HİCRÎ BEŞİNCİ ASRA KADAR KUZEY AFRİKA’DA HANEFÎLİK

karadağ, Bekir

HİCRÎ BEŞİNCİ ASRA KADAR KUZEY AFRİKA’DA HANEFÎLİK

Bekir KARADAĞ (Muş Alparslan Üniversitesi, İslami İlimler Fakültesi, Temel İslami Bilimler Bölümü, Muş, Türkiye)

Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi

15 2

Yıl: 2019 Cilt: 18 Sayı: 35 Sayfa Aralığı: 75 - 100 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 05-01-2021

HİCRÎ BEŞİNCİ ASRA KADAR KUZEY AFRİKA’DA HANEFÎLİK

Öz:

Bu çalışmada Hanefî mezhebinin hicrî beşinci asra kadar Kuzey Afrika’daki durumuele alınmaktadır. Bu bağlamda Hanefî mezhebinin bölgede nasıl yayıldığı, önemli Hanefî fakihleri ve bölgede nasıl son bulduğu hakkında bilgi verilmiştir. Birçoğu kadılık ve yöneticilikyapmış önemli fakihlerin müntesip olduğu Hanefilik Kuzey Afrika’da öğrenci faaliyetleri vedevlet desteğiyle yayılmıştır. Hicri beşinci asra kadar bölgede varlığını devam ettiren Hanefiliksiyasi tercihler, mihne olayı ve Mâlikî fakihlerin aleyhte çalışmaları gibi birçok etkenden dolayısona ermiştir. Bu çalışma, Hanefî mezhebinin farklı bir bölge olan Kuzey Afrika’dakidurumunu incelemesi nedeniyle fıkıh tarihi açısından önem arz etmektedir.

Anahtar Kelime:

HANAFISM IN NORTH AFRICA UNTIL FIFTH CENTURY AH

Öz:

This study deals with the situation in North Africa until the fifth century AH of Hanafī School. In this context, information is given on how the Hanafī School spread in the region, important Hanafī jurisprudence (fakihs) and how it ended in the region. The Hanafite, that many judgeships and administrators are involved, spread with student activities and government support in North Africa. The Hanafite continued to exist in the region until the fifth century, came to an end due to many influences, such as political preferences, the mihne event, and the negative activities of Malikī jurisprudence (fakihs). This study is important because it examines the situation of the Hanafī school in North Africa which a different region in terms of fiqh history.

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Abbâs, İhsân. el-Arab fî Sakaliyya. Beyrut: Dâru’s-Sekâfe, 1975.
El-Abderî, Muhammed b. Yusuf b. Ebi’l-Kasım b. Yusuf. et-Tâc ve’l-İklîl li Muhtasar-i Halîl. 8 Cilt. Yy.: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1416/1994.
Ay, Mahmut. Mu‛tezile ve Siyaset. İstanbul: Pınar Yayınları, 2002.
Aytepe, Mahsum. “Mu‘tezile Kelâmında Ötekine Ulaşma Kaygısı Olarak Emr-i Bi’l-Ma‘rûf Nehy-i ‘Ani’l-Münker İlkesi”. Mukaddime: Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8/1 (2017): 83-97.
Bakkal, Ali. İslâm Fıkıh Mezhepleri. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2002.
Bardakoğlu, Ali. “Hanefî Mezhebi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16: 1-21. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
Bedrân, Abdülkadir b. Ahmed b. Mustafa Abdülkadir. Münâdemetü’l-Atlâl ve Müsâmeretü’lHayâl. Thk. Zahîr eş-Şâviş. Beyrut: el-Mektebû’l-İslâmî, 1985.
Çavuşoğlu, Ali Hakan. “Sahnûn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35: 534-538. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
Ed-Debbâğ, Ebû Zeyd Abdurrahman b. Muhammed b. Ali Ensârî. Me‛âlimu’l-Îmân fî Ma‛rifet Ehli Kayrevân. Ekmelehu ve Allaka aleyhi Ebü’l-Fazl İbn Nâcî Ebü’l-Kasım b. İsa b. Nâcî et-Tenûhî el-Kayrevânî. Thk. İbrahim Şebbûh. 3 Cilt. Mısır: Mektebetü’l-Hancî, 1978.
Ed-Devadârî, Ebû Bekr b. Abdullah b. Aybek. Kenzü’d-Dürer ve Câmi‛ü’l-Gurer (ed-Dürretü’lMudiyye fî Ahbâri’d-Devleti’l-Fâtımiyye). Thk. Sâlihuddîn el-Müncid. 9 Cilt. Kahire: Matbaatü Lecneti’t-Telîfi ve’t-Tercümeti ve’n-Neşr, 1380/1961.
Ebû Zehrâ, Muhammed. İslam’da Siyasî, İtikadî ve Fıkhî Mezhepler Tarihi. Trc. Sıbğatullah Kaya. İstanbul: Birim Yayınları, 1993.
Ebû Zehrâ, Muhammed. Ebû Hanife. Trc. Osman Keskioğlu. Ankara: DİB Yayınları, 2005.
Emin, Ahmed. Zuhru’l-İslâm. Kahire: Müessesetü Hindâvî, 2013.
Ebû’l-Arab, Muhammed b. Ahmed b. Temim et-Temîmî el-Mağribî el-Ifrikî. Tabakât-ı Ulemâi Ifrîkıye. Beyrut: Dârul-Kitâb, Ty.
Halid, Muhammed Mesud. Trc. Muhammed Tayyib Kılıç. “Endülüs İslam Hukuk Tarihi: Genel Bir Bakış”. İstem. 7/14 (2009). 403- 433.
Hallâf, Abdulvahhab. Hulâsatu Târîhi’t-Teşrî‛i’l-İslâmî. Kuveyt: Dâru’l-Kalem, Ty.
El-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkût b. Abdillâh er-Rûmî. Mu‛cemü’l-Büldân. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1995.
Harekat, İbrahim. “Magrib”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17: 314-318. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Hasan Hüsnî, b. Sâlih b. Abdülvehhâb b. Yûsuf. el-İmâm el-Mâzirî. Tunus: Dâru’l-Kütübi’şŞariyye, Ty.
El-Hattâb, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Muhammed b. Abdurrahman er-Ruaynî. Mevâhibü’l-Celîl li-Şerhi Muhtasarı Halîl. 6 Cit. Yy.: Dâru’l-Fikr, 1412/1992.
El-Hentâtî, Necmeddin. el-Mezhebü’l-Mâlikî bi’l-Garbi’l-İslâmî. Tunus: Tibrü’z-Zamân, 2004.
El-Huşenî, Ebû Abdullah Muhammed b. Haris b. Esed. Kudâtu Kurtuba ve Ulemâu Ifrîkıyye. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1415/1994.
İbn Arefe, Muhammed b. Muhammed Ebu Abdullah. Muhtasaru’l-Fıkhî. Thk. Hâfız Abdurrahman Muhammed Hayr. 10 Cilt. Yy.: Müessesetü Halef Ahmed el-Habtûr, 1435/2014.
İbn Azârî, Ebû Abdullah Muhammed b. Muhammed. el-Beyânu’l-Muğrib fî Ahbâri’l-Endülüs ve’lMağrib. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sekâfe, 1983.
İbn Beşîr, Ebu’t-Tâhir İbrahim b. Abdussamed b. Beşîr et-Tenûhî. et-Tenbîh ala Mebâdi’t-Tevcîh. Thk. Muhammed Belhasan. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1428/2007,
İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahman b. Ali b. Muhammed Bağdâdî. elMuntazam fî Târîhi’l-Mülûk ve’l-Ümem. Thk. Muhammed Abdulkadir ‛Atâ, Mustafa Abdulkadir ‛Atâ. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1412/1992.
İbn Ferhûn, Ebü’l-Vefâ Burhaneddin İbrâhim b. Ali b. Muhammed. ed-Dîbâcü’l-Müzheb fî Ma‛rifeti A‛yâni Ulemâ’i’l-Mezheb. Thk. Muhammed el-Ahmedî Ebû’n-Nûr. 2 Cilt. Kahire: Dâru’t-Turâs, Ty.
İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemseddin Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-A‛yân ve Enbâ’u Ebnâi’zZamân. Thk. İhsân Abbâs. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1994. İ bn Mâkûlâ, Ebû Nasr Sa‛dülmelik Ali b. Hibetullah b. Ali. el-İkmâl fî Ref’i’l-İrtiyâb ani’l-Mü’telif ve’l-Muhtelif mine’l-Esmâ ve’l-Künâ ve’l-Ensâb. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411/1990.
İbnü’l-Verdî, Ebû Hafs Zeynüddîn Ömer b. Muzaffer b. Ömer. Târîhu İbni’l-Verdî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417/1996.
İbn Yûnus, Abdurrahman b. Ahmed. Târîhu İbn Yûnus. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421.
Kadı İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Musa b. İyâz el-Yahsûbî. Tertîbu’l-Medârik ve Takrîbu’l-Mesâlik. 8 Cilt. Mağrib: Matbaatü Fedâle el-Muhammediye, 1965-1983.
Karadağ, Bekir. “Endülüs’te Hanefi Mezhebinin Varlığı”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 10/53 (Eylül 2017). 859-866.
Kapanşahin, Muhittin. Ağlebîler: 800-900. İstanbul: Yalın Yayıncılık, 2013.
Karaman, Hayrettin. İslam Hukuk Tarihi. İstanbul: İz Yay, 2007.
Kehhâle, Ömer Rıza. Mu’cemü’l-Müellifîn. 13 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Müsennâ-Dâr İhyâi’tTurâsi’l-Arabî, Ty.
El-Kureşî, Abdulkadir. el-Cevâhiru’l-Mudiyye fî Tabakâti’l-Hanefiyye. 2 Cilt. Karatşî: Mîr Muhammed Kütübhâne, Ty.
Madelung, Milferd. “11.- 13. Asırlarda Hanefi Âlimlerin orta Asya’dan Batıya Göçü”. Trc. Sönmez Kutlu. İmam Mâturîdî ve Maturidilik. Haz. Sönmez Kutlu. Ankara: Otto Yay, 2011.
Mahlûf, Muhammed b. Muhammed b. Ömer b. Ali İbn Sâlim. Şeceretu’n-Nûru’z-Zekiyye. 2 Cilt. Lübnan: Dârul-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
El-Makdisî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. Ahsenü’t-Tekâsîm fî Ma‛rifeti’l-Ekâlîm. Kahire: Mektebetu Medbûlî, 1411/1991.
El-Makrîzî, Takiyüddîn. el-Mevâ‛iz ve’l-İ'tibâr bi Zikr’l-Hıtat ve’l-Âsâr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’lKütübi’l-İlmiyye 1418.
El-Mâlikî, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed. Riyâzu’n-Nüfûs. Thk. Beşir Bekkûş. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1983/1403.
Moğultây B. Kılıç, Ebu Abdullah Alâuddîn Moğultây b. Kılıç b. Abdullah el-Bekcerî el-Hikrî. İkmâlu Tehzîbi’l-Kemâl fi Esmâi’r-Ricâl. Thk. Ebu Abdullah Adil b. Muhammed-Ebu Muhammed Üsâme b. İbrahim. 12 Cilt. Yy.: el-Farûk el-Hadîsiyye, 1422/2001.
Özel, Ahmet. Hanefi Fıkıh Alimleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2013.
Özdemir, Mehmet. “Endülüs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11: 211-225. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
Özkuyumcu, Nadir. “Ifrîkıye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21: 515-516. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.

APA	karadağ B (2019). HİCRÎ BEŞİNCİ ASRA KADAR KUZEY AFRİKA’DA HANEFÎLİK. , 75 - 100.
Chicago	karadağ Bekir HİCRÎ BEŞİNCİ ASRA KADAR KUZEY AFRİKA’DA HANEFÎLİK. (2019): 75 - 100.
MLA	karadağ Bekir HİCRÎ BEŞİNCİ ASRA KADAR KUZEY AFRİKA’DA HANEFÎLİK. , 2019, ss.75 - 100.
AMA	karadağ B HİCRÎ BEŞİNCİ ASRA KADAR KUZEY AFRİKA’DA HANEFÎLİK. . 2019; 75 - 100.
Vancouver	karadağ B HİCRÎ BEŞİNCİ ASRA KADAR KUZEY AFRİKA’DA HANEFÎLİK. . 2019; 75 - 100.
IEEE	karadağ B "HİCRÎ BEŞİNCİ ASRA KADAR KUZEY AFRİKA’DA HANEFÎLİK." , ss.75 - 100, 2019.
ISNAD	karadağ, Bekir. "HİCRÎ BEŞİNCİ ASRA KADAR KUZEY AFRİKA’DA HANEFÎLİK". (2019), 75-100.

APA	karadağ B (2019). HİCRÎ BEŞİNCİ ASRA KADAR KUZEY AFRİKA’DA HANEFÎLİK. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18(35), 75 - 100.
Chicago	karadağ Bekir HİCRÎ BEŞİNCİ ASRA KADAR KUZEY AFRİKA’DA HANEFÎLİK. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18, no.35 (2019): 75 - 100.
MLA	karadağ Bekir HİCRÎ BEŞİNCİ ASRA KADAR KUZEY AFRİKA’DA HANEFÎLİK. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, vol.18, no.35, 2019, ss.75 - 100.
AMA	karadağ B HİCRÎ BEŞİNCİ ASRA KADAR KUZEY AFRİKA’DA HANEFÎLİK. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2019; 18(35): 75 - 100.
Vancouver	karadağ B HİCRÎ BEŞİNCİ ASRA KADAR KUZEY AFRİKA’DA HANEFÎLİK. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2019; 18(35): 75 - 100.
IEEE	karadağ B "HİCRÎ BEŞİNCİ ASRA KADAR KUZEY AFRİKA’DA HANEFÎLİK." Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18, ss.75 - 100, 2019.
ISNAD	karadağ, Bekir. "HİCRÎ BEŞİNCİ ASRA KADAR KUZEY AFRİKA’DA HANEFÎLİK". Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/35 (2019), 75-100.