Türüne Uygun Okuma Eğitimi. , 2019, ss.165 - 185. 10.17860/mersinefd.472247
AMA DILIDÜZGÜN S,Çetinkaya Edizer Z,ak başoğul d,Oryaşın M Türkçe Öğretiminde Metin Türüne Uygun Okuma Eğitimi. . 2019; 165 - 185. 10.17860/mersinefd.472247
Vancouver DILIDÜZGÜN S,Çetinkaya Edizer Z,ak başoğul d,Oryaşın M Türkçe Öğretiminde Metin Türüne Uygun Okuma Eğitimi. . 2019; 165 - 185. 10.17860/mersinefd.472247
IEEE DILIDÜZGÜN S,Çetinkaya Edizer Z,ak başoğul d,Oryaşın M "Türkçe Öğretiminde Metin Türüne Uygun Okuma Eğitimi." , ss.165 - 185, 2019. 10.17860/mersinefd.472247
ISNAD DILIDÜZGÜN, SÜKRAN vd. "Türkçe Öğretiminde Metin Türüne Uygun Okuma Eğitimi". (2019), 165-185. https://doi.org/10.17860/mersinefd.472247
APA DILIDÜZGÜN S, Çetinkaya Edizer Z, ak başoğul d, Oryaşın M (2019). Türkçe Öğretiminde Metin Türüne Uygun Okuma Eğitimi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), 165 - 185. 10.17860/mersinefd.472247
Chicago DILIDÜZGÜN SÜKRAN,Çetinkaya Edizer Zeynep,ak başoğul duygu,Oryaşın Melda Türkçe Öğretiminde Metin Türüne Uygun Okuma Eğitimi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 15, no.1 (2019): 165 - 185. 10.17860/mersinefd.472247
MLA DILIDÜZGÜN SÜKRAN,Çetinkaya Edizer Zeynep,ak başoğul duygu,Oryaşın Melda Türkçe Öğretiminde Metin Türüne Uygun Okuma Eğitimi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, vol.15, no.1, 2019, ss.165 - 185. 10.17860/mersinefd.472247
AMA DILIDÜZGÜN S,Çetinkaya Edizer Z,ak başoğul d,Oryaşın M Türkçe Öğretiminde Metin Türüne Uygun Okuma Eğitimi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 2019; 15(1): 165 - 185. 10.17860/mersinefd.472247
Vancouver DILIDÜZGÜN S,Çetinkaya Edizer Z,ak başoğul d,Oryaşın M Türkçe Öğretiminde Metin Türüne Uygun Okuma Eğitimi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 2019; 15(1): 165 - 185. 10.17860/mersinefd.472247
IEEE DILIDÜZGÜN S,Çetinkaya Edizer Z,ak başoğul d,Oryaşın M "Türkçe Öğretiminde Metin Türüne Uygun Okuma Eğitimi." Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15, ss.165 - 185, 2019. 10.17860/mersinefd.472247
ISNAD DILIDÜZGÜN, SÜKRAN vd. "Türkçe Öğretiminde Metin Türüne Uygun Okuma Eğitimi". Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 15/1 (2019), 165-185. https://doi.org/10.17860/mersinefd.472247