Tarihi Süreçte Ulûmü’l-Kur’ân Kavramının Teşekkülü
Yıl: 2019 Cilt: 6 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 123 - 146 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.33460/beuifd.539782 İndeks Tarihi: 06-12-2020
Tarihi Süreçte Ulûmü’l-Kur’ân Kavramının Teşekkülü
Öz: Hz. Peygamber’in Risâlet süreci Kur’an-ı Kerim’in muhatapları ile buluşmasıylabaşlar. Levh-i Mahfûz’a kayıtlı Kelâm-ı Kadîm, Cebrail vasıtasıyla yeryüzü semasına,oradan da Hz. Peygamber’in kalbine mana ve lafızlardan müteşekkil yeni formu ile ortayaçıktı. İman eden muhatap, yaratıcısının kendisine gönderdiği bu pasajları okuma veanlamayı yani murad-ı ilahiyi ilk vazife olarak telakki etti. Kur’an araştırmaları genellikle“ulûmü’l-Kur’ân” başlığı altında tasnife tabi tutulur. Bu araştırmada ulûmü’l-Kur’ânkavramının ortaya çıkışı, tarihi süreçte algılanması ve nihai şeklini alması incelenecektir.Kabul edilmesi gerekir ki Kur’an ilimleri böyle bir çalışmanın sınırlarını aşan bir mahiyetesahiptir. Bu araştırmada sadece kavram bazında inceleme yapılacak, söz gelimi kavramınalt başlıklarını oluşturan konular araştırmaya dâhil edilmeyecektir. Ayrıca ulûmü’l-Kur’ântabirinin henüz ilmi bir disiplin olarak yerleşmediği ilk dönemde yer yer aynı anlamdakullanılan ilmü’l-Kur’ân, “ilmü’t-tefsîr” ve “usûlü’t-tefsîr” kavramlarına da değinilecektir.Bunun için nüzûl sürecinde konu ile ilgili Hz. Peygamber’in açıklamaları, sahabeninKur’an ilimlerine yaklaşımı, sahabe sonrası dönemden tedvin dönemine kadar olansüreçte meydana gelen bu alandaki ilmi gelişmeler ve nihayetinde tedvin dönemindekavramın ilmi bir disiplini ifade edecek şekilde kullanılması incelenecektir. Araştırma,alanla ilgili temel referans kaynaklarının taranması şeklinde yapılacaktır.
Anahtar Kelime: The Formation of Ulūmu’l-Quran Concept in Historical Process
Öz: The Prophet’s prophecy process begins with meeting with Qur’ān’s interlocutors. Qur’ān registered to Lawkh Makhfūz (Tablet Preserved), was brought down to earth by means of Gabriel (angel of revelation) and Qur’ān emerged in the heart of the Prophet with new form which consisted with meaning and pronounces. The interlocutors accepted the reading and understanding of the passages that sent to him as a first duty. The Quranic researches are generally classified under the title of “ulūmu’l-Quran”. In this study the emergence of the concept of the ulūmu’l-Quran, perception of hostorical proccess and its final form will be examined. It must be acknowledged that the Quranic sciences have a nature that exceeds the limits of such a study. In this study, researchs will be done only on the conceptual basis, for example, the subject which constitute the subheadings of the concept will not be included in the study. In addition, the concepts of ilmu’l-Quran, “ilmu’t-tafsīr”, “usūlu’tafsīr”, which are used in the same sense in the first period in which the term of ulūmu’l-Quran has not yet been accepted as a scientific discipline, will be mentoined. For this, the explanations of Saint Muhammad about this subject in occasion process, the approachs of the companions to the Quranic sciences, the scientific developments in this area which occured in the period from the after the companions period to the tadwin (codification) period and finally the use of the concept to express a scientific discipline in the tadwin (codification) period, will be examined. The research will be done by scanning the main reference sources related to this field.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Akk, Hâlid Abdürrahmân. Uṣûlü’t-tefsîr ve ḳavâ‘idüh. Beyrut: Dârü’n-Nefâis, 1986.
- Begavî, Ebû Muhammed el-Hüseyn. Me‘âlimü’t-tenzîl. Thk. Abdürrezâk Mehdî. 5 Cilt. Beyrut: Dârü İhya, 1420/1999.
- Beydâvî, Nâsiruddin Abdullâh b. Ömer. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. Thk. Muhammed Abdurrahman Maraşlı. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyau’t-Turasi’l-Arabî, 1418/1997.
- Baş, Erdoğan. “Kur’an İlimlerinin Doğuşu ve Tarihi Gelişimi (I-IV. Asır)”, Kur’an ve Tesir Araştırmaları III Tartışmalı İlmi Toplantı (İstanbul,14-15 Ekim 2000). 21-42. İstanbul: Ensâr Neşriyat, 2002.
- Birışık, Abdülhamit. “Kur’an”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26: 383-388. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
- Birışık, Abdülhamit. “Kur’an İlimleri Terimlerinin Kaynağı ve Oluşumu”. İslâmî Araştırmalar 19/1 (Haziran 2006): 29-44.
- Birışık, Abdülhamit. “Ulûmü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42: 132-135. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
- Bûtî, Muhammed Saîd Ramazân. Min revâi‘u’l-Ḳur’ân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1999.
- Çelik, Ömer. “Hicri V-XI Asırlarda Kur’an İlimleri”. Kur’an ve Tesir Araştırmaları III Tartışmalı İlmi Toplantı (İstanbul,14-15 Ekim 2000). 47-87. İstanbul: Ensâr Neşriyat, 2002.
- Buhârî, Muhmmed b. İsmail. Ṣaḥîḥ el-Buḫârî. Şam: Dâr İbn Kesîr, 2002.
- Dihlevî, Şâh Veliyullâh. el-Fevzü’l-kebîr fî uṣûli’t-tefsîr. Trc. Selmân Hüseynî en-Nedvî. Kahire: Dârü’l-Sahve, 1986.
- Ebû Hayyân el-Endelûsî. el-Baḥrü’l-muḥîṭ fi’t-tefsîr. Thk. Sıdkî Muhammed Cemîl. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1420/1999.
- Ebû Şühbe, Muhammed b. Muhammed. el-Madḫal li’d-dirâseti’l-Ḳur’âni’l-kerîm. Kahire: Mektebetü’s-Sene, 2003.
- Ebû Ubeyde, Kâsım b. Sellâm. Feḍailü’l-Ḳur’ân lil Ḳâsım b. Sellâm. Thk. Mervan el-Atiyye v.dğr. Beyrut: Dâr ibn Kesîr, 1995.
- Ebü’l-Kâsım el-Hüzelî, Yusûf b. Alî b. Ukeyl. el-Kâmil fi’l-ḳırâat ve’l-arba‘îni’z-zâideti ‘aleyhâ. Thk. Cemâl b. es-Seyyid b. Rufâ‘î. B.y.: Müessesetü Semâ li’t-Tevzî‘ ve’n-Neşr, 2007.
- Elik, Hasan. “Kur’an-İlim Münasebeti”. İslâmî İlimlerde Metodoloji III Tefsir Nasıl Bir Bilimidir Tartışmalı İlmî İhtisas Toplantısı (İstanbul, 15-16 Mayıs 2010). ed. Murat Sülün. 100-107. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2011.
- Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. Cevâhirü’l-Ḳur’ân. Thk. Muhmmed Reşid Rızâ el-Kabbânî.
- Beyrut: Dârü İhyâi’l-‘Ulûm, 1986. Görener, İbrahim. “Kur’an İlimleri ve Tefsir Usulünün Bir Yöntem Çağrıştırması Sorunu”. Bilimname 17/1 (Haziran 2009): 18-21.
- Itr, Nureddîn. ‘Ulûmü’l-Ḳur’âni’l-kerîm. Şam: Matbaatü’s-Sabâh, 1993.
- İbn Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed. Müsned el-İmâm Aḥmed b. Ḥanbel. Beyrut: Müessesetü’rRisâle, 2001.
- İbn Manzûr, Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Daru Sadr, 1414/1993.
- İsfahânî, Hüseyin b. Muhammed. el-Müfredât fî ġarîbi’l-Ḳur’ân. Thk. Safvan Adnan edDâvudî. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1412/1991.
- Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed. en-Nüketu ve’l-‘uyûn. Thk. Seyyid ibn Abdilmaksur b. Abdirrahman. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
- Hâzin, Alî b. Muhammed. Lübâbü’t-te’vîl fî Me‘âniyi’t-tenzîl. Thk. Muhammed Ali Şahin. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1415/1994.
- Mennâü’l-Kattân. Mebâhis fî ‘ulûmi’l-Ḳur’ân. B.y.: Mektebetu’l-Me‘ârif, 2000.
- Mukâtil b. Süleymân. Tefsîrü Muḳâtil b. Süleymân. Thk. Abdullâh Mahmûd Şehâne. 5 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâü’t-Türâs, 1421/2000.
- Müslim b. Haccâc. Ṣaḥîḥu Müslim. Riyad: Dârü’s-Selâm, 2000.
- Nebhân, Muhammed Fârûk. el-Madḫal ilâ ‘ulûmi’l-Ḳur’âni’l-kerîm. Haleb: Dârü Alemü’lKur’ân, 2005.
- Nesefî, Ebu’l-Berekât Abdurrahman. Medâriku’t-tenzîl ve haḳâiḳu’t-te’vil. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1998.
- Özbalıkçı, M. Reşit. “Sîbeveyh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37: 130-134. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
- Öztürk, Mustafa. “Zerkeşî’nin Kaynakları -el-Burhân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân Üzerine Bir İncelme-”. Ç. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/2 (Aralık 2003): 181-211.
- Öztürk, Mustafa. “Tefsirde Usûl(süzlük) Sorunu”. İslâmiyât 7/4 (2003): 69-84.
- Öztürk, Mustafa. “Müteşâbih Kavramı Bağlaında ‘Tefsir Usûlü’nün (Ulûmü’l-Kur’ân) Mahiyeti ve Pratik Değeri Üzerine Bir İnceleme”. Bilimname 15/2 (Aralık 2008): 29-35.
- Râzî, Fahrüddîn. Mefâtiḥu’l-ġayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyau’t-Turâsi’l-Arabî, 1420/1999.
- Reşîd Rızâ, Tefsîrü’l-Ḳur’âni’l-ḥakîm (Tefsîrü’l-menâr). 12 Cilt. Kahire: Hey’etü’l-Mısriyye, 1990.
- Rûmî, Fehd b. Abdirrahmân. Dirâsât fî ‘ulûmi’l-Ḳur’âni’l-kerîm. Riyad: Mektebetü’t-Tevbe, 1419/1998.
- Sa‘lebî, Ebû İshak Ahmed. el-Keşfu ve’l-beyân ‘an tefsiri’l-Ḳur’ân. Thk. Ebû Muhammed b. ‘Âşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâu’t-Turasi’l-Arabî, 2002.
- Serinsu, Ahmet Nedim. Kur’an’ın Anlaşılmasında Esbâb-ı Nüzûlün Rolü. İstanbul: Şule Yayınları, 1994.
- Subhî es-Sâlih . Mebâhis fî ‘ulûmi’l-Ḳur’ân. B.y.: Dârü’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 2000.
- Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân. el-İtḳân fî ‘ulûmi’l-Ḳur’ân. Thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahîm. 4 Cilt. Mısır: Hey’tü’l-Misriyyetü’l‘Amme li’l-Kitâb, 1974.
- Şâfiî, Muhammed b. İdris. Tefsîrü’l-İmâmü’ş-Şâfiî. Thk. Ahmed b. Mustafâ el-Ferrân. 3 Cilt. Suudi Arabistan: Dârü’t-Tedmirîyye, 2006.
- Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerir. Câmi‘ul beyân fî te’vili’l-Ḳur’ân. Thk. Ahmed Muhammed Şakir. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 2000.
- Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre. Süneni’t-Tirmizî. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’lİslamî, 1998.
- Tüsterî, Sehl b. Abdillâh. Tefsîrü’l-Tüsterî. Der. Ebû Bekr Muhammed el-Beledî. Thk. Muhammed Bâsil Uyunü’s-Savd. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1423/2002.
- Üdfüvî, Ebû Bekr Muhammed b. Alî. el-İstiġnâ fî ‘ulûmi’l-Ḳur’ân (el-Bakara Sûresi 29’uncu ayete kadar). Thk. Muhammed Yahyâ Saîd. Mekke: Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi, 2015.
- Vâhıdî, Ali b. Ahmed. Esbâbü nüzûlü’l-Ḳur’ân. Thk. Usam b. Abdilmuhsin el-Humeydân. Dammam: Dârü’l-İslâh, 1992.
- Yıldırım. Suat, “Hz. Peygamber (s.a.v.)’in Kur’an’ı Tefsiri”. Diyanet İlmi Dergi 46/2 (Haziran 2010): 7-44.
- Zeccâc, Ebû İshak İbrahim. Me‘âni’l-Ḳur’ân ve i‘râbuhu. Thk. Abdulcelil Abduh Şelbî. Beyrut: Alemu’l-Kutub, 1998.
- Zerkeşî, Bedrüddîn. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Ḳur’ân. Thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhîm. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1957.
- Zerzûr, Adnân. Madḫâl ilâ tefsîri’l-Ḳur’ân ve ‘ulûmih. Beyrut: Dârü’l-Ḳalem, 1998.
- Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-‘irfân fî ‘ulûmi’l-Ḳur’ân. 2 Cilt. B.y.: Matba‘atü İsâ el-Bâbî, ts.
| APA | TAY H (2019). Tarihi Süreçte Ulûmü’l-Kur’ân Kavramının Teşekkülü. , 123 - 146. 10.33460/beuifd.539782 |
| Chicago | TAY HEKIM Tarihi Süreçte Ulûmü’l-Kur’ân Kavramının Teşekkülü. (2019): 123 - 146. 10.33460/beuifd.539782 |
| MLA | TAY HEKIM Tarihi Süreçte Ulûmü’l-Kur’ân Kavramının Teşekkülü. , 2019, ss.123 - 146. 10.33460/beuifd.539782 |
| AMA | TAY H Tarihi Süreçte Ulûmü’l-Kur’ân Kavramının Teşekkülü. . 2019; 123 - 146. 10.33460/beuifd.539782 |
| Vancouver | TAY H Tarihi Süreçte Ulûmü’l-Kur’ân Kavramının Teşekkülü. . 2019; 123 - 146. 10.33460/beuifd.539782 |
| IEEE | TAY H "Tarihi Süreçte Ulûmü’l-Kur’ân Kavramının Teşekkülü." , ss.123 - 146, 2019. 10.33460/beuifd.539782 |
| ISNAD | TAY, HEKIM. "Tarihi Süreçte Ulûmü’l-Kur’ân Kavramının Teşekkülü". (2019), 123-146. https://doi.org/10.33460/beuifd.539782 |
| APA | TAY H (2019). Tarihi Süreçte Ulûmü’l-Kur’ân Kavramının Teşekkülü. BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ, 6(1), 123 - 146. 10.33460/beuifd.539782 |
| Chicago | TAY HEKIM Tarihi Süreçte Ulûmü’l-Kur’ân Kavramının Teşekkülü. BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ 6, no.1 (2019): 123 - 146. 10.33460/beuifd.539782 |
| MLA | TAY HEKIM Tarihi Süreçte Ulûmü’l-Kur’ân Kavramının Teşekkülü. BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ, vol.6, no.1, 2019, ss.123 - 146. 10.33460/beuifd.539782 |
| AMA | TAY H Tarihi Süreçte Ulûmü’l-Kur’ân Kavramının Teşekkülü. BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ. 2019; 6(1): 123 - 146. 10.33460/beuifd.539782 |
| Vancouver | TAY H Tarihi Süreçte Ulûmü’l-Kur’ân Kavramının Teşekkülü. BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ. 2019; 6(1): 123 - 146. 10.33460/beuifd.539782 |
| IEEE | TAY H "Tarihi Süreçte Ulûmü’l-Kur’ân Kavramının Teşekkülü." BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ, 6, ss.123 - 146, 2019. 10.33460/beuifd.539782 |
| ISNAD | TAY, HEKIM. "Tarihi Süreçte Ulûmü’l-Kur’ân Kavramının Teşekkülü". BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ 6/1 (2019), 123-146. https://doi.org/10.33460/beuifd.539782 |
