TY  - JOUR
TI  - YÜZELLİLİK BİR MUHBİRİN PORTRESİ: YAVER-İ HAS KİRAZ AHMET HAMDİ PAŞA NAM-I DİĞER HAMDİ ZEZA
AB  - Bu çalışmada Milli Mücadele günlerinde Anadolu’daki milli uyanışa, Heyet-i Temsiliye’nin veTBMM’nin kararlarına karşı duran Ahmet Hamdi Paşa’nın yaşam öyküsü ele alınacaktır. AhmetHamdi Paşa 27 Haziran 1871 yılında Hersek’e bağlı Nikşic'de doğmuştur. Harbiye Mektebi'ndenmezun olmuştur. Sınır Müfettişliği görevlerindeki başarısı nedeniyle II. Abdülhamit tarafındanödüllendirilmiştir. İttihat ve Terakki Cemiyeti döneminde terfi ettirilmediği için muhalefet saflarınageçmiştir. Mondros Mütarekesi'nin ardından siyasete atılmış, Milli Mücadele'ye karşıt örgütlerkurmuş ya da içinde yer almıştır. Nigehban Askeri Cemiyeti, Kızılhançer Cemiyeti ve İla-yı VatanCemiyeti'nin kurucularındandır. Tarikat-ı Salahiye adlı cemiyeti de o örgütlemiştir. Anadolu’daçıkarılan iç ayaklanmalara destek vermiştir. Padişah Vahideddin’in fahri yaveri olmuştur. 5. OrduKomutanı olarak Eskişehir'de Milli Güçlere karşı örgütlenmeler yapmıştır. Milli Mücadele’nin zaferlesonuçlanmasının ardından Vahideddin’i sık sık ziyaret etmiştir. Sadrazam Damat Ferit’in yalısındayapılan toplantılara katılmıştır. İstanbul’da geleceklerinden endişeye kapılarak İngiliz Elçiliği’nesığınanlar arasında yer almıştır. 6 Kasım 1922’de İngilizlerce Taşkışla’ya sevk edilmiş, burada on günkaldıktan sonra Köstence’ye gönderilmiştir.Ahmet Hamdi Paşa Romanya’nın Köstence kentine yerleşmiştir. Mehmet Ali, Mustafa Sabri,Gümülcineli İsmail ve Vehip Paşa gibi Türkiye karşıtları ile yolları Köstence’de buluşmuştur. YineKöstence’de bulunan ve Osmanlı Hanedanı’nın en zenginlerinden sayılan Yusuf İzzettin Efendi’ninoğlu Nizamettin Efendi’nin himayesine girmiştir. Vahideddin ile haberleşmesini Tütüncübaşı Şükrüaracılığı ile sürdürmüştür. Arnavutluk vatandaşlığına geçmiş, maddi açıdan rahat bir yaşam sürmüştür.Tarikat-ı Salâhiye’yi yurt dışında da örgütlemiştir. Temmuz 1925 yılına değin Türkiye aleyhindeçalışmıştır. Bu yıldan itibaren ülke dışında yaşayan Türkiye karşıtları ile ilgi olarak Türk makamlarıiçin muhbirlik yapmıştır. Türkiye adına çeşitli ülkeleri ziyaret etmiş, bilgi toplamıştır. Oldukça değerlibilgileri Türk makamlarına iletmiştir. Bunlar arasında bulunan San-Remo görüşmeleri Vahideddin’inTürkiye’ye dönüş planını içermektedir. Bu plan çerçevesinde bir ordu örgütlenmesine de girişilmiştir.Ahmet Hamdi Paşa sürgündeki muhaliflerin kurduğu örgütlerin başarısız olacağını düşünmüştür.Muhalif isimleri de ağır bir şekilde eleştirmiştir. Yaptığı hizmetin karşılığı olarak Türkiye Ahmet HamdiPaşa’ya para ödemişse de Türk yetkililer onu güvenilir bulunmamış, çift taraflı çalıştığından şüpheedilmiştir. Sürgündeki arkadaşları da ondan şüphelenmiştir. Muhbir olduğu bilgisi yayılmıştır. O isekendisine çok güven duymuştur. Hatta kendisini Lawrence’a benzetmiştir. İngilizlerin ona sunduğuimkânları Türk yetkililerden istemiştir. Yaşamının sonuna dek muhbirliğini sürdürmüştür. 1931 yılındaAhmet Hamdi Paşa’nın sağlığı bozulmaya başlamıştır. Çalışmalarını sürdürse de moral çöküntüyaşamaya da başlamıştır. Türk makamlarına yaptığı başvurularla çeşitli isteklerde bulunmuştur. Hatta Başbakanlığı da bir mektup göndermiştir. Özellikle Yüzellilik listeden adının çıkarılmasını veTürkiye’ye dönmesine izin verilmesini istemiştir. Ancak Türkiye böyle bir karar almamıştır. 1935 yılınagelindiğinde hastalığı şiddetlenmiştir. 18 Ocak’ta ölmüştür. Cenazesi Türkiye’nin gönderdiği para iledefnedilmiştir. Evrakları ise Türk yetkililerce alınmış, mühürlenmiş ve Bükreş Elçiliği’ne gönderilmiştir.Özel eşyaları ise kızı Mihrican’a teslim edilmiştir.“Kiraz” lakabıyla ünlenen Ahmet Hamdi Paşa, daha Milli Mücadele sürerken Ankara Bidayet CezaMahkemesi’nin 3 Temmuz 1920’de gıyabında yaptığı yargılama sonucu, Vatana İhanet Yasası’nınikinci maddesi gereğince, yakalandığında tekrar muhakeme edilmek üzere idama mahkûm edilmiştir.Büyük Zafer’in ardından ülkeden kaçmış, Lozan Antlaşması’na ekli Genel Af Protokolü çerçevesindeaf dışında bırakılan yüz elli kişi arasında ilk sırada yer almıştır. Tarihimize Yüzellilikler Listesi olarakgeçen bu belgede “Vahideddin’in Beraberindekiler” başlığı altında yer alan, diğer Yüzellilikler gibi 28Mayıs 1927 kabul edilen 1064 sayılı kanunla Türk vatandaşlığından çıkarılan “Yaver-i Has Kiraz HamdiPaşa”nın sürgün yaşamı, muhbirliği, sürgündeki muhalefet hakkındaki düşünceleri ve içine düştüğümoral çöküntü de istihbarat (Milli Âmale Hizmet/MAH) belgelerine dayalı olarak bu çalışmada yerbulacaktır.
AU  - Halıcı, Şaduman
DO  - 10.33431/belgi.749967
PY  - 2020
JO  - BELGİ DERGİSİ
VL  - 2
IS  - 20
SN  - 2146-4456
SP  - 2343
EP  - 2364
DB  - TRDizin
UR  - http://search/yayin/detay/383612
ER  -