İbn Sînâ ve Molla Sadrâ’da İlâhi Erek Problemi
Yıl: 2019 Cilt: 23 Sayı: 3 Sayfa Aralığı: 1101 - 1120 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.18505/cuid.539371 İndeks Tarihi: 21-12-2020
İbn Sînâ ve Molla Sadrâ’da İlâhi Erek Problemi
Öz: Ereksel illet, etken illetin tamamlayıcısı olup fâilin fâillik sıfatıyla vasıflanma sebebidir. Buyüzden bütün fâillerin erekleri vardır. Alışkanlıklar, abes ve beyhude işler gibi iradi fiiller bileerekten ari değildir. Erek hem fiile ve hem de fâile nispet edildiğinden gayelilik meselesindehem fiilin ve hem de fâilin ereği araştırma konusudur. Fâilin ereği hareketin kendisi için meydana geldiği şeydir. Fiilin ereği ise hareket veya fiilin kendisine ulaşmakla son bulduğu şeydir.İslâm dünyasındaki farklı düşünce ekolleri ilâhî erek hakkında farklı düşünceler dillendirmişlerdir. Eş’arîler ereğin eksiklik göstergesi olduğunu söyleyerek Allah’ı erek sahibi olmaktanmünezzeh bilmiş Mu’tezilîler ise erekten yoksunluğun abeslik göstergesi olduğunu söyleyerek Allah’ın bütün fiillerinin erek barındırdığını iddia etmişlerdir. İslâm felsefesinde Allah fâilliğinde tam olduğundan zâtına zait bir ereği yoktur. O’nun ereği her türlü eksiklikten beri olanzâtı ve zâtına olan aşkıdır. Bu aşkın kaynağı da O’nun zâtı hakkındaki ilmidir. İslâm felsefesinde ilâhî fiiller olan mümkün varlıkların erek sahibi olmaları hususunda ihtilaf olmamaklaberaber maddi varlıkların ereklerine ulaşma niteliği hakkında ihtilaf vardır. İbn Sînâ’ya göremaddi varlıklar faâl aklın yardımı ve ilintisel hareketlerle ereklerine ulaşır. Molla Sadrâ’da isemaddi varlıklar töz içi hareket ile ereklerine ulaşır ve varlık silsilesinde bir üst mertebeyeçıkmaya çalışır.
Anahtar Kelime: The Problem of Divine Intentionalist in Avicenna and Mulla Sadra
Öz: Final cause is complementary to the efficient and it cause of the perpetration of the perpetrator. That's why all the perpetrators have goals. Such as habits, nonsense and futile works are voluntary acts even they are not independent of final. Intention spites to both verb and subject so that in the topic of goal is both verb and agent are the subject of research. The act of the perpetrator is what the movement is for itself. The act of the act is what the action or act ends with reaching it. Different schools of thought in the Islamic world have expressed different opinions about the divine goal. Ashris are saying that final is a deficiency indicator so that God is excluded from having the intention. Even thought, Mu’tazila claimed that deprivation of intention is the sign of nonsense and that all the acts of God contain intention. In Islamic philosophy there is no other necessity to intention, because Allah’s agent is full. His intention is free from all of the lacks which are essence and love to his essence. This source of love is also about the knowledge that is his essence. There is no dispute over the fact that in Islamic philosophy divine acts which are possible assets have intention but there is controversy about the physical assets reaching the quality of intention. According to Avicenna, material beings reach their goals with the help of active mind and related movements. In Mulla Sadra, the physical assets reach their goals with substantial motion and they try to reach a higher level in the asset range.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Âmulî, Abdullah Cevâdî. Rahikayı Mahtûm. 10 Cilt. Kum: Merkez-i Neşr-i İsra, 1389/2010.
- Aristo. Metafizik. Trc. Şerafeddin Horasanî. Tahran: İntişârât-ı Hikmet, 1389/2010.
- Arslan, Ahmet. İlkçağ Felsefe Tarihi. 5. Baskı. 5 Cilt. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2016.
- Bahrânî, Meysem b. Ali b. Meysem. Kavâidü’l-Merâm. Kum: Mektebetu Âyetullah Maraşî Necefî, 1406/1985.
- Bâkıllânî, Ebû Bekir Muhammed b. Tayyib. et-Temhîd. Beyrut: Dârü’l-Fikri’l-Arabî, 1986.
- Baran, Sedat. “Molla Sadra”. Elli Müslüman Düşünür. Haz. Mustafa Tekin. 387-395. İstanbul: Pınar Yayınları, 2016.
- Beheştî, Ahmed. Gayât ve Mebâdî Şerh-i Nemet-i Şişum ez Kitâb-ı el-İşârât ve’t-Tenbihât. Kum: İntişârât-ı Bustân-ı Kitâb, 1391/2012.
- Bulut, Halil İbrahim. İslam Mezhepleri Tarihi. 2. Baskı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınlar, 2016.
- Cevizci, Ahmet. Felsefe Tarihi. 6. Baskı. İstanbul: Say Yayınları, 2015.
- Corbin, Henry. İslam Felsefesi Tarihi. Trc. Hüseyin Hatemi. 10. Baskı. 2 Cilt. İstanbul: İletişim Yayınları, 2015.
- Cürcânî, Ebü'l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî Seyyid Şerîf. Şerhü’l-Mevâkıf. Thk. Muhammed Bedreddin Ebû Firâs en-Na’sânî. 8 Cilt. Kum: İntişârât-ı Şerif er-Râzî, 1320/1941.
- Dehkânî, Muhsin. Furûğ-i Hikmet. 3 Cilt. Kum: İntişârât-ı Bustân-ı Kitâb, 1388/2009.
- Dehkânpur, Alî Rıza. Hikmet-i Sadrâ-i ve Mana-yı Zindigi. Tahran: İntişârât-ı Bonyâd-ı Hikmet-i İslâmî Sadrâ, 1393/2014.
- Dinânî, Gulâm Hüseyin İbrahimî. Kavâid-i Küllî-i Felsefî Der Felsefe-i İslâmî. 2 Cilt. Tahran: Pejûheşgâh-ı Ulûm-i İnsânî ve Mütâlaât-i Ferhengî, 1380/2001.
- Eş’arî, Ebü’l-Hasan. İlk Dönem İslâm Mezhepleri. Trc. Mehmet Dalkılıç- Ömer Aydın. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
- Gareviyân, Muhsin. İslâm Felsefesine Giriş. Trc. Sedat Baran. İstanbul: Önsöz Yayıncılık, 2013.
- Hemedânî, Ebü'l-Hasen Kâdı’l-kudât Abdülcebbâr b. Ahmed b. Abdilcebbâr. el-Muğnî fî Ebvâbi’t-Tevhîd ve’l-Adl. 16 Cilt. Kahire: Dârü’l-Mısriyye, 1965.
- Hillî, Hasan b. Yûsuf b. Mutahhar. Nehcü’l-Hak ve Keşfü’s-Sıdk. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’lLübnânî, 1982.
- İbn Sînâ, Ebû Alî Hüseyn b. Abdillâh b. Alî. Dânişnâme-i ‘Alâ’î. Thk. Muhammed Muîn. Tahran: İntişârât-ı Encümen-i Âsâr-ı Milli, 1383/2004.
- İbn Sînâ, Ebû Alî Hüseyn b. Abdillâh b. Alî. el-İşârât ve’t-Tenbihât. Trc. Hasan Melikşâhi. 2 Cilt. Tahran: İntişârât-ı Suruş, 1375/1996.
- İbn Sînâ, Ebû Alî Hüseyn b. Abdillâh b. Alî. el-Mebde ve'l-Me’âd. Tahran: Müessese-i Mütâlaâtı İslâmî Dânişgâh-ı McGill Şube-i Tahran, 1984.
- İbn Sînâ, Ebû Alî Hüseyn b. Abdillâh b. Alî. el-Mübâhesât. Thk. Muhsin Bidârfar. Kum: İntişârât-ı Bidâr, 1413/1992.
- İbn Sînâ, Ebû Alî Hüseyn b. Abdillâh b. Alî. en-Necât. Trc. Kübra Şenel. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2013.
- İbn Sînâ, Ebû Alî Hüseyn b. Abdillâh b. Alî. eş-Şifâ: et-Tabîiyyât. 3 Cilt. Kum: Mektebetu Âyetullah Merâşi, 1404/1984.
- İbn Sînâ, Ebû Alî Hüseyn b. Abdillâh b. Alî. et-Ta'likât. Thk. Abdurrahman Bedevî. Kum: Mektebetü'l-İ'lâmi'l-İslâmî, 1411/1990.
- İlmü’l-Hüdâ, Seyyid Şerif el-Murtazâ. er-Resâ’il. 4 Cilt. Beyrut: Müesesetü’n-Nûr lil-Matbû‘ât, 1405/1984.
- Kenny, Anthony. Antik Felsefe. Trc. Serdar Uslu. 2. Baskı. 4 Cilt. İstanbul: Küre Yayınları, 2011.
- Macit, Muhittin. İbn Sînâ’da Doğa Felsefesi ve Meşşâi Gelenekteki Yeri. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2006.
- Merzübân, Behmenyâr b. et-Tahsîl. Thk. Murtazâ Mutahharî. Tahran: İntişârât-ı Dânişgâh-ı Tahran, 1375/1996.
- Molla Sadrâ, Sadrüddîn Muhammed b. İbrâhîm b. Yahyâ Kavâmî Şîrâzî. el-Hikmetü’lMüte’âliye fî Esfâri’l-Akliyyeti’l-Erbaa. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 1401/1981.
- Molla Sadrâ, Sadrüddîn Muhammed b. İbrâhîm b. Yahyâ Kavâmî Şîrâzî. el-Mebde ve’l-Me’âd. Trc. Ahmed Hüseyin Erdekanî. Tahran: Merkez-i Neşr-i Dânişgâhî, 1381/2002.
- Molla Sadrâ, Sadrüddîn Muhammed b. İbrâhîm b. Yahyâ Kavâmî Şîrâzî. Hudûsü’l-Âlem. Trc. Muhammed Hâcevî. Tahran: İntişârât-ı Mevlâ, 1408/1988.
- Molla Sadrâ, Sadrüddîn Muhammed b. İbrâhîm b. Yahyâ Kavâmî Şîrâzî. Mecmû'a-yi Resâ'il-i Felsefî. Thk. Hamîd Nâcî İsfahânî. 3 Cilt. Tahran: Bonyâd-ı Hikmet-i İslâmî Sadrâ, 1389/2010.
- Molla Sadrâ, Sadrüddîn Muhammed b. İbrâhîm b. Yahyâ Kavâmî Şîrâzî. Mefâtihü’l Gayb. Trc. Muhammed Hâcevî. Tahran: İntişârât-ı Mevlâ, 1384/2005.
- Molla Sadrâ, Sadrüddîn Muhammed b. İbrâhîm b. Yahyâ Kavâmî Şîrâzî. Şerh ve Ta’likai Sadri'lMüteellihin ber İlahiyât-ı Şifâ. Thk. Necefkulî Habibî. 2 Cilt. Tahran: Bonyâd-ı Hikmeti İslâmî Sadrâ, 1382/2004.
- Molla Sadrâ, Sadrüddîn Muhammed b. İbrâhîm b. Yahyâ Kavâmî Şîrâzî. Şerhu Hidâyetü’l-Esiriyye fi İlahiyât. Thk. Maksûd Muhammedî. 2 Cilt. Tahran: İntişârât-ı Bonyâd-ı Hikmeti İslâmî Sadrâ, 1393/2014.
- Mutahharî, Murtazâ. Dershâyı Esfar. 6 Cilt. Tahran: İntişârât-ı Sadrâ, 1389/2010.
- Mutahharî, Murtezâ. Mecmua-i Âsâr. 30 Cilt. Tahran: İntişârât-ı Sadrâ, 1378/1999.
- Neşşâr, Ali Sami. İslam’da Felsefi Düşüncenin Doğuşu. Trc. Osman Tunç. 2 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 2016.
- Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. el-Erbain fî Usûli'd-Din. Thk. Ahmed Hicâzî es-Sekka. Kahire: Mektebetü'l-Külliyati'l-Ezheriyye, 1986.
- Recebî, Mehdî. İlliyet ve Tebyin Ez Didgâhe Realizm-i İntikâdi ve Hikmet-i Sadrâ-i. Tahran: İntişârât-ı Emir Kebir, 1395/2016.
- Sebzevârî, Molla Hâdî bin Mehdî. Şerhü’l-Manzûme. Thk. Muhsin Bidârfer. 2 Cilt. Kum: İntişârât-ı Bidâr, 1390/2011.
- Sübhânî, Cafer. Ferheng-i Akâid ve Mezâhib-i İslâmî. 6 Cilt. Kum: İntişârât-ı Tevhid, 1378/1999.
- Şirazî, Seyyid Râzî. Dershayı Şerh-i Manzûme Hekim Sebzevarî. Tahran: İntişârât-ı Hikmet, 1392/2013.
- Tabâtabâî, Allame Muhammed Hüseyin b. Muhammed b. Muhammed Hüseyin. Nihâyetü’lHikme. 3 Cilt. Kum: İntişârât-ı Defter-i Tebligât-ı İslâmî, 1378/1999.
- Taftazanî, Mesut bin Ömer. Şerhü’l-Makâsid. Thk. Abdurrahman Amire. 5 Cilt. Kum: İntişârâtı Râzî, 1370/1991.
- Tûsî, Ebû Cafer Nasîrüddîn Muhammed b. Muhammed b. Hasen. el-İşârât ve’t-Tenbihât LilMuhakik et-Tusî. Kum: İntişârât-ı Neşrü’l-Belâğa, 1375/1996.
- Tûsî, Ebû Cafer Nasîrüddîn Muhammed b. Muhammed. Tecridü’l-İ’tikad. Kum: Defter-i Tebligât-ı İslâmî, 1407/1986.
- Tûsî, Ebû Cafer Nasîrüddîn Muhammed b. Muhammed. Telhisü’l-Muhassal. Beyrut: Dârü’lEdva, 1405/1984.
- Yezdî, Muhammed Tâki Misbâh. Âmuzeş-i Felsefe. 2 Cilt. Kum: Sâzmân-ı Tebligât-ı İslâmî, 1378/1999.
| APA | Baran S (2019). İbn Sînâ ve Molla Sadrâ’da İlâhi Erek Problemi. , 1101 - 1120. 10.18505/cuid.539371 |
| Chicago | Baran Sedat İbn Sînâ ve Molla Sadrâ’da İlâhi Erek Problemi. (2019): 1101 - 1120. 10.18505/cuid.539371 |
| MLA | Baran Sedat İbn Sînâ ve Molla Sadrâ’da İlâhi Erek Problemi. , 2019, ss.1101 - 1120. 10.18505/cuid.539371 |
| AMA | Baran S İbn Sînâ ve Molla Sadrâ’da İlâhi Erek Problemi. . 2019; 1101 - 1120. 10.18505/cuid.539371 |
| Vancouver | Baran S İbn Sînâ ve Molla Sadrâ’da İlâhi Erek Problemi. . 2019; 1101 - 1120. 10.18505/cuid.539371 |
| IEEE | Baran S "İbn Sînâ ve Molla Sadrâ’da İlâhi Erek Problemi." , ss.1101 - 1120, 2019. 10.18505/cuid.539371 |
| ISNAD | Baran, Sedat. "İbn Sînâ ve Molla Sadrâ’da İlâhi Erek Problemi". (2019), 1101-1120. https://doi.org/10.18505/cuid.539371 |
| APA | Baran S (2019). İbn Sînâ ve Molla Sadrâ’da İlâhi Erek Problemi. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 23(3), 1101 - 1120. 10.18505/cuid.539371 |
| Chicago | Baran Sedat İbn Sînâ ve Molla Sadrâ’da İlâhi Erek Problemi. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 23, no.3 (2019): 1101 - 1120. 10.18505/cuid.539371 |
| MLA | Baran Sedat İbn Sînâ ve Molla Sadrâ’da İlâhi Erek Problemi. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, vol.23, no.3, 2019, ss.1101 - 1120. 10.18505/cuid.539371 |
| AMA | Baran S İbn Sînâ ve Molla Sadrâ’da İlâhi Erek Problemi. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi. 2019; 23(3): 1101 - 1120. 10.18505/cuid.539371 |
| Vancouver | Baran S İbn Sînâ ve Molla Sadrâ’da İlâhi Erek Problemi. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi. 2019; 23(3): 1101 - 1120. 10.18505/cuid.539371 |
| IEEE | Baran S "İbn Sînâ ve Molla Sadrâ’da İlâhi Erek Problemi." Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 23, ss.1101 - 1120, 2019. 10.18505/cuid.539371 |
| ISNAD | Baran, Sedat. "İbn Sînâ ve Molla Sadrâ’da İlâhi Erek Problemi". Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 23/3 (2019), 1101-1120. https://doi.org/10.18505/cuid.539371 |
