TY  - JOUR
TI  - Ahkâmü’n-nücûm (Astroloji) Eseri Bağlamında Fârâbî’nin Bilimsel Yöntem Anlayışı
AB  - Orta çağ İslâm düşüncesinde bilim çalışmalarına katkı sunan ve bir bilim felsefesi oluşturmayaçalışan önemli filozoflardan biri de Fârâbî’dir (öl. 339/950). Bilim anlayışını, mantığın ilkelerinedayandırmıştır. Bilim konusunu epistemolojik ve metafiziksel bütünlük içerisinde değerlendirmeye çalışmıştır. O, dinî ilimler ile aklî ilimleri kendi sınırlılıkları içerisinde bir bütün olarak elealmıştır. Nitekim İhsâü’l-ulûm (İlimlerin Sayımı) adlı eserinde ilimlere ilişkin yapmış olduğu sınıflandırma onun bilim ve felsefe tasavvurunu en iyi yansıtan örneklerdendir.Bu çalışmada kısaca Ahkâmü’n-nücûm şeklinde ifade ettiğimiz “Makale Ebi Nasr el-Fârâbî fi ma yasihhuve mâ lâ yaṣiḥḥu min aḥkâmi’n-nücûm” risalesi bağlamında Fârâbî’nin bilimsel araştırma anlayışıdeğerlendirilmiştir. Bahse konu olan bu değerlendirme astronomi bilimi ile astroloji sanatınınayrımı konusunda Fârâbî’nin kullandığı felsefî ve mantıkî argümanlar üzerinden onun yöntem anlayışını izah etmektir. Çalışmanın temel örgüsünün ise bu iki disiplinin bilimsel niteliklerininmukayesesinde ve konunun izahında kriter olarak öne çıkan kıyas, tümevarım, örneklem, tecrübe ve nedensellik kavramları etrafında şekillendiğini söyleyebiliriz.Fârâbî, yıldızlar bilimini (İlmu’n-nücûm) nazarî felsefenin bir alt disiplini olan matematik/teâ‘lîmi bilimler başlığı altında ele alır. Yıldızlar bilimi kavramının iki ilim için ortak kullanıldığını belirtir. Bunlardan biri; a) Yıldızlardan çıkarılan hükümler ilmi (İlmu ahkâmi’n-nücûm).Bu ilim astroloji olarak isimlendirilir. Yıldızların gelecekte olacak olaylar ile şu andaki insanî birtakım durumlara işaret etmesini inceleyen bir sanattır. b) Talîmî yıldızlar ilmi (İlmu’n-nücûmi’tteâ‘lîmî). Bu ilim ise astronomi olarak isimlendirilir. Bu ilim gök cisimlerinin şekillerini, harekettürlerini, kozmik konumlarını, kütle ve ağırlık hesaplamalarını, yer küreyi, iklimler ve bunlarlailişkili olarak yeryüzü şekillerini kendine konu edinir. Dolayısıyla Fârâbî konusu bakımından değerli olan, öğrenilmesi ve öğretilmesi teşvik edilen bilimin Talîmî yıldızlar ilmi (İlmu’n-nücûmi’tteâ‘lîmî) olduğunu belirtir. Bilimsel anlayışla uyumlu olmayan ve tezat teşkil eden Astroloji sanatının geçersiz kabul edilen önerme ve çıkarımlarından da uzak durulmasını önerir.Risaleyi önemli kılan husus, özelde astroloji genelde ise diğer bilimlerdeki araştırmalarda takipedilecek bir yöntem teklif etmesidir. Zira o, astroloji sanatında olduğu üzere ortaya çıkan birtakım felsefî ve mantıksal hataların temel sebebini işlevsel bir yöntembilimden uzak olmakta görür. Fârâbî’ye göre araştırma yapacak kişilerin öncelikle felsefî formasyona ve yetkin bir tabiatasahip olmaları gerekir. O, bu alandaki araştırma yönteminin felsefî bilgi ve mantık ilkeleri üzerinden temellendirilmesinin gerekli olduğunu söyler. Çünkü ona göre bu ilkeler bilinmeden geçerli ve doğru bir yargıya ulaşmak mümkün değildir. Dolayısıyla kıyas ve kıyasın uygulandığısanatlardan burhanın bilinmesinin önemine vurguda bulunur. Zira bir bilim alanında araştırmacıyı hataya sevk eden olumsuzluklardan biri de kişinin zorunlu kesin kanıt olmayanı burhanmış gibi kabule yönelmesidir.Fârâbî, astroloji sanatıyla uğraşanların, “benzerler ortak yargıyı paylaşırlar” ilkesinde yaptıkları mantıksal ihlallere de dikkat çeker. Bir şeyin herhangi bir niteliğinin bir başka şeyin niteliğiyle benzerlik göstermesi, tüm o şeylerin özü ve mahiyeti itibariyle de diğer şeye benzemesinigerektirmeyeceğine işaret eder. Fârâbî ontolojik müsâvât ilkesine de vurguda bulunarak mümkün iki eşitten birinin diğerinden daha üstün olamayacağını belirtir.Bu bağlamda yöntembilim açısından akıl yürütme formlarından örneklem ve tümevarım metodunun uygulanmasında birtakım ilkelere dikkat edilmesi gerektiğini söyler. Fârâbî tümevarımdan elde edilen tümel yargının zorunlu kesin bir bilgi niteliği taşımadığını belirterek bu konuda düşülen hataya dikkat çeker. Tecrübî bilginin yöntembilim açısından epistemik değerinitartışarak astroloji açısından bize sağlayacağı sonuçları ortaya koymaya çalışır. O, geleceğe dairastroloji ilminin verileri üzerinden hayatı determine etmenin yaratacağı ahlakî, dinî ve toplumsal sorunlara dikkat çeker. Dolayısıyla Astroloji ilminin geleceğe dair mümkün önermelerin sonuçlarına ilişkin vermiş olduğu yargıyı geçersiz kabul eder. Metafizik bir esas olarak nedensellikilkesi perspektifinde astroloji sanatıyla uğraşanların tutarsızlığını ve yanlış çıkarımlarını fizikîdeterminizm anlayışıyla yorumlayarak “rastlantı/ittifakî” ve “mümkün meçhul” kavramlarıylaberaber değerlendirmeyi tercih eder.
AU  - Pirinç, Ahmet
DO  - 10.37697/eskiyeni.757764
PY  - 2020
JO  - Eskiyeni
VL  - 0
IS  - 41
SN  - 1306-6218
SP  - 541
EP  - 569
DB  - TRDizin
UR  - http://search/yayin/detay/391234
ER  -